Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Blaðsíða 13

það ætla ég að gera alveg blákalt þó ég viti
að ég lendi þar í andstöðu við Sigfús Daða-
son sem mótmælir í áðurtilvitnaðri ritgerð
sinni þeirri skoðun Geirs Kristjánssonar að
það sem geri kvæði að kvæði sé hljómfallið,
rytminn. ,,Eini mælikvarðinn ákvæði“ seg-
ir Geir ,,er að hægt sé að slá það á trumbu."
Þessu mótmælir Sigfús og telur að hið ytra
form sé harla ófulkominn mælikvarði á all-
an skáldskap. Sigfús segist þreyttur á deil-
um um form, segist ekki hafa áhuga á
slíkum sundurgreiningum og vitnar í bréf
sem hann hafi fengið frá einum lesanda
fyrstu ljóðabókar sinnar með svohljóðandi
spurningu:,,... stundum er ég ekki viss um
muninn á kvæði og smásögu, hver er mun-
urinn?“
„Ég hefði átt að svara þessu þannig“ segir
Sigfús síðan í sönnum tröppuanda: ,,Ef þú
hefur ekki gleymt því hvort þú varst að lesa
kvæði eða smásögur meðan þú last bókina
þá er hún ekki þess virði að þú brjótir heil-
ann um hvort í henni séu kvæði eða smá-
sögur.“ Það er að segja, þegar um góðan
skáldskap er að ræða þá ógildir efnið allt
hjal um form. Þetta er auðvitað ágætt svar
og líkast til hárrétt, en það hjálpar því miður
ekki neitt þeim sem eru svo miklir þver-
hausar að vilja samt reyna að gera sér grein
fyrir því hvers vegna sumar bókmenntir eru
prósi, en aðrar póesía. Og enn minna hjálpar
það okkur bragtæknifræðingunum, hagyrð-
ingunum og handverksmönnunum þegar
við erum að reyna að fóta okkur á svell-
bunkum hins alltumlykjandi nýfrelsis.
Hrynjandinni og trumbu Geirs Kristjáns-
sonar til stuðnings ætla ég loks að kveðja til
Bertolt Brecht, skáld sem orti háttbundið
lengi framan af, en æ meira á frjálsu formi
eftir því sem tímar liðu fram. Árið 1938
skrifaði hann hugleiðingar sem hann kall-
aði ,,Um rímlaus ljóð með óreglulegri
hrynjandi“. Þar leitasthann í upphafi við að
svara svipaðri spumingu og lesandi Sigfús-
ar Daðasonar lagði fyrir hann: „Hvers
vegna kallarðu suma texta þína ljóð þó
hvorki sjáist þar rím né föst hrynjandi?"
Brecht svarar þessu svona:
Ég kalla þau ljóð vegna þess að þó ekki sé
þar um reglubundna hrynjandi að ræða þá
er hún þar samt fyrir hendi (breytileg,
synkópísk, gestísk).
Þetta sama held ég eigi við um allan skáld-
skap allra okkar óháttbundnu nútímaskálda
sem kunna eitthvað til verka. Hrynjandin er
þeim í blóð borin af því að þau eru hand-
gengin góðum skáldskap frá öllum tímum.
En ef tilfinningin fyrir hrynjandi er ekki til
staðar megna jafnvel snjöllustu hugmyndir,
dýpsta reynsla og næmasta skynjun ekki að
hrífa þá sem ljóðum unna. Hefðin býr
þannig í þessum skáldum og skilar sér í
gegn jafnt vitað sem óvitað.
Ef þetta samhengi gleymist eða ef haldið
verður áfram að vinna gegn því með því að
halda því sífellt að fólki að ströng og frjáls
bragform eigi ekkert sameiginlegt og séu
jafnvel óumflýjanlegar og óyfirstíganlegar
andstæður þá óttast ég að ljóðmálið eigi enn
eftir að þynnast og fletjast út, æ meir þar til
engin fær aðgreint það frá verðkönnunum
eða leiðbeiningum um meðferð hrærivéla.
Ég lýk þessu með því að vitna í orð Steins
Steinars í viðtali við Birting 1955:
— Ég held það sé aukaatriði, hvort ljóð er
rímað eða órímað. Enginn verður skáld fyr-
ir það eitt að sleppa stuðlum, höfuðstöfum
og endarími, á sama hátt og enginn verður
skáld fyrir rímið eitt saman.—Aftur á móti
hefur mér ævinlega fundist ljóðformið
TMM 1993:2