Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Blaðsíða 71

um,* að hin hiklausa krafa okkar um „hér
og nú“ geti verið þrándur í götu sem skyggir
á samhengi og heildarsýn.
Galli við að horfa á alla hluti og hræringar
með sjálfan sig að miðpunkti er sá að slík-
um sjáanda hættir til að gera persónumar
umhverfis að beinum fulltrúum fyrir sögu-
leg og félagsleg fyrirbæri sem í verunni em
miklu flóknari. Þetta er reyndar alþekktur
vandi úr svokölluðum raunsæisskáldskap,
ekki síst ef hann á líka að vera félagslegur,
einsog menn kannast við bæði fyrr og síðar
— til dæmis í nýlegum norrænum bók-
menntum undir maóískum áhrifum. Það er
auðvitað aumur rithöfundur sem ekki kenn-
ir til í stormum sinnar tíðar. I sífellu hafa
ákafaviðhorf til félagshreyfínga hinsvegar
leitt mann og annan til hinna mestu von-
brigða í stjómmálum og trúarefnum: goð
eru með þeim ósköpum gerð að falla af
stalli, og hinu dýrsta kvæði kemur skáldið
eigi lengur fyrir sig.
í öðm samhengi verður varla skýrt hvem-
ig á því stendur að þegar Arni vill ræða
betur þá stuttu dóma sem Þórarinn kveður
upp í viðtalinu sé Árni allt í einu í sonnett-
unni orðinn fulltrúi og verjandi þess samfé-
lagskerfís eystra sem Þórarinn réttilega
fordæmir. Þáttur Áma í umræðu og um-
fjöllun hérlendis um Sovétkerfið hefur í
aldarfjórðung verið slíkur að það er full-
komin staðleysa að stilla honum þarna upp.
Árni var einna fyrstur vinstrimanna til að
benda á að keisarinn eystra væri ekki í
fötum. Hann þurfti á sínum tíma að hafa
allnokkuð fyrir andstöðu sinni gegn valda-
klíkunni í sovésku ríkjunum — bæði í starfi
sínu og einkalífi — en varð jafnframt miðill
nýrra hugmynda og sannferðugur viðmæl-
andi þegar næsta kynslóð var að reyna að
átta sig, menn á aldur við okkur Þórarin
Eldjárn.
Á hinn bóginn hefur Árni litið svo á að í
arfi verkalýðshreyfingar, sjálfstæðisbaráttu
og menningarvarðstöðu sé að finna ýmis-
legt góss sem hollt sé að hafa með sér fram
á nýja öld. Við þetta glíma jafnaðarmenn —
sósíaldemókratar — einmitt um þessar
mundir, og það er ákaflega bemskt að hafna
fyrirfram öllum þeim ávinningi af þeim
ástæðum að í austurvegi hrundi loksins
spilaborg sem hérlendis hafði ekki verið til
alvöruumræðu í þrjá áratugi. Menn geta svo
skemmt sér við það endalaust að rífast um
meiningar og markmið einstakra stjóm-
málamanna og áhrifamanna annarra fyrr á
öldinni, til dæmis í andófi gegn her í landi.
Það er sagnfræðilegt viðfangsefni hvernig
hver einstakur herstöðvaandstæðingur
hugsaði: Hvers vegna var Kristinn E. Andr-
* Hér mætti bollaleggja, en ég læt nægja að benda á grein Kunderu í nýjasta Bjarti (1/1993, þýð. Friðrik
Rafnsson) um Vegi í þoku: „Enginn hlustar á neinn, allir skrifa og allir skrifa á sama hátt og rokk er
dansað: einir, við sjálfa sig, uppteknir af sjálfum sér en hrista sig þó á sama hátt og allir hinir. Við þessar
kringumstæður sjálfshneigðarþar sem allir eru eins skiptir sektarkenndin ekki eins miklu máli og áður
var. Dómstólarnireru enn starfræktir en áhugi þeirra beinist einungis að fortíðinni. Hann beinist einungis
að miðri öldinni, að þeim sem em orðnir aldraðir eða komnir undir græna torfu. Vald föðurins olli
persónumKafkasamviskubiti. AðalpersónaníDo'wm/mfelluríónáðhjáföðursínumogþaðereinfaldlega
þess vegna sem hún drekkir sér. Sá tími er liðinn: það er búið að koma slíku samviskubiti inn hjá föðumum
að hann er fyrir löngu farinn að leyfa allt. Hinir ósakhæfu dansa.“
Á þessari „sjálfshneigð" em auðvitað jákvæðari hliðar, samanber til dæmis rokkfræði Gests
Guðmundssonar (m.a. í TMM 4/1991), og því ekki líka sjálfan Bob Dylan í frægri hendingu: Don’t follow
leaders/Watch the parkin’ meters.
TMM 1993:2
69