Fréttablaðið - 09.10.2015, Qupperneq 16

Vinnuveitandi tekur upp sím-ann. Starfsmaður tilkynnir um veikindi – þunglyndi.
Óþreyjufullur segir vinnuveitand-
inn honum að skella í sig kaffi, fara í
sturtu og drulla sér síðan í vinnuna.
Annar starfsmaður tilkynnir um
veikindi á hinni línunni – flensu.
Samúðarfullur ávarpar vinnu-
veitandinn starfsmanninn með
orðunum „elsku karlinn“ þannig að
öllum er ljóst að hann mætir fullum
skilningi vinnuveitandans á því að
hann þurfi svigrúm til að hvílast og
ná fullri heilsu.
Þessi viðbrögð vinnuveitandans
í myndbandi Öryrkjabandalags
Íslands (ÖBÍ) um fordóma gagn-
vart fötluðu fólki á vinnumarkaði
á www.obi.is eru ekki einsdæmi á
íslenskum vinnumarkaði. Því miður
er alltof algengt að vinnuveitendur
bregðist með öðrum hætti við geð-
rænum en líkamlegum veikindum
starfsmanna sinna. Stundum er jafn-
vel gefið í skyn að geðræn veikindi
séu ekki raunveruleg veikindi heldur
leti eða val um að svíkjast undan.
Ef tekið er mið af því að 22-25% af
öllum íbúum hins vestræna heims
glíma einhvern tíma á ævinni við
geðröskun af einhverju tagi standa
langflestir stjórnendur einhvern
tíma á starfsferli sínum frammi fyrir
því að bregðast við geðrænum veik-
indum starfsmann sinna. Brýnt er
að þeir átti sig á eðli geðrænna veik-
inda og bregðist við þeim með sama
hætti og líkamlegum veikindum.
Geta haft úrslitaáhrif
Viðbrögð vinnuveitenda við geð-
rænum veikindum starfsmanna
geta haft úrslitaáhrif á líðan og bata
viðkomandi starfsmanns. Öflugur
stuðningur yfirmannsins auðveldar
starfsmanninum að nýta sér við-
eigandi úrræði, mæta gömlu vinnu-
félögunum að nýju og stuðla að eigin
bata með því að hefja aftur störf.
Meðvitund annarra starfsmanna
dregur í senn úr hættunni á mis-
skilningi og fordómum og auðveldar
starfsmanninum að hefja aftur störf.
Vinnuveitendur stuðla að vellíðan
og góðri geðheilsu á vinnustað með
því að tryggja gott starfsumhverfi,
t.a.m. ákjósanlegar vinnuaðstæður,
hóflegt vinnuálag, öflugt upplýs-
ingastreymi og opna samskipta-
menningu. Með sama hætti er
brýnt að stjórnendur hafi vakandi
auga með vísbendingum hjá starfs-
mönnum sínum um hugsanlega
geðræna erfiðleika. Hér er t.a.m. átt
við orkuleysi, óútskýrða fjarveru og
tilfinningasveiflur. Síðast en ekki
síst ættu stjórnendur ávallt að vera
í góðum tengslum við næstu undir-
menn sína til að geta veitt þeim við-
eigandi stuðning án tafar þegar á
þarf að halda.
Fordómar gagnvart fötluðu fólki
eins og lýst er í myndböndum ÖBÍ
eru í senn svartur blettur á íslensku
samfélagi og alvarlegt brot á samn-
ingi Sameinuðu þjóðanna um
mannréttindi fatlaðs fólks. Enda
þótt íslensk stjórnvöld hafi skrifað
undir samninginn hefur hann ekki
enn verið fullgiltur. Almenningur
er hvattur til skrifa undir áskorun
til íslenskra stjórnvalda á www.obi.
is um að fullgilda samninginn á yfir-
standandi þingi og leggja þannig sitt
lóð á vogarskálarnar til réttlátara og
mannlegra samfélags.
Geðræn veikindi eru
raunveruleg veikindi
Anna Gunnhildur
Ólafsdóttir
framkvæmda-
stjóri Geðhjálpar
Viðbrögð vinnuveitenda við
geðrænum veikindum starfs-
manna geta haft úrslitaáhrif
á líðan og bata viðkomandi
starfsmanns.
Velferðartækni og nýsköpun eru leiðandi hugtök í umræðu um velferðarþjónustu sam-
tímans. Nýsköpun og tækni í vel-
ferðarþjónustu snertir í raun mörg
hugtök sem með ýmsum hætti lýsa
tæknilegum lausnum sem hægt er
að nota í þágu einstaklinga til að við-
halda eða auka færni sína, samfélags-
þátttöku og lífsgæði.
Norðurlöndin hafa á síðustu árum
unnið markvisst að athugunum á og
umfjöllun um helstu viðfangsefni vel-
ferðarþjónustunnar og þær áskoranir
sem fyrirsjáanlegar eru á næstu árum
og áratugum. Í þeirri greiningarvinnu
hefur berlega komið í ljós að takast
þarf á við verkefni velferðarþjónust-
unnar á annan hátt en verið hefur
og nýta kosti nútímatækni eins og
kostur er.
Forsenda þróunar í nýsköpun og
tækni innan velferðarþjónustunnar
mun því kjarnast um breytingar
á framkvæmd hennar. Hefja þarf
markvissa umræðu hér á landi, sem
miðar að stefnumörkun og áherslum
um hvernig velferðartæknin verði
sjálfsagður hluti þjónustunnar. Það
þýðir að nýsköpun og tæknilegar
lausnir þurfa að vera eðlilegur hluti af
heildarferli eða verkfærakistu starfs-
fólks innan velferðarþjónustunnar.
Starfsfólk þarf að hafa yfirsýn, kunn-
áttu og færni til að leggja mat á hent-
ugar tæknilegar úrlausnir fyrir ein-
staklinga sem þurfa aðstoð. Tryggja
þarf að hlutverk þeirra sem bera
ábyrgð á framvindu verkefna á þessu
sviði sé skilgreint, bæði hvað varðar
útfærslu tæknilausna og innleiðingar.
Notendahópurinn mun stækka
Hugtakið velferðartækni (velferds-
teknologi) er ekki einsleitt hugtak
heldur er það notað sem samheiti
yfir fjölmargar tæknitengdar lausnir.
Notendamiðaðar tæknilausnir eru til
þess fallnar að aðstoða einstaklinga
við not á einu eða fleiri úrræðum sem
starfrækt eru á vegum opinberra- eða
einkaaðila. Tækni er notuð til þess að
styðja við eða auka öryggi við athafnir
dagslegs lífs og hreyfanleika innan og
utan heimilis sem og til samskipta.
Tæknilausnir hafa hingað til einna
helst nýst eldri borgurum, einstakl-
ingum með langvarandi sjúkdóma
og fólki með mismunandi tegundir
fötlunar. Til framtíðar litið er ljóst að
notendahópurinn mun stækka sem
kallar á skilvirkari notkun þekkingar
og reynslu á sviðinu.
Velferðarráðuneytið hefur nú lagt
fram stefnuskjal á sviði velferðar-
tækni í félagsþjónustu. Stefnuskjalið
er afrakstur nefndarvinnu og aðkomu
fjölmargra aðila og ætti að verða veg-
vísir og fyrirmynd að frekari útfærslum
hjá ríki, sveitarfélögum og einkaaðil-
um. Flestum er ljóst að mikil tækifæri
eru til að efla almennt og notendamiða
velferðarþjónustuna með aukinni
tækni, nýjum aðferðum og úrræðum,
sérstaklega á vettvangi nærþjónustu
sveitarfélaga
Stefnuskjal félags- og húsnæðis-
málaráðherra, gefur tóninn fyrir
spennandi tíma í endurmati vel-
ferðarþjónustunnar og þróun nýrrar
og tæknilegrar velferðarþjónustu.
Kjarnaþættir í þeirri framtíð eru sam-
vinna, markviss undirbúningur sem
byggir á þekkingu og lausnaleit, sam-
hliða miðlun reynslu og mati á árangri.
Nýsköpun og
velferðartækni
Halldór S.
Guðmundsson
félagsráðgjafi og
framkvæmda-
stjóri Öldr-
unarheimila
Akureyrar
Þór G.
Þórarinsson
félagsráðgjafi og
sérfræðingur hjá
velferðarráðu-
neytinu.
Stuðningsmenn áfengisfrum-varpsins sem nú liggur fyrir Alþingi virða að vettugi viðvar-
anir sérfræðinga og halda því fram
að sala á áfengi í matvöruverslun-
um snúist um að treysta fólki. Þeir
viðurkenna samt þá staðreynd að
áfengisneysla muni aukast meðal
þjóðarinnar enda eru allar rann-
sóknir sem styðja það. Þeir vita því
að bæði fullorðnir og börn munu
innbyrða meira af áfengi og þar af
leiðandi meira af krabbameins-
valdandi efni.
Áfengi orsök krabbameina
Hvort sem okkur líkar betur eða
verr þá þurfum við að horfast í
augu við þá staðreynd að áfengi er
skilgreint af Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnuninni (WHO) sem þekkt
krabbameinsvaldandi efni. Ekkert
efni fær þessa skilgreiningu nema
óyggjandi vísbendingar og fjöldi
rannsókna liggi að baki. Áfengi
hefur verið tengt aukinni áhættu að
fá krabbamein í höfuð, háls, vélinda,
maga, lifur, brjóst, eggjastokka, ristil
og endaþarm.
Fjölgun krabbameins-
tilfella boðuð
Stuðningsmennirnir eru með
orðum sínum að senda þau skila-
boð að það sé kominn tími til að
auka áfengisdrykkju og framboð á
krabbameinsvaldandi efni í mat-
vörubúðum. Með orðum sínum og
frumvarpi stefna þeir að því að auka
tíðni krabbameina hjá þjóðinni.
Þvert á stefnu
velferðarráðuneytisins
Til allrar hamingju hefur Alþingi
sett lög og stjórnvöld sett reglugerðir
um áfengi vegna þekkingar okkar á
skaðsemi þessa vímuefnis. Í stefnu
velferðarráðuneytisins í áfengis- og
vímuvörnum til ársins 2020 stendur
orðrétt: Skaðleg neysla áfengis og
annarra vímugjafa hefur alvarleg
áhrif á lýðheilsu og er einn af helstu
áhættuþáttum fyrir slæmri heilsu,
ótímabærum dauðsföllum í aldurs-
hópnum 25–29 ára og þróun lang-
vinnra sjúkdóma eins og ákveðinna
tegunda krabbameina og hjarta- og
æðasjúkdóma. Einnig segir þar að
yfirmarkmið stefnunnar sé að tak-
marka aðgengi að áfengi. Stefna
þessi var kynnt í desember 2013, en
Kristján Þór Júlíusson tók við ráð-
herraembætti í maí sama ár. Það er
því óskiljanlegt að fjármálaráðherra
og þingmenn gangi þvert á þá stefnu
sem hér er vitnað til og sem hefur
hagsmuni þjóðarinnar að leiðar-
ljósi, og taki ekki mark á vönduðum
rannsóknum.
Slæm vinnubrögð
Svo virðist sem stuðningsmenn-
irnir láti sig lítt varða heilsu og
líðan þjóðarinnar. Frá læknisfræði-
legu- og lýðheilsusjónarmiði gerast
þeir þingmenn sem taka afstöðu
með áfengisfrumvarpinu sekir um
óviðunandi vinnubrögð því allir þeir
sérfæðingar á sviði heilbrigðismála
sem gefið hafa álit sitt hafa varað við
afleiðingunum. Ef þetta frumvarp
verður samþykkt þá verður stigið eitt
stærsta skref afturábak í forvarnar-
málum á Íslandi. Er það stefna þing-
manna á Alþingi Íslendinga í dag?
1Listi WHO yfir krabbameins-valdandi efni: http://mono-
graphs.iarc.fr/ENG/Classification/
latest_classif.php
2Samantekt yfir tengsl áfengis-neyslu og krabbameinsáhættu:
http://pubs.niaaa.nih.gov/publica-
tions/arh25-4/263-270.htm
3Stefna í áfengis- og vímuvörnum til ársins 2020 (Desember 2013):
http://www.velferdarraduneyti.is/
media/rit-og-skyrslur-2014/Stefna
-i-afengis--og-vimuvornum-desem-
ber-2013.pdf
Krabbameinsvaldandi
drykkir í matvörubúðir?
Velferðarráðuneytið hefur
nú lagt fram stefnuskjal á
sviði velferðartækni í félags-
þjónustu.
Lára G.
Sigurðardóttir
læknir, doktor í
lýðheilsuvísindum
og fræðslustjóri
Krabbameinsfé-
lagsins
Með orðum sínum og frum-
varpi stefna þeir að því að
auka tíðni krabbameina hjá
þjóðinni.
Um síðustu mánaðamót var þjóðin um tíma dofin, er henni bárust fregnir, stað-
festar af Matvælastofnun um dýra-
níðinga, sem framið höfðu lögbrot,
að mati sömu stofnunar, á svínum.
Linnulaus fréttaflutningur var
í eina viku af þessu óhugnanlega
máli. Óljóst er með hvaða hætti
Matvælastofnun mun bregðast við
þessum atburðum, sem gerðust
á síðasta ári. Viðbragðsleysi yfir-
dýralæknis, næstæðsta ráðamanns
MAST, veldur undrun og óánægju.
Ef rýnt er í málavaxtalýsingar
dýraverndarmála sem komið hafa
til dóms hjá Hæstarétti Íslands
liggur fyrir að verri lýsingar á illri
meðferð dýra er erfitt að finna. Þrátt
fyrir það virðist yfirdýralæknir hika
við að kæra, en hann einn hefur skv.
núgildandi löggjöf heimild til slíks.
Það er hnökri á löggjöf og skerðing
á tjáningarfrelsi þegar kæruréttur er
tekinn af almenningi og andstætt
skýrum ákvæðum laga um með-
ferð sakamála þar sem almenningi
er veitt sú heimild.
Athygli vekur og að Alþingi, æðsta
valdastofnun landsins, hefur ekkert
brugðist við þessum tíðindum um
dýraníðinga í íslensku búfjárhaldi
að frátalinni Elínu Hirst, sem þó
lagði aðaláherslu á mikilvægi mat-
vælaöryggis með framboði hreinna
íslenskra svína- og kjúklinga-
afurða. Um það eru henni margir
ósammála. Það eru þeir sem hafna
notkun dýraafurða, einkum úr verk-
smiðju búskap.
Jafnvel eini þingflokkurinn, sem
hefur dýravernd á stefnuskrá sinni,
Björt framtíð, situr hjá. Hefur þó
þingið eftirlit með störfum fram-
kvæmdavaldsins, sem Matvæla-
stofnun heyrir undir.
Er það svo, þegar upp kemst um
einhverja verstu meðferð Íslands-
sögunnar á búfé, þá láti Alþingi
það afskiptalaust þegar færa má
rök fyrir því, að handvömm stofn-
unar ríkisvaldsins sé að hluta um
að kenna?
Sl. mánudag var fyrsti óundirbúni
fyrirspurnatími þingmanna eftir
hlé. Ekki einn einasti þingmaður
spurði landbúnaðarráðherra út í
dýraverndarmálið.
Alþingi og dýravernd
Árni Stefán
Árnason
dýraverndarlög-
fræðingur
Jafnvel eini þingflokkurinn,
sem hefur dýravernd á
stefnuskrá sinni, Björt fram-
tíð, situr hjá.
9 . o k t ó b e r 2 0 1 5 F Ö S t U D A G U r16 S k o ð U n ∙ F r É t t A b L A ð i ð
0
2
-1
1
-2
0
1
5

1
0
:3
1
F
B
0
6
4
s
_
P
0
6
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
0
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
6
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
6
C
1
-D
D
4
0
1
6
C
1
-D
C
0
4
1
6
C
1
-D
A
C
8
1
6
C
1
-D
9
8
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
A

F
B
0
6
4
s
_
8
1
0
2
0
1
5
C
M
Y
K