Fréttatíminn - 08.05.2015, Blaðsíða 32

Gunnar Smári Egilsson
skrifar um mat og
menningu frá Montmartre
gunnarsmari@frettatiminn.is
Þ egar Jean Marie Ghionga var nýorðinn sextán ára fékk hann vinnu í lítilli mat-arbúð í Corti, fimm þúsund manna bæ
upp í fjöllum Korsíku. Þetta var fyrir rúmri
hálfri öld, um það leyti sem Bítlarnir komu
fram í The Ed Sullivan Show. Síðan hefur
margt gerst; Bítlarnir hættu og tveir þeirra
dóu, unga fólkið flúði sveitirnir í bæina, úr
bæjunum í borgirnar og frá Korsíku upp á
land eða út í heim. En Jean Marie stendur
enn í búðinni, sem er vart stærri en fjórtán
fermetrar; átján ef maður telur með stéttina
fyrir utan þar sem ávextir eru á borðum. Þetta
hefur verið heimur Jean Marie í hálfa öld. En
þótt þetta sé lítill heimur í fermetrum þá hef-
ur hann djúpar rætur sem ná aftur um tvær
aldir. Eða svo fullyrðir Jean Marie. Hann segir
þessa búð vera þá elstu í Evrópu, stofnaða
um aldamótin 1800. Það er skrítin fullyrðing.
Ég hef komið í nokkrar eldri búðir en þetta í
París. Og Englandi, í Suffolk er búð sem sögð
er 600 ára gömul, hið minnsta. Og í Marokkó,
Miklagarði, Kaíró, Aleppo og víðar eru mark-
aðir sem eru þúsund og mörg þúsund ára. En
ekki deili ég við Jean Marie. Ég er sprottinn
úr fámenninu, eins og hann, kem frá einangr-
uðu landi, eins og hann. Ég veit að sagan á
einangruðum stöðum sveigist að sjálfhverfu.
Hann má eiga elstu búð í heimi ef ég má eiga
elsta þing í heimi.
Gamall maður í fornri búð í stöðnuðum
heimi
Búðin hans Jean Marie Ghionga er mikið
meistaraverk í innsetningu. Þetta er leikmynd
utan um hugmynd. Búðin er eins og matarút-
gáfa af Bókinni á Klapparstíg og Jean Marie
er einskonar matarútgáfa af Braga Kristjóns-
syni. Hann er stjarna sem bíður síns Egils
Helgasonar, tilbúið örleikrit í fullbúinni leik-
mynd.
Frá því Jean Marie byrjaði í búðinni hef-
ur íbúum á Korsíku ekki fjölgað neitt. Eða
ekkert að ráði. Það er svipuð staða og ef Ís-
lendingar væru enn bara 200 þúsund. Ef Kor-
síkumönnum hefði fjölgað jafnt mikið og Ís-
lendingum síðan Jean Marie kom í búðina
væru þeir 160 þúsund fleiri í dag. Þriðjungur
Korsíkumanna hefur því gufað upp á þessum
tíma, flestir flutt upp á fastalandið til Frakk-
lands. Bráðum verða Korsíkumenn fjölmenn-
ari í Marseille en á Korsíku. Þar er líklega
miðstöð korsískrar menningar í dag. Korsíku-
menn eru flestir án föðurlands og móðurmáls;
búa utan Korsíku og tala ekki korsísku þótt
þeir skilji mörg orðanna. Engu að síður eru
þeir Korsíkumenn. Það er ekki hægt að eiga
samtal við fólk sem er ættað og upprunnið
frá Korsíku nema í fáeinar mínútur án þess
að það komi fram hvaðan það er. Þeir eru að
þessu leyti eins og Íslendingar í Noregi. Þeir
elska landið sem getur ekki haldið þeim.
Jean Marie er táknmynd þeirra sem aldrei
sigldu norður. Hann er gamall maður í gamalli
búð sem tilheyrir gömlum tíma, lokaður í ver-
öld sem getur ekki þróast af því að unga fólkið
fór. Eða svo gæti maður haldið.
Búð sem segir aðra sögu
En þegar við skoðum búðina betur sjáum við
að hún hefur endurnýjað sig margoft síðan
Bítlarnir voru og hétu. Vörurnar, sem er þétt-
raðað í hillur sem ná frá gólfi og upp undir
rjáfur, eru nýjar þótt þær byggi á gömlum
grunni. Þetta er ekki maturinn sem fólkið í
Corti keypti fyrir hálfri öld heldur viðbrögð
við umbreytingu eyjarinnar úr einangruðu
deyjandi landbúnaðarsvæði í vaxandi ferða-
mannastað. Í raun má lesa af þessum hill-
um fremur gríðarlegan kraft en syfjulega
stöðnun. Korsíkumönnum hefur tekist að
svara eftirspurn ferðamanna eftir korsískum
mat og aðlagað hefðbundinn mat að þörfum
ferðamanna. Fólk á ferð kaupir öðruvísi inn
en fólk sem heldur heimili. Líklega er vel yfir
helmingur af vörunum í búðinni hans Jean
Marie fremur sniðinn að þörfum ferðafólks
en heimilisfólks; hunang í krukkum, líkjörar á
flöskum, niðursoðin villisvín, ólívur í dós eða
krukku, vínflöskur, sápur og ilmsölt, ólívu-
olíur, ostar ... Ég ætla ekki að telja þetta upp.
Jean Marie er með álíka mörg vörunúmer og
meðalstór Bónusbúð. En þetta er ekki almenn
matvöruverslun heldur þemabúð. Þemað er
Korsíka. Leikendur eru maturinn frá Korsíku
og sagan segir frá því hvernig hann aðlagaði
sig eftir umbreytingu eyjarinnar frá einangr-
uðu landbúnaðarsvæði í ferðamannaland.
Þeir sem vilja skilja sögu Íslands á komandi
árum ættu því að koma við í búðinni hans Jean
Marie í Corti. Þar geta þeir séð hvernig hægt
er að byggja á gömlum hefðum til að búa til
nýjar vörur fyrir ferðamenn. En þeir geta líka
séð hvernig ferðamennirnir breyta landinu.
Jean Marie er ekki lengur matvörukaupmað-
ur heldur er hann persóna í leikriti sem sett er
upp fyrir ferðamenn. Hann leikur sjálfan sig
sem gamlan karl í fornri búð með langa sögu.
Ekkert af þessu er satt þótt það sé í sjálfu sér
ekki lygi. Hann er fastur í því tómarúmi sem
Michel Houellebecq lýsti svo vel í Kortinu og
landinu. Hann er hluti af skemmtanaiðnaðin-
um, selur ferðamönnum skældar hugmyndir
um eitthvað upprunalegt og ósnortið en sem
er í raun miklu nýrra en flest í hugmynda-
heimi ferðamannanna. Búðin hans er Disney-
world fyrir fullorðna og hann er Mikki mús.
Ferðamannabúðir og heimamanna-
búðir
Ég efast um að fólkið í Corti kaupi inn hjá Jean
Marie. Við sáum hann stuttu seinna fá sér
kaffi á place Gaffory og hann sat þar út á torg-
inu miðju á spjalli við mann sem virtist vera
aðkomumaður. Heimafólkið sat hins vegar
upp við vegginn á Le Bar de la Haute Ville þar
sem var meira skjól fyrir sól og vindi. Líklega
verslar það í búðunum niður á Cours Paoli.
Þar eru hefðbundnari matarbúðir og svo ein-
hverjir stórmarkaðir við jaðar bæjarins. Þeir
eru þó ekki það margir eða stórir að þeir hafi
drepið miðbæinn. Við höfum séð mörg dæmi
þess um alla Evrópu; hvernig stórmarkaðir
við bæjarmörk soga bæjarbúa úr bænum og
hindra sveitafólkið úr nágrenni í að fara niður
í bæ. Og bærinn dofnar þá og deyr. Það er
háskalegt að flytja til segullinn í mannlífinu.
Við höfum líka komið í mörg þorp þar sem
ferðamannaverslunin lifir en heimilisversl-
unin hefur lognast út af. Heimamenn neyðast
þá til að keyra í næsta bæ eftir lífsnauðsynjum
eða láta sig hafa það að kaupa í matinn eins og
þeir væru túristar. Sorglegasta dæmið fannst
mér vera á Hvolsvelli. Þar stóð ég og horfði í
kæliborðið á pakka af allskyns kjöti í sósu til
að setja á grill, en ekkert kjöt annað og engan
fisk. Grey fólkið á Hvolsvelli, hugsaði ég, það
fær ekkert annað að borða en grillkjöt frá því
um miðjan maí og fram undir lok september.
Heimamenn eru orðnir minnihluti þeirra sem
versla í einu búðinni í þorpinu. Búðin hefur
snúið sér frá þeim og að sumarbústaðafólk-
inu. Svona ástand er líka í mörgum þorpum
í Frakklandi þar sem borgarbúar hafa keypt
upp góðan hluta af húsunum. Í restinni af
húsunum býr fólk sem er fast í sumarleyfi
annarra.
En Corti er ekki komið þangað. Bærinn er
of stór til að vera í hættu. Það má hins vegar
sjá þessi áhrif í sumum þorpanna í kring en
alls ekki öllum. Sum eru undarlega dauf en
önnur undarlega kvik og lifandi. Við gistum
í tveimur ekki svo langt frá Corti, Veneco og
Vivario, og féllum fyrir þeim báðum. Það er
eitthvert seiðmagn í þorpunum í skóginum í
fjöllunum á Korsíku, tíminn er kyrr og slær
annan takt. Ég gæti vel hugsað mér að sitja á
þorpstorgi upp í fjöllunum á Korsíku og spila
olsen olsen í mánuð eða tvo.
Félagslegt heilsubótarsnakk
Við sátum á Gaffory-torgi í efri bænum í Corti
og horfðum á mannlífið. Í suðrinu eru litlar
íbúðir en mörg torg og sterk tilfinning fyrir
samfélagi manna. Í norðrinu eru stórar íbúðir
en fá torg og mannfélag í upplausn. Þegar ég
verð gamall vil ég frekar spila boccia á torgi á
Korsíku en að sitja í lazyboy á öldrunarheim-
ili Eir og horfa á Landann. Einhvern veginn
svona hugsar maður í sólinni.
Við torgið er kirkja, minjagripabúð, sælgæt-
is-, köku og ísbúð, samlokugerð, kaffihús og
bar. Á því miðju er óþarflega fyrirferðarmikil
stytta af Jean-Pierre Gaffory, lækni sem stóð
fyrir uppreisn gegn Genúamönnum um miðja
átjándu öld þegar Korsíka hafði tilheyrt sjó-
veldi þeirra í 500 ár. Gaffory var drepinn eins
og uppreisnarmenn eru gjarnan. Það voru sex
karlar sem skutu hann og einn þeirra var bróðir
hans. Hann sýndi honum þá kurteisi að skjóta
hann í bakið svo hann þyrfti ekki að fara með
þá sorglegu sýn yfir í annan heim að hafa verið
drepin af eigin holdi. Svona eru átök í litlum
samfélögum; þau kljúfa fjölskyldur og vini.
Drottningin á torgin eru Mariane, kona á
sjötugsaldri með rautt blóm í hárinu, kvik
í hreyfingum og með stórt bros sem er ein-
lægt þótt tennurnar séu falskar. Hún lætur
hvern og einn líða eins og sá sé sérstaklega
velkominn á torgið meðan hún ber fólki kaffi
og drykki. Þeir sem eru svangir geta sótt sér
eitthvað gott í samlokugerðina. Þar ræður
ríkjum gömul kona og önnur lítið eitt yngri
selur ís, kökur og konfekt úr annari búð. Úr
Veröldin
er lítið
torg
Hér segir af búð sem vill vera sú
elsta í Evrópu, Braga Kristjóns-
syni þeirra Korsíkubúa, áhrifum
ferðamanna á matarframleiðslu og
-innkaup, litlum íbúðum og stórum
torgum í suðrinu, konum sem hlæja
að smámunum, góðum samlokum,
hefndarmorðum og öðru því sem
gerist undir heitri sól á smábæjar-
torgum hátt upp í fjöllum Korsíku.
Samloka með skinku af hálfvilltu svíni, eilítið af súrri gúrku og hálfu salatblaði. Fullkominn hádegisverður
á Gaffory-torgi með korsísku fjallavatni og kaffi á eftir með nettri sneið af kastaníuhnetuköku úr sæl-
gætisbúðinni. Mynd/Alda Lóa
Jean Marie Ghionga hefur staðið í litlu búðinni í Corti í hálfa öld og umbreytt henni úr hverfismatvöruverslun í Disneyworld fyrir fullorðna ferðamenn. Mynd/Alda Lóa
32 matartíminn Helgin 8.-10. maí 2015