Frjáls verslun - 01.03.2013, Blaðsíða 43

FRJÁLS VERSLUN 3. 2013 43
2 V Í S B E N D I N G • 4 4 T B L 2 0 1 2
Röð 12 Röð 11 Röð 10 Bæjarfélag Eink.12 Eink.11 Eink. 10 Meðaltal Staða
1 1 1 Garðabær 9,0 8,7 8,1 8,6 **
2 4 5 Akureyri 7,2 7,1 6,2 6,8 *
3 2 6 Snæfellsbær 6,8 7,4 5,5 6,6 *
4 6 4 Hornafjörður 6,7 6,8 6,2 6,6 *
5 5 14 Akranes 6,7 7,0 4,6 6,1 +
6 3 3 Dalvíkurbyggð 6,7 7,3 6,4 6,8 *
7 9 7 Eyjafjarðarsveit 6,3 5,9 5,5 5,9
8 7 18 Þingeyjarsveit 6,0 6,3 4,3 5,5
9 11 2 Seltjarnarnes 5,7 5,4 7,5 6,2 +
10 13 8 Vestmannaeyjar 5,4 5,1 5,4 5,3
11 16 20 Fjallabyggð 5,4 4,8 3,9 4,7
12 24 12 Ölfus 5,4 4,0 4,9 4,8
13 15 27 Fjarðabyggð 5,1 4,9 3,0 4,3
14 20 31 Borgarbyggð 5,1 4,2 2,8 4,0
15 10 11 Húnaþing vestra 5,1 5,5 4,9 5,2
16 18 26 Árborg 5,0 4,6 3,0 4,2
17 8 21 Reykjavík 5,0 5,9 3,8 4,9
18 26 19 Mosfellsbær 4,8 3,6 4,2 4,2
19 22 15 Hveragerði 4,6 4,1 4,6 4,4
20 17 33 Vogar 4,5 4,6 2,8 4,0
21 38 17 Vesturbyggð 4,4 2,0 4,3 3,6
22 23 32 Kópavogur 4,3 4,1 2,8 3,7
23 21 9 Rangárþing eystra 4,2 4,1 5,1 4,5
24 12 10 Bláskógabyggð 3,9 5,4 4,9 4,7
25 33 22 Garður 3,9 2,8 3,3 3,3
26 14 29 Norðurþing 3,9 5,0 2,9 3,9
27 19 16 Skagafjörður 3,8 4,3 4,5 4,2
28 29 35 Hafnarfjörður 3,7 3,0 2,3 3,0
29 25 23 Ísafjarðarbær 3,7 3,7 3,3 3,6
30 27 25 Grindavíkurbær 3,7 3,6 3,0 3,4
31 28 30 Stykkishólmur 3,6 3,5 2,9 3,3
32 30 34 Rangárþing ytra 3,4 3,0 2,7 3,0
33 34 28 Reykjanesbær 3,4 2,5 2,9 2,9
34 39 36 Álftanes 3,1 1,7 2,2 2,3
35 37 38 Fljótsdalshérað 2,7 2,1 1,0 1,9
36 36 24 Sandgerði 2,5 2,4 3,2 2,7
hægar en tekjurnar og staðan batnaði nærri
10% á þennan mælikvarða.
Lengi vel hefur mælikvarðinn skuldir
á íbúa verið talinn gefa góða vísbendingu
um fjárhagslega stöðu sveitarfélags. Í árslok
2011 var hún svipuð og á fyrra ári og nam
1,845 þúsundum króna en var um 1,840
þúsund krónur á mann að meðaltali yfir
landið allt árið 2010. Að raungildi er
þetta minnkun um 5%. Nettóskuldir, þ.e.
skuldir að frádregnum veltufjármunum,
voru 519 milljarðar króna í árslok.
Að þessu sinni er fyrst og fremst horft
á nettóskuldir á íbúa. Nokkur sveitarfélög,
einkum á Suðurnesjum, eiga talsverðar
peningaeignir og eðlilegt að tekið sé tillit til
þess þegar horft er á stöðuna.
Skuldugasta sveitarfélagið samkvæmt
þessum mælikvarða (sjá töflu 3) er
Reykjanesbær með 2,7 milljónir í skuld
á íbúa. Salan á skuldabréfinu fyrrnefnda
lækkar skuldirnar í 2,5 milljónir á íbúa
og Reykjanesbær er því enn skuldugasta
sveitarfélagið. Í höfuðborginni eru
nettóskuldir um 2,4 milljónir króna á
íbúa, en skuldir Orkuveitunnar eru afar
háar. Sandgerði, Fjarðabyggð, Álftanes og
Fljótsdalshérað eru öll með skuldir upp á
2,1 til 2,3 milljónir króna á mann. Þetta
hlutfall segir ekki allt. Sum sveitarfélög
hafa staðið í miklum framkvæmdum og
vænta þess að fá meiri tekjur til baka en
hin.
Einnig má horfa á hlutfall skulda af
tekjum ársins. Hlutfallið sýnir hversu
lengi sveitarfélögin væru að borga skuldir
sínar ef þau þyrftu ekkert að sinna rekstri
eða nýjum framkvæmdum. Hér er miðað
við að hlutfallið sé ekki hærra en 100%.
Eftirlitsnefndin hefur miðað við að
hlutfallið fari ekki yfir 150%. Hjá mörgum
sveitarfélögum er hlutfallið hærra en 200%
í árslok 2011 (sjá töflu 3) sem er mjög
alvarlegt veikleikamerki.
Fólksfjöldi
Sveiflur hafa verið í mannfjölda að
undanförnu. Fólki fjölgaði um 0,5% á
árinu 2010 og um 0,3% árið 2011. Þó
voru flutningar frá landinu meiri en til
þess. Fækkun ber það með sér að íbúarnir
telji að betra sé að búa annars staðar og
getur verið til vitnis um að ekki sé allt eins
og best verður á kosið í sveitarfélaginu sem
fækkar í.
Það er heppilegt að fólksfjöldi aukist
hóflega. Ef hann eykst of hratt er hætt við
að erfitt verði að veita öllum nýju íbúunum
þjónustu strax. Gatnagerð og aðrar
framkvæmdir vegna nýbygginga geta líka
komið niður á fyrri íbúum.
Tekjur og afkoma
Tekjur sveitarfélaganna á íbúa eru nokkuð
mismunandi. Mestar eru þær í Snæfellsbæ,
1.074 þúsund krónur á mann og litlu
minni í Fjarðabyggð eða 1.008 þús. kr. á
mann. Þessi tvö sveitarfélög voru einnig
tekjuhæst árið 2010. Tekjurnar eru innan
við 600 þúsund krónur á íbúa í Vogum,
Garði, Hafnarfirði og Kópavogi. Það er
að sjálfsögðu ekki markmið í sjálfu sér
að sveitarfélög afli mikilla skatttekna,
á næstunni er augljóst að sveitarfélög
verða mörg bæði að draga úr þjónustu og
fullnýta skattstofna.
Eðlilegt má telja að afgangur af rekstri
sé nálægt 10%. Allmörg sveitarfélög
voru með milli 10 og 15% af tekjum í
rekstrarafgang.
Útsvarsprósenta var víðast hækkuð úr
13,28% í 14,48%. Ekki er hægt að segja
að mikil fjölbreytni sé í útsvarsprósentunni
árið 2011. Lægst var hún hjá stærri
sveitarfélögum 13,66% í Garðabæ og
hæst 14,48%, en það er hún hjá flestum
sveitarfélögum á landinu.
Draumasveitarfélagið
Í umfjöllun sinni um sveitarfélög hefur
Vísbending útnefnt draumasveitarfélagið,
en það er það sveitarfélag sem er best
statt fjárhagslega samkvæmt nokkrum
mælikvörðum (sjá skilgreiningar um
einkunnir í kassa á bls. 4).
Einkunnagjöfin endurspeglar erfitt
árferði. Aðeins eitt sveitarfélag nær einkunn
yfir 8,0, en það er Garðabær með 9,0,
sem er ágætiseinkunn. Garðabær er því
draumasveitarfélagið þriðja árið í röð.
Tafla1: Einkunnir 36 stærstu
sveitarfélaganna
Útreikningar Vísbendingar
Mjög athyglisverð grein var í 13. tbl. tímaritsins Vísbendingar undir heitinu: Hvað kosta kosningaloforðin? Þar
sagði m.a.: „Þegar meta á afskriftar stofn inn
er rétt að reyna að meta heildarlánasafn til
húsnæðis. Í einhverjum til vikum kann að
vera erfitt að vita hvaða lán eru hús næðis ­
lán. Sumir hafa t.d. tekið lífeyris sjóðslán til
þess að fjármagna eitthvað annað en húsa ­
kaup, jafnvel þó að húsnæði kunni að vera
að veði.
Í þessari grein er að hluta stuðst við
niðurstöður sem komu fram í skýrslu sem
Hag fræðistofnun Háskólans og Talna könn ­
un unnu síðastliðið vor til þess að svara
fyrirspurn frá þingmönnum Sjálf stæðis­
flokksins um þetta efni.
Af meðfylgjandi töflu má sjá að stærstur
luti lánanna er í Íbúðalánasjóði. Sem
kunnugt er stendur sjóðurinn mjög illa.
Eiginfjárhlutfall hans er milli 2 og 3% sem
er langt undir þeim styrk sem fjármála ­
stofna ir eiga að hafa. Á honum hvílir
ákveðin fjármögnunaráhætta sem felst í
því að lánþegar geta greitt upp lán sín án
aukakostnaðar, en það getur sjóðurinn
ekki. Lækki vextir á lánum frá bönkunum
er hætt við því að sjóðurinn sitji uppi með
mikið fjármagn vegna uppgreiðslu lána, en
geti ekki ávaxtað það með við unandi hætti.
Jafnvel þó að ekkert verði að gert í íviln­
unum til húsnæðiseigenda er líklegt að
ríkið þurfi að leggja sjóðnum til tugi mill­
jarða krón í viðbót við það sem þegar
hefur verið gert.
Í ljósi þess að kostnaðurinn er mikill er
rétt að nota lægri töluna úr töfl unni, jafnvel
þó að hún sé lægri en nefnt hefur verið hjá
sumum stjórn mála mönnum. Tíu prósent
niðurfærsla lána kallar á 120 milljarða
fjármagn einhvers staðar að.
Formaður Framsóknarflokksins nefn­
ir þar erlenda „hrægammasjóði“. Það fer
auðvitað vel í almenning að útrásar vík ­
ingar eða hrægammar borgi brús ann, en
áður hefur verið nefnt að þeir eigi að taka
á sig stórkostlega skerðingu á fjármagni til
þess að losa snjóhengjuna svonefndu. Það
hljómar ekki illa að slá tvær flugur í einu
höggi.“
höfuðstóll húsnæðislána og kostnaður við lækkun höfuðstóls
höfuðstóll 10% lækkun 25% lækkun
Íbúðalánasjóður 650,0 65,0 162,5
Bankakerfið 360,0 36,0 90,0
Lífeyrissjóðir 190,0 19,0 47,5
alls 1.200,0 120,0 300,0
Heimild: Tímaritið Vísbending.
BaKsýNIssPEgILLINN að BaKI
Eftir erfið fjögur ár í kjölfar bankahrunsins þarf fram ­rúðan að fá stærra hlutverk en baksýnis spegill inn þótt að sjálfsögðu verði að gera þau dóms mál upp sem tengjast bönkunum. Það er hins vegar mikið fengið þegar reiðin minnkar og sjálfstraustið vex. Loksins er mönnum að skiljast að aukin fram leiðsla og verðmætasköpun er leiðin út úr vand anum. Við þurfum að vinna meira og vera hag­kvæm ari í vinnubrögðum. Fjár magnskostnaður þarf sömu leið is að lækka svo um munar til að koma fjár festingum af stað.
hVa Kost K NINgaLoFoRðIN?
Milljarðar