Ægir - 01.09.2010, Blaðsíða 10

10
Fiskistofa hefur eftirlit með
því að veiðar, sem byggjast á
línuívilnun, fari ekki umfram
þau mörk sem ákveðin eru
hverju sinni og skal ráðuneyt-
ið síðan tilkynna frá hvaða
tíma botnfiskafli á línu skuli
reiknast að fullu til aflamarks.
Ráðherra hefur með reglu-
legu millibil sett nánari
ákvæði um línuívilnun með
reglugerðum.4)
Strandveiðar og skötusels-
kvóti
Strandveiðikerfinu var komið
á fót tímabundið með bráða-
birgðaákvæði laga nr.
66/2009. Í kerfinu fólst að
sumarið 2009 máttu hand-
færabátar veiða samtals 3.955
lestir af óslægðum þorski.
Með lögum nr. 32/2010 var
strandveiðikerfinu komið á
fót á grundvelli ótímabund-
inna lagaheimilda. Samkvæmt
gildandi reglum hefur ráð-
herra á hverju fiskveiðiári til
ráðstöfunar 6.000 lestir af
óslægðum botnfiski, í þorsk-
ígildum talið, sem nýttar
skulu til strandveiða, þ.e.
veiða með handfærum á
tímabilinu frá 1. maí til 31.
ágúst. Kjarni strandveiðikerf-
isins er sá að afla er ekki
skipt fyrirfram á milli ein-
stakra útgerðaraðila heldur
geta allir veitt þar til að heild-
araflanum er náð. Eigi að síð-
ur er aflahámark fyrir hvern
bát og ýmiss konar sóknar-
takmarkanir í formi bann-
daga, svæðaskiptingar, veið-
arfæranotkunar og svo fram-
vegis.
Sérstakur skötuselskvóti er
reistur á ákvæði I til bráða-
birgða í lögum nr. 22/2010.
Samkvæmt ákvæðinu var ráð-
herra veitt heimild á fisk-
veiðiárunum 2009/2010 og
2010/2011 til að ráðstafa allt
að 2.000 lestum af skötusel
hvort fiskveiðiár. Þessum
aflaheimildum á að úthluta
fyrir utan aflahlutdeildarkerfið
og geta útgerðir sem hafa
veiðileyfi í atvinnuskyni átt
kost á að fá allt að 5 lestum í
senn. Þessar aflaheimildir eru
óframseljanlegar. Skal verðið
fyrir þær vera 120 kr. fyrir
hvert kg og sér Fiskistofa um
innheimtu gjaldsins.
Aðrar sérúthlutanir
Eins og þegar hefur verið
vikið að í þessum greinar-
flokki er það eitt af sérkenn-
um íslenska aflamarkskerfis-
ins að ýmsar aflaheimildir
hafa ekki verið dregnar frá
leyfilegum heildarafla áður
en skipting á heildaraflamarki
fer fram samkvæmt aflahlut-
deild, sbr. t.d. heimildir til að
landa undirmálsfiski, rann-
sóknarafla Hafrannsóknar-
stofnunar, afla tómstunda-
veiðimanna, afla erlendra
fiskiskipa og svo framvegis.
Þessar aflaheimildir hafa auk-
ið líkur á að veitt sé meira en
ákvörðun um leyfilegan
heildarafla gerir ráð fyrir.
Hins vegar hefur svokallað
kvótaálag öfug áhrif, þ.e. afli
er talinn minna til aflamarks
en ella mætti reikna með.5)
Rétt er að geta þriggja nýj-
unga í þessum flokki sérút-
hlutana á tímabilinu 1999-
2010. Tekinn var upp svokall-
aður VS-afli en það er heim-
ild skipstjóra fiskiskips til að
ákveða að allt að 5% heildar-
afla í botnfiski reiknist ekki til
aflamarks skipsins enda sé til-
teknum skilyrðum fullnægt.
Jafnframt var tekinn upp svo-
kallaður áframeldiskvóti í
þorski en það er kvóti sem
nýttur er í því skyni að vinna
hann áfram í eldi. Að lokum
má nefna sérstakan frístunda-
veiðikvóta sem settur var á
laggirnar nú í ár.
Ályktanir
Meginreglur aflamarkskerfis-
ins um leyfilegan heildarafla
og aflaheimildir einstakra út-
gerða eru tiltölulega skýrar
og einfaldar. Leyfilegur heild-
arafli er ákveðinn á hverju ári
til að vernda auðlindina en
einstaklingsbundnum og
framseljanlegum aflaheimild-
um er ætlað að stuðla að
hagræðingu í sjávarútvegi.
Þessar skýru og einföldu leik-
reglur er ekki öllum að skapi.
Sumir vilja að veitt sé meira
en ráðgjöf fiskifræðinga gefur
til kynna og aðrir eru á móti
því að útgerðir geti framselt
aflaheimildir sínar.
Sérúthlutanir aflaheimilda
bera merki um að setja á ým-
iss konar sérreglur í stað þess
að almennar leikreglur ráði
úrslitum um hvaðan hag-
kvæmast sé að gera út. Sumir
líta sjálfsagt svo á að þessar
sérúthlutanir séu viðleitni til
að lappa upp á helstu ókosti
aflamarkskerfisins, þ.e. að
með þeim sé dregið úr tiltek-
inni byggðaþróun eða eftir
atvikum vægi reglna um upp-
haflega úthlutun aflaheimilda.
Reglubundin afskipti löggjaf-
ans og stjórnvalda í þessum
efnum eiga hugsanlega að
skapa svokallaða „sátt“ um
stjórn fiskveiða. Því markmiði
á að ná með því að færa
meira vald í hendur stjór-
nmálamanna en draga úr
áhrifum þeirra sem sinna
daglegum rekstri sjávarút-
vegsfyrirtækja. Að mati grein-
arhöfundar draga sérúthlutan-
ir aflaheimilda úr hagkvæmni
aflamarkskerfisins. Í stað þess
að traust á aflamarkskerfinu
vaxi er dregið úr því. Fjárfest-
ingar í sjávarútvegi verða síð-
ur tryggar sem og lánveiting-
ar. Frá sjónarhóli einstaks út-
gerðarmanns kann að vera
hagkvæmast að hasla sér völl
á hinum „pólitíska markaði“,
þ.e. í stað þess að ákveðinn
hópur útgerðarmanna aðlagi
sig að meginreglum kerfisins
er þess í stað þrýst á stjórn-
málamenn að breyta leikregl-
unum. Þegar látið er undan,
sem oft hefur verið gert,
kunna aðilar sem hafa selt sig
út úr atvinnugreininni öðlast
tækifæri til að hefja útgerð á
nýjan leik með mun ódýrari
hætti en ef þeir þyrftu að
fylgja meginreglum afla-
markskerfisins. Þetta kalla
sumir réttlæti en aðrir rang-
læti.
F I S K V E I Ð I S T J Ó R N U N