Listin að lifa - 01.06.2006, Blaðsíða 32

íslandssagan
æfintýri líkust
-segirforseti íslands Ólafur Ragnar
Grímsson á afmælishátíð Félags
eldri borgara 1 9. mars 2006
r
Agætu hátíðargestir.
Þegar Margrét móðursystir
min, sem nú býr í hárri elli á
Vífilsstöðum, var að alast upp á Þingeyri
við Dýrafjörð var ísland enn, eins og það
hafði verið um aldir, fátækasta landið í
álfunni, samfélag bænda og sjómanna
sem bar svipmót daglegra anna við að
hafa í sig og á; að nýta haustið til að
safha forða til vetrartímans, tryggja að
kjallarinn væri fúllur af kartöflusekkjum,
kvartilum með söltuðu kjöti, krukkum
með sultu sem gerð var úr berjum sem
tínd höfðu verið á heiðum uppi.
Rafvæðing var varla gengin í garð,
kirkjan lýst með olíulömpum, vetrar-
myrkrið grúfði yfir, skipakomur strjálar,
engir vegir í næstu firði, útvarpið fjar-
læg hugmynd, daglegar fréttir bárust ekki
í Dýrafjörðinn frekar en í aðrar byggðir,
hagsæld fólksins var háð erfiðinu, gæftum
og sjávarafla; ærið oft var hart í ári, þús-
undir fjölskyldna börðust í bökkum, húsa-
kostur víða þröngur, oft tugir manna í litlu
rými, kalt og napurt því kyndingin var af
skornum skammti.
Samt hafði fólkið kjark til að sækja
fram, atorku til að halda á brattann, bar
drauma í brjósti um betra líf, átti hug-
sjónaeld, vonina um nýja tíma. Ekkert var
þó sjálfgefið í baráttunni og oft var óvíst
hvort sigur næðist, aðstæður í veröldinni
mögnuðu vandamálin: kreppan mikla
herti fjötra fátæktarinnar, heimsstyrjöldin
skapaði ótta, kalda stríðið dró landið í
brennidepil átakanna, og gleymum ekki
baráttunni um landhelgina þegar aðrar
þjóðir reyndu að setja sjálfsbjörg okkar
þröngar skorður.
Allt er þetta mikil saga, Islandssagan
á liðinni öld, saga af stakkaskiptum þjóð-
félagins, saga um glæst framfaraskeið,
hið mesta frá upphafi byggðar, saga um
hvernig Islendingar náðu í fremstu röð,
skópu þjóðartekjur til jafns við þá sem
rikastir eru, gerðu réttinn til menntunar
og réttinn til umönnunar að hornsteinum
þjóðfélagsins, sendu æskufólk til náms
um víða veröld, lögðu vegi, byggðu brýr,
flugvelli og hafnir, sjúkrahús og stöðvar
fyrir heilsugæslu, sagan af því hvernig
íslendingar tóku bestu tækni í sína þágu,
náðu efstu sætum í notkun á símum,
tölvum og heimilistækjum.
Og nú fer vösk sveit íslenskra athafna-
manna um lönd og álfur og skapar ótal ný
tækifæri. í Danmörku einni eru Islendingar
í stjórnum 200 fýrirtækja og hefði slíkt
einhvern tíma þótt saga til næsta bæjar og
komið Jóni Grindvíkingi í opna skjöldu í
samræðum við nafna hans, bóndann frá
Rein.
Framleiðsla á lyfjum, fjarskipti, flug-
rekstur, smásöluverslun, fjármálasýsla,
framleiðsla á matvælum af mörgu tagi; allt
þetta og ýmislegt fleira setur svip á útrás-
ina. Mörg íslensk fyrirtæki eru orðin svo
alþjóðleg að athafnanetið nær til fjölda
landa, þúsundir starfsmanna af ólíku þjóð-
erni koma þar að verki. í Bretlandi vinna
fleiri hjá íslenskum fyrirtækjum en sem
nemur íbúum Kópavogs, Hafnarfjarðar og
Akureyrar samanlagt.
Allt er þetta með miklum ólíkindum,
nánast eins og ævintýri, enda gengur
erlendum gestum sem hingað koma erfið-
lega að komast til botns í þessu öllu saman;
og enn flóknara verður málið þegar hinu
fjölskrúðuga listalífi er bætt í safnið, þús-
undum tónleika á hverju ári, leikhúsum,
listasöfnum, útgáfu bóka og fræðirita; og
atorkan í vísindunum er ekki síðri; þar
eigum við einnig öfluga sveit í fremstu röð
- já, hinir erlendu gestir spyrja í forundran
hverju þetta sætir, hvað Islendingar hafi
umfram aðra, hverjir hafi lyft slíku grettis-
taki?
Og tíminn er í raun undraskammur,
þróunin bundin við æviskeið Margrétar
frænku minnar sem ég nefndi áðan, kyn-
slóðarinnar sem óx úr grasi á fyrstu ára-
tugum liðinnar aldar, fólksins sem nú býr
í hárri elli, margt hvert við þröngan kost
og slíka erfiðleika á hverjum degi að varla
er hægt að tala um að aðstæður séu mann-
sæmandi svo notað sé viðmið sem löngum
var beitt þegar rætt var um árangur á vett-
vangi kjaramála.
Þessi kynslóð skóp það ísland sem við
nú njótum og þekkjum, land tækifæra og
velmegunar, land sem skipar efstu sæti á
öllum mælikvörðum sem notaðir eru til að
meta árangur þjóða.
Án ævistarfsins sem þessi kynslóð
hefur skilað væri þjóðin enn að berjast við