Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Blaðsíða 109

um mismunandi skilgreiningar manna á því
hugtaki — sem gekk stundum undir öðrum
nöfnum ífamanaf (sjá bls. 3). Enda undirstrikar
Ástráður í formála, að þetta sé hvorki saga
módemismans né túlkun á völdum módemum
verkum, heldur reki einkum hvemig þetta hug-
tak hafi mótast. Þetta rit er því það sem á erlend-
um málum hefur verið kallað „metakrítík“,
umijöllun um bókmenntafræði, ífemur en um
bókmenntir.
Ritið skiptist í fimm kafla. Fyrsti kafli ijallar
um tilurð skilgreininga á módernisma, annar
kafli um módernisma í bókmenntasögunni,
þriðji kafli um módernisma frá sjónarhóli póst-
módernisma, fjórði kafli um framúrstefnu og
módernisma, og sá fimmti um raunsæisstefnu,
módernisma og „fagurfræði rofs og dvalar“
(Aesthetics of Interruption). Þetta er auðvitað
gagnrýnin umfjöllun, Ástráður ber hinar ýmsu
kenningar saman innan hvers kafla, rökræðir
þær og sýnir fram á mótsagnir og aðra veika
bletti — eða sterka. Og þá vísar hann til mód-
ernra bókmenntaverka sem prófsteins á það
hvort þessar kenningar um módemisma stand-
ist. Vissulega eru það ekki mörg verk, sem hann
þannig notar, en það eru nokkur hin frægustu
módernra skáldverka, og þá alveg óumdeilan-
leg sem slík; Ulysses eftir James Joyce, Eyði-
landið eftir Eliot, skáldsögur Kafka, o.fl. Auk
þess fjallar hann nokkuð um verk sem em á
mörkunum, umdeilt hvort þau eru módem eða
ekki. Annars stendur Ástráður við formála sinn,
ritið erþaðfjarri bókmenntaverkum, svo sértæk
umfjöllun, að vart birtist greinarmunur á mód-
ernum einkennum mismunandi bókmennta-
greina; ljóða, sagna og leikrita, hvað þá
einstakra höfunda. Sáralítið kemur fram um
mun á hreyfingum módemista svosem fútúrist-
um, expressjónistum og surrealistum. Og þá
hlýtur Ástráður einnig að sniðganga fræðirit
sem ganga svo nærri bókmenntatextunum sjálf-
um. Þannig verður kaflinn um módernisma í
bókmenntasögunni mjög sértækur, framanaf
nánast heimspekilegar vangaveltur uppúr
Nietzsche um það að hve miklu leyti hægt sé að
O
LU S
í= o
rísa gegn hefð, hvernig hefðin móti sjálfa upp-
reisnina sem gerð ergegn henni, en 1. kafla lauk
á þeirri ályktun, að sameiginlegt hinum ýmsu
skilgreiningum á módernisma sé helst að hann
rísi gegn hefð. Hér sakna ég einna mest jarð-
sambandsins, ég held að það sé ekki hægt að
gera grein fyrir módemisma í bókmenntasög-
unni nema út frá könnun á bókmenntatextum.
T.d. rekur Ástráður kenningar Eliots um hefð og
uppreisn gegn henni, og bendir á að samkvæmt
þeim væri ekki unnt að gera grein fyrir Eyði-
landi Eliots sjálfs. Hér kemur a.n.l. fram, að
módernisminn hófst í frönskum ljóðum um
1870, en ekki hitt, sem ég hefi látið sannfærast
um, að rætur hans sé að miklu leyti að finna í
nostri þarlendra skálda þá við mál, myndir,
hrynjandi o.fl. í ljóðum — þ.e. sýmbólisminn,
táknsæisstefnan.
í framhaldi af ofangreindum vangaveltum
ræðir Ástráður kenningar um hvernig bók-
menntasaga eigi að vera, hvað eigi að leggja
henni til grundvallar. Hann rekur viðvaranir við
TMM 1993:2
107