Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Síða 33

Byron átti ekki fremur en aðrir menn rétt á
að lifa óháð almennum siðareglum þótt
hann héldi það sjálfur. Skáld eru ekki yfir
aðra menn hafin að neinu leyti. Það gilti um
Steinar sem aðra, en ég held samt að hann
hafi trúað á sérstæði sitt að þessu leyti.
Ég met þá afhjúpun sem fylgir verkum
hans. Mér lrkar miður að þau lúta fæst eigin
lögmálum. Einkapersónan veltir sér upp úr
efni sínu í þeirri trú að hún njóti sérstöðu.
Tökum sögu hans Skipin sigla (1966) sem
dæmi. Eina af þeim betri og kannski þá
bestu fram til síðustu sagnanna tveggja.
Sagan ber með sér að vera uppgjör við
heimabyggð höfundar í bernsku, Skaga, og
er á köflum fjarska vel skrifuð í hrollvekj-
andi mælsku sinni. Andleysi og þröngsýni
þorpsbúa er reist níðstöng innan aðalsagn-
arinnar með hrollvekjandi hætti. Fram-
gangur allur stríðir gegn tilfinningum um
hlutveruleika eins og hann liggur fyrir hlut-
lausari manni, í staðinn er martraðarsýn
látin stýra. Heiftartilfinningum er hleypt
fram í forgrunninn svo að sagan gliðnar
sundur þægar á líður í myndir sem minna á
ofskynjanir.
Persónur sögunnar eru huglítil ómenni,
bjálfalegir sakleysingjar og elliær gamal-
menni. Skáld og verkamaður koma á Skaga
til að kveikja í sláturhúsi fyrir eigandann og
gera það í von um greiðslur fyrir. Skáldið
er heigull og fullkomlega ómóralskur mað-
ur sem trúir, af bæronsku stórlæti, að hon-
um sé allt heimilt í nafni skáldskaparins.
Hyggst með j?essu athæfi sínu verða sér úti
um fé til að yrkja. Hvort prívatmaðurinn
Steinar telur hann í rétti er óljóst. En frá því
verður ekki litið eftir lesturinn að höfundur
hefur ofhasað efni sínu til að koma tilfinn-
ingum sínum á framfæri. Og þá um
ómennsku þorpsbúanna, en ekki bara hana
heldur tilvistarkjör mannsins almennt.
Undir lokin verður söguframvindan út-
færsla á táknum. Þeir félagar hafa kveikt í
sláturhúsinu eins og til stóð og síðan lent á
fylleríi á gamalmennahæli með nokkrum
íbúanna. Eftir það flækjast þeir um hrá-
slagalega nótt í klettóttu flæðarmálinu nið-
ur af þorpinu. Þar verður skáldið fyrir
ásóknum Ónu sem vill seiða það til sín í
djúpið. Óna er útlend kvenpersóna sem orð-
ið hefur innlyksa í þorpinu og fyrirfarið sér
eftir hranalega meðferð nokkurra þorps-
jaxla. Eftir það hefur hún gengið aftur þama
á klöppunum.
Hugardjúpið er skáldi vissulega seiður og
í það er stefnt með sögunni. Vera kann að
heiti konunnar eigi að minna á sjálfsfróun
til að undirstrika eymd andans manns á
Skaga, a.m.k. er heiti konunnar ögrandi og
kemur reyndar einnig fyrir í Kjallaranum.
í lokin er Brestur skáld kominn í fangelsi
og víxlað er frásöguþáttum milli efnis-
greina til að leggja áherslu á einangrun
Brests og ófullnægju, ósamræmi óskar og
aðstæðna og vonleysi þess að nokkurn tíma
rædst úr. Dæmigert fyrir Steinar hefur
skáldið að svo komnu ekki séð ástæðu til að
koma upp um efnamanninn sem fengið
hafði það til glæpsins. í stað jress að púkka
upp á söguna með þeim hætti eða öðrum
upphefst í lokin enn málæði og nú milli
tveggja bernskukunningja, Brests og
fangavarðar, sem sín í milli mynda sadó/
masókíst samband og hafa gert frá því í
bernsku er þeir voru leikfélagar. Annars-
vegar hrottinn, hins vegar listamaðurinn.
Ekki fer milli mála að Steinar sjálfur var
altekinn af þessari tvíhyggju listarog sjálfs-
bjargar, hrottans og andlegrar veru sem
leggur ást á kvalara sinn af því tilefni einu
að hún kann sér ekki annað ráð til að vera.
TMM 1993:2
31