Neytendablaðið - 01.03.2009, Qupperneq 17

Í ljósi þeirra hremminga sem dunið hafa yfir þjóðina er áhugavert
að skoða efnahagsskýrslur og -spár aftur í tímann. Hvernig stóð
á því að engar þær stofnanir og greiningardeildir sem best þekktu
til hér á landi sáu þessi ósköp fyrir?
Þegar horft er til baka er þó varla hægt að segja að brotlending
íslensks efnahagslífs hafi komið eins og þruma úr heiðskíru lofti.
Þótt flestir kunni að hafa leitt hjá sér gagnrýnina var hún til
staðar þótt óhjákvæmilega færi meira fyrir jákvæðum fréttum af
uppgangi efnahagslífsins og landvinningum íslenskra fyrirtækja
á erlendri grundu.
Blikur á lofti 2005
Þegar árið 2005 höfðu margir áhyggjur af stöðu mála. Alþýðu-
samband Íslands, ASÍ, hefur gefið út fjölmargar hagskýrslur á undan-
förnum árum. Vorið 2005 sendi ASÍ frá sér skýrsluna Hagstjórn á
villigötum. Á þessum tíma var mikill gangur í efnahagslífinu og
kom sérstaklega tvennt til; stóruiðjuframkvæmdir og stóraukinn
aðgangur fyrirtækja og heimila að lánsfé. Í skýrslunni gagnrýnir
ASÍ aðhaldsleysi ríkisstjórnarinnar á þenslutímum og telur að illa
tímasettar skattalækkanir og breytingar á íbúðalánamarkaði hafi ýtt
undir ójafnvægi í hagkerfinu. Viðskiptahallinn stefndi í að verða
12% af landsframleiðslu sem var nýtt met. ASÍ taldi þörf á ábyrgari
hagstjórn og vitnar í skýrslu OECD þar sem sagði að stórauka þyrfti
aðhald í ríkisfjármálum ef ekki ætti að koma til alvarlegrar kreppu í
lok stóriðjuframkvæmda.
Seðlabanki og fjármálaráðuneytið ósamstíga
ASÍ gaf út aðra spá haustið 2005; Erum við í góðum málum?
Viðskiptahallinn hafði aukist sem og verðbólgan, krónan var mjög
sterk og stýrivextir höfðu hækkað. Hagfræðingar ASÍ undruðust
ólíka afstöðu Seðlabankans og fjármálaráðuneytisins og sögðu engu
líkara en að bankinn og ráðuneytið lifðu hvort í sínu hagkerfinu.
ASÍ benti á að vissulega hefði efnahagskerfið breyst hratt og að
breytingarnar væru jafnvel fordæmislausar og því ekki óeðlilegt
að mat manna væri misjafnt. Við þessar aðstæður þyrfti festu og
ábyrgð í hagstjórninni og taldi ASÍ verulegt áhyggjuefni hversu
ólíka sýn Seðlabankinn og fjármálaráðuneytið höfðu á stöðu
efnahagsmála og þörfina fyrir aðgerðir.
Efnahagsspá í pólitískum tilgangi?
ASÍ benti á vaxandi tilhneigingu hjá fjármálaráðuneytinu „til
að nota framsetningu fjárlaga og þjóðhagsspár sem innlegg
í pólitískt dægurþras, þar sem innihaldslitlar fullyrðingar og
orðagjálfur hafa forgang fram yfir festu og ábyrgð á hagstjórninni.“
Fjármálaráðuneytið taldi hins vegar að öll gagnrýni um skort á
aðhaldi væri á veikum stoðum byggð og spáði mjúkri lendingu.
Þá hefði aðhaldssöm stefna í ríkisfjármálum skapað grundvöll fyrir
skattalækkanir sem myndu ekki raska stöðugleikanum.
Skuldsett heimili og fyrirtæki
Seðlabanki Íslands, SÍ, hafði einnig uppi varúðarorð í riti sínu
Fjármálastöðugleiki 2005. Þar er bent á að erlend skuldasöfnun
þjóðarbúsins sé áhyggjuefni en skuldirnar nemi tvöfaldri
þjóðarframleiðslu. Í ljósi bættra lánakjara höfðu heimilin og
fyrirtækin allar forsendur til að treysta stöðu sína, þ.e. lækka
skuldir, en gerðu það ekki. Heimilin juku skuldir sínar og segir
bankinn skuldastöðu heimilanna áhyggjuefni til lengri tíma litið því
ekki þurfi mikið út af að bregða til að fólk standi ekki í skilum.
Fyrirtækin voru einnig mjög skuldsett og segir í skýrslunni að
skuldir fyrirtækja hafi aukist meira á milli áranna 2004 og 2005
en nokkru sinni fyrr. Taldi bankinn svona hraða skuldaaukningu
áhættumerki óháð því hverjar ástæður hennar væru.
Efnahagskreppa
- óvænt eða fyrirséð?
Hagvöxtur hefur verið mikill undanfarin ár og náði hámarki 2004 og 2005.
Heimild: ASÍ
Skuldsetning íslenskra heimila hefur vaxið jafnt og þétt. Heimild: SÍ
Hagvöxtur
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
2003 2004 2005 2006 2007 Áætlun
2008
Spá
2009
Spá
2010
Spá
2011
%
0
200.000
400.000
600.000
800.000
1.000.000
1.200.000
1.400.000
1.600.000
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
m.kr. Skuldir heimila við lánakerfið, alls:
17 NEYTENDABLA‹I‹ 1. TBL. 2009