Neytendablaðið - 01.03.2009, Blaðsíða 4

Bisphenol A (BPA) er algengt efni í plast-
iðnaðinum og er m.a. að finna í vatns-
flöskum og pelum, sem og í plastefni
sem húðar innri hliðar niðursuðudósa.
Skiptar skoðanir eru um skaðsemi þess
en fjölmargar rannsóknir hafa leitt í ljós
að BPA líkir eftir estrógeni í líkamanum
og gæti því truflað hormónastarfsemi.
BPA hefur verið til í yfir hundrað ár og var
áður notað sem gervi-estrógen en síðan
uppgötvuðu menn að BPA myndaði, ásamt
öðrum efnum, höggþolið og tært poly-
carbonat-plast. Við gerð efnasambandsins
binst þó ekki allt BPA og er það óbundna
BPA-ið sem getur flætt úr plastinu við
ýmsar aðstæður, t.d. þegar plastið er hitað
eða kemst í tæri við ýmis efni.
Skaðsemi BPA uppgötvuð fyrir til-
viljun
Patricia Hunt er líf- og erfðafræðingur
hjá Washington State háskólanum en hún
sérhæfir sig í rannsóknum á frjósemi. Fyrir
rúmum 10 árum var hún að gera rannsóknir
á magni hormóna í kvenkynsmúsum en
hún taldi að þeir hefðu áhrif á gæði eggja.
Rannsóknarniðurstöður lofuðu góðu og átti
Hunt einungis eftir að bera niðurstöðurnar
saman við viðmiðunarhóp músa sem hún
hafði látið í friði. Sér til mikillar undrunar
komst Hunt að því að 40% músanna í
hópnum voru með gölluð egg. Rannsóknin
var því ónýt og verðlaus og það tók Hunt
fjóra mánuði að komast að því hvað
hafði farið úrskeiðis. Mýsnar höfðu verið
í búrum úr polycarbonat-plasti og í eitt
skipti hafði sá sem sá um þrifin notað sterkt
gólfhreinsiefni í stað mildrar sápu og við
það fór Bisphenol A að flæða úr plastinu og
eitra fyrir músunum.
Skiptar skoðanir um skaðsemi
Hunt fór að tala um uppgötvun sína opin-
berlega og benti á þann möguleika að
Bisphenol A væri hættulegt mönnum á
sama hátt og músum. Fleiri vísindamenn
bættust í hópinn en gagnrýnendur benda á
að engar sannanir séu fyrir því að BPA sé
hættulegt mönnum heldur einungis dýrum
og að ekkert sé að marka dýraprófanir.
Margir þessara gagnrýnenda vinna þó
innan iðnaðarins og hafa gert sínar eigin
rannsóknir sem eiga að sýna fram á að það
magn BPA sem við komumst í tæri við sé of
lítið til að valda skaða. Kollegar Hunt hafa
hinsvegar komist að því að útkoma úr 90%
rannsókna á BPA gefur til kynna að efnið
geti verið skaðlegt og það séu einungis
rannsóknir styrktar af iðnaðinum sem
komast að annarri niðurstöðu. Hunt hefur
gert fleiri rannsóknir þar sem áhrif BPA
á ungafullar mýs voru könnuð og komst
að því að BPA-„eitrun“ getur haft áhrif á
þrjár kynslóðir músa. Mýs eru kannski ekki
bestu staðgenglar manna í svona prófunum,
en niðurstöður sem þessar ættu samt sem
áður að ýta undir að efnið verði rannsakað
betur.
Efnið skaðlegt í litlum mæli
Hunt bendir á að hluti vandans felist í því
að efnið sé misskilið af yfirvöldum og því sé
lítið að marka dagleg þolmörk, en Matvæla-
og lyfjaeftirlit Bandaríkjanna hefur metið
að dagleg þolmörk séu 50 mg á hvert kíló
líkamsþyngdar. Hunt segir að BPA hegði sér
ekki eins og hefðbundin eitur í líkamanum
en þau valda meiri skaða eftir því sem
magn þeirra eykst. BPA hegðar sér meira
eins og hormón sem geta verið hættulegri
eftir því sem magn þeirra er minna, þar
sem mikið magn hormóna verður oft til
þess að líkaminn slekkur á viðbrögðum
við þeim. Rannsóknir Hunt hafa sýnt fram
á að skaðleg áhrif vegna BPA koma fram
í músum við einungis 20 mg á hvert kíló
af líkamsþyngd og fleiri rannsóknir styðja
niðurstöður hennar.
BPA finnst í þvagi
Fyrir nokkrum árum kannaði Sóttvarna-
stofnun Bandaríkjanna hvort Bisphenol A
fyndist í þvagi manna og niðurstöðurnar
voru sláandi; 93% af rúmlega 2500 manna
úrtaki mældist með BPA í þvagi. Einnig
hefur verið staðfest að BPA hefur fundist
í blóði manna og jafnvel í brjóstamjólk
kvenna. Gagnrýnendur vilja engar áhyggjur
af því hafa og benda á að ef BPA hefði
skaðleg áhrif væru þau áberandi fyrst svona
margir innbyrða efnið.
Kanadísk stjórnvöld bregðast við
Kanadísk stjórnvöld hafa ákveðið að hafa
varann á og reyna nú að takmarka BPA á
markaðnum, t.d. með því að banna barnapela
úr polycarbonat-plasti. Sú ákvörðun hefur
hreyft við neytendum og iðnaðinum og
varð til þess að keðjuverslanir eins og Wal-
mart hafa ákveðið að skipta smám saman
út vörum úr polycarbonat-plasti og bjóða
upp á vörur sem ekki innihalda BPA. Hunt
telur að ákvörðun kanadískra stjórnvalda
eigi rétt á sér því sagan hafi sýnt að vörur
sem innihéldu skaðleg efni á borð við
kvikasilfur og blý hafi verið á markaðnum
um langt skeið áður en skaðsemi þeirra var
uppgötvuð.
BPA ennþá leyft í barnavörum innan
ESB
Nýverið sendi Antidote Europe, frjáls félaga-
samtök vísindamanna sem stuðla að bættri
heilsu manna, frá sér fréttatilkynningu þar
sem Matvælaöryggisstofnun Evrópu, EFSA,
var harðlega gagnrýnd fyrir sinnuleysi
þegar kemur að því að banna BPA
EFSA hefur gefið út ráðleggingar um
áætluð dagleg þolmörk af efninu (0.05 mg
á hvert kíló af líkamsþyngd) sem byggir á
rannsóknum á rottum. Antidote Europe
samtökin gerðu sína eigin rannsókn á
frumum úr mönnum sem leiddi í ljós meiri
eituráhrif BPA en EFSA hefur gert ráð
fyrir. Samtökin komu þessum rannsóknar-
niðurstöðum til EFSA í maí á þessu ári
og báðu stofnunina um að laga daglegu
þolmörkin að niðurstöðunum. EFSA viður-
BPA
- Útbreitt en skaðlegt heilsu
 NEYTENDABLA‹I‹ 1. TBL. 2009