Morgunblaðið - 14.03.2015, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. MARS 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Fyrirkomu-lagumönn-
unar aldraðra
stefnir í óefni.
Langir biðlistar
eru eftir vist á
hjúkrunarheim-
ilum og aldraðir, sem eiga
við fleiri en eitt vandamál að
stríða, velkjast um í kerfinu.
Í Morgunblaðinu í gær var
rætt við Pálma V. Jónsson,
yfirlækni öldrunarlækninga
á Landspítala – Háskóla-
sjúkrahúsi, um stefnumótun í
þessum málum hér á landi.
Pálmi vitnaði í viðtalinu í
Samir Sinha, yfirmann öldr-
unarlækninga og prófessor
við læknadeildir Torontohá-
skóla og John Hopkins-
háskóla, sem hélt erindi á
Landspítalanum í liðinni viku
og lýsti umbyltingu á þjón-
ustu við eldra fólk á Mt.
Sinai-sjúkrahúsinu í Toronto.
Pálmi segir í viðtalinu að í
öldrunarmálum eigi að
leggja höfuðáherslu á að
styðja fólk til sjálfstæðrar
búsetu.
„Við megum ekki láta hug-
myndina um að byggja fleiri
hjúkrunarrými yfirtaka allt
annað,“ segir hann. „Sú
hugsun er orðin útbreidd að
það sé eitthvert línulegt
samband á milli fjölda aldr-
aðra og þarfarinnar fyrir
hjúkrunarrými. Auðvitað
þurfa margir á þeim að
halda, en þau eru aftur á
móti ekki það sem allir vilja
og við megum ekki líta á nú-
verandi ástand sem náttúru-
lögmál. Hvern dreymir um
dvöl á hjúkrunarheimili?“
Þetta er vitaskuld rétt hjá
Pálma og margt er gert til
þess að auðvelda öldruðum
að dvelja heima hjá sér og
veita þeim aðstoð. Það er
mikilvægt að fólk geti verið
heima eins lengi og það er
fært um það, en um leið er
jafn brýnt að þeirra bíði úr-
ræði sem ekki eru lengur
færir um að búa heima hjá
sér.
Sinha benti hins vegar á
lykilatriði í áðurnefndu er-
indi, sem skoða þyrfti ræki-
lega hér á landi. Hann sagði
að fyrir hvern dag sem aldr-
aður einstaklingur lægi á
bráðasjúkrahúsi þyrfti tvo
daga í endurhæfingu og því
útskrifaðist þriðjungur aldr-
aðs fólks með sömu eða lak-
ari færni en þegar það lagð-
ist inn. Hann bætti við að af
þessu leiddi langar sjúkra-
húslegur, tíðar endur-
innlagnir og auknar líkur á
dvöl á hjúkrunarheimili.
Þetta hefði einnig snarauk-
inn kostnað í för
með sér.
Það blasir við
að Sinha hefur
rétt fyrir sér.
Sagt er að fólk í
fullu fjöri þurfi að
stunda æfingar af
einhverjum toga þrisvar í
viku ætli það að halda sér við
og oftar vilji það bæta sig.
Það sama hlýtur að eiga
við um aldraða og mætti
jafnvel ætla að aldrað fólk
þurfi að leggja meira á sig
en hinir yngri til að ná fyrri
styrk eftir sjúkrahúslegu.
Áherslur í heilbrigðiskerfinu
bera því þó ekki vitni að svo
sé.
Vissulega vinna læknar,
hjúkrunarfræðingar og ann-
að heilbrigðisstarfsfólk af
fagmennsku og metnaði, en
álagið er mikið og alltaf bíð-
ur einhver, sem er í meiri
þörf fyrir umönnun en ein-
hverjir þeirra sem fyrir eru.
Þannig skapast þrýstingur á
að senda fólk heim um leið
og þess er nokkur kostur, oft
án þess að vandi sjúklingsins
hafi verið leystur og í raun
sé aðeins spurning um tíma
hvenær hann snúi aftur á
bráðamóttökuna. Vandanum
hefur bara verið ýtt til hliðar
í bili.
Ummæli Pálma og þær
hugmyndir, sem Sinha
kynnti í erindi sínu, eiga því
fullt erindi. Pálmi bendir í
viðtalinu á að sjúkrahús séu
fyrst og fremst skipulögð
með tilliti til einstakra sjúk-
dóma og viðfangsefna. „Þau
eru ekki skipulögð í sam-
ræmi við raunveruleika eldra
fólks með flókin veikindi,“
segir hann og bætir við:
„Þessu þarf að breyta.“
Brotalamir er víða að finna
í íslensku heilbrigðiskerfi.
Biðlistar lengjast að óþörfu
vegna þess að aðgerðum er
slegið á frest þótt bolmagn
sé til að gera þær. Fátt hef-
ur verið meira rætt en heil-
brigðismálin.
Í þeirri umræðu má heil-
brigðisþjónusta aldraðra
ekki verða afgangsstærð.
Pálmi greinir frá því í við-
talinu að nú sé unnið að
stofnun sérstaks öldrunar-
teymis á LSH í anda hug-
myndanna, sem Sinha kynnti
um aldursvæna bráða-
móttöku. Hann talar um að
Sinha hafi borið með sér
ferska vinda. Það er kannski
komið nóg af roki í vetur, en
vonandi lægir þessa vinda
ekki strax því að ekki er van-
þörf á umbótum í heilbrigð-
isþjónustu við aldraða hér á
landi.
Starfsemi sjúkra-
húsa þarf að miða
við þarfir aldraðs
fólks með flókna
sjúkdóma}
Heilsa aldraðra
Þ
egar MacArthur Wheeler fór fram
úr rúminu einn sólríkan morgun
árið 1995 hafði hann ekki hugmynd
um að heimska hans myndi hafa
mikil áhrif á rannsóknir á sviði sál-
fræði. Eðlilega, því Wheeler þessi er með ein-
dæmum heimskur maður.
Þennan dag ætlaði Wheeler nefnilega að
ræna banka. Til að koma í veg fyrir að örygg-
ismyndavélar næðu mynd af andliti sínu þakti
hann andlitið í sítrónusafa. Wheeler hafði
nefnilega heyrt að hægt væri að nota sí-
trónusafa sem ósýnilegt blek, og dró því, rang-
lega, þá ályktun að sítrónusafi hefði þau áhrif
að hlutir yrðu ósýnilegir eða ógreinilegir.
Þegar lögregla hafði hendur í hári hans inn-
an klukkustundar, eftir að hafa birt upptökur úr örygg-
ismyndavélum bankanna í öllum fréttatímum, varð Whee-
ler mjög hissa. „En … en ég notaði safann,“ muldraði
hann þegar hann var færður í járn.
Þessi ótrúlega heimska var öllum ljós, nema aumingja
Wheeler, því hann var of heimskur til að átta sig á eigin
heimsku. Þetta fékk sálfræðingana David Dunning og
Justin Kruger við Cornell-háskóla til að velta því fyrir sér
hvort heimskt fólk væri svo heimskt að það gerði sér
hreinlega ekki grein fyrir eigin heimsku.
„Getur verið,“ hugsuðu þeir, „að til þess að fólk átti sig á
hvar fólk raunverulega stendur, þá þurfi það lágmarks-
færni á því sviði, með þeim afleiðingum að þeir sem eru
fullkomlega ómeðvitaðir um eigin vanhæfni hafa ekki for-
sendur til að átta sig á eigin vanhæfni?“
Niðurstöður þeirra bentu svo sannarlega til
þessa, og hafa áhrifin verið kölluð „Dunning-
Kruger effect“. Heimskt fólk er svo heimskt
að það veit í mörgum tilvikum ekki hvað það er
heimskt og er þess vegna svona heimskulegt.
Það sama, nema með öfugum formerkjum,
kom hins vegar í ljós þegar þeir könnuðu klárt
fólk. Hæfileikaríkt og klárt fólk lifir nefnilega
við svipaða bjögun á mati á eigin hæfileikum,
getu og greind. Þannig kom í ljós að þeir sem
standa betur að vígi eiga það til að hvort
tveggja vanmeta eigin getu og ofmeta getu
allra annarra. „Það sem mér finnst auðvelt,
það hlýtur öllum öðrum í kringum mig líka að
finnast auðvelt, er það ekki?“ Þetta veldur því
að þeir sem á annað borð vita eitthvað um hlutina efast
stanslaust um eigin þekkingu, á meðan flónin gaspra fram
og til baka um allt og ekkert, haldandi sig klárasta flónið í
herberginu. Blessunarlega kom þó í ljós að þeir allra-
heimskustu áttuðu sig fljótt á eigin heimsku þegar þeim
var bent á hana og fengu lágmarksþjálfun á því sviði.
Þetta gerir það að verkum að þeir vitlausustu eru líkleg-
astir til að hafa sig í frammi um atriði sem eru ofar þeirra
skilningi, á meðan þau sem þó hafa þokkalega þekkingu á
tilteknum sviðum efast um eigin vitneskju og halda sig til
hlés, og standa jafnvel í þeirri trú að vitleysan sem vellur
upp úr heimskingjanum eigi erindi við viðfangsefnið, þeg-
ar raunin er sú að breimandi köttur væri marktækari.
gunnardofri@mbl.is
Gunnar Dofri
Pistill
Heimska veldur blindu á heimsku
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Einkunnir í samræmdu próf-unum síðasta haust voruoftast hæstar í Kópavogiþegar niðurstöður próf-
anna í fjölmennustu sveitarfélög-
unum eru skoðaðar. Árborg er það af
fjölmennustu sveitarfélögunum þar
sem einkunnir eru oftast lægstar.
Námsmatsstofnun flokkar ein-
kunnir í samræmdu prófunum í háar,
miðlungs- og lágar einkunnir. Þetta
kemur fram í skýrslu stofnunarinnar
um samræmd próf í 4., 7. og 10. bekk
haustið 2014.
Einkunnirnar eru normaldreifð-
ar á bilinu 0 - 60, þar sem heildarmeð-
altalið er 30. Samkvæmt flokkun
Námsmatsstofnunar teljast 25%
hæstu einkunna sem eru á bilinu 38-
60 vera góð frammistaða eða háar
einkunnir og u.þ.b. 25% lægstu ein-
kunnanna, sem eru á bilinu 0-22 telj-
ast slök frammistaða eða lágar ein-
kunnir. Á milli þessara flokka liggja
svo um 50% einkunnanna sem eru
taldar til miðlungsframmistöðu og
eru á bilinu 23-37.
Í skýrslunni er fjallað um öll
sveitarfélög og skóla á landinu þar
sem prófin voru tekin. Hér er ein-
göngu skoðuð tíðni hárra og lágra
einkunna í prófum í stærðfræði og ís-
lensku í þeim sveitarfélögum á land-
inu þar sem 100 nemendur eða fleiri
tóku hvert próf. Undir þá skilgrein-
ingu falla níu sveitarfélög; Akranes,
Akureyri, Garðabær, Hafnarfjörður,
Kópavogur, Mosfellsbær, Reykjanes-
bær, Reykjavík og Árborg.
Skiptist á milli sveitarfélaga
Af þessum sveitarfélögum er
Kópavogur það þar sem flestir voru
með háa einkunn í íslenskuprófinu í 4.
bekk eða 30,5% nemenda. Mosfells-
bær var það sveitarfélag þar sem
flestir voru með lága einkunn í próf-
inu, 33,8%.
Það sveitarfélag þar sem flestir
voru með háa einkunn í stærðfræði-
prófinu í 4. bekk var Reykjanesbær
þar sem hlutfallið var 38,7%, en flest-
ar lágu einkunnirnar voru í Árborg
þar sem 38,7% einkunna féllu í þann
flokk.
Kópavogur er það af þessum níu
sveitarfélögum þar sem meðal-
einkunnir í íslenskuprófinu í 7. bekk
voru hæstar, en 32,5% nemenda þar
fengu háar einkunnir. Hæsta hlutfall
lágra einkunna, 36,5%, var í Árborg. Í
stærðfræðiprófinu í 7. bekk var
hæsta hlutfall hárra einkunna á
Akranesi, 40,5% og lágar einkunnir
voru hlutfallslega flestar í Árborg,
40,2%.
33,3% 10. bekkinga í Kópavogi
fengu háa einkunn á samræmda próf-
inu í íslensku og er það hæsta hlut-
fallið en lágar einkunnir voru hlut-
fallslega flestar í Árborg, 41,7%
Hlutfall hárra einkunna í sam-
ræmda stærðfræðiprófinu í 10. bekk
var hæst í Garðabæ, 37,3%. Árborg
var það sveitarfélag af þessum níu
þar sem hlutfall lágra einkunna í
prófinu var hæst eða 41,2%.
Kópavogur oftast
hæstur af þeim stóru
Meðaleinkunnir stúlkna á sam-
ræmdu prófunum eru yfirleitt
hærri en drengja nema í stærð-
fræðiprófinu í 10. bekk. Meiri
kynjamunur er í íslensku en í
stærðfræði og saman dregur með
kynjunum í stærðfræðinni þegar á
líður skólagönguna. Þetta kemur
fram í skýrslu Námsmatsstofn-
unar. Þar kemur líka fram að piltar
fá fremur stuðning í prófunum en
stúlkur.
Talsvert hefur verið rætt um
mun á námsframmistöðu pilta og
stúlkna og er umræðan oft á þann
veg að talsvert halli á drengi og
hefur verið gripið til ýmissa ráða
til að rétta þennan halla. Þessi
munur kemur einnig fram í nið-
urstöðum samræmdu prófanna,
en er þó ekki jafn mikill og umræð-
an gefur stundum tilefni til.
Í skýrslu Námsmatsstofnunar
er skoðað hlutfall pilta og stúlkna
með háar, miðlungs og lágar
normaldreifðar einkunnir til að
gefa hugmynd um þennan mun og
eru einkunnirnar normaldreifðar á
bilinu 0-60, þar sem 30 er heildar-
meðaltalið.
Mestur er munurinn á íslensku-
prófinu í 4. bekk þar sem stúlkur
eru með 14% hærri einkunn en
piltar. Í stærðfræðiprófinu í 4.
bekk eru einkunnir stúlkna að
meðaltali 10% hærri en drengja.
Munurinn í 7. bekk er 10% í ís-
lensku og 2% í stærðfræði, í báð-
um tilvikum eru stúlkurnar með
hærri einkunn og í 10. bekk er 15%
munur á frammistöðu stráka og
stelpna í íslensku. Meðaltals-
einkunn strákanna í stærðfræði
10. bekkjar er hærri en hjá stelp-
unum og munar þar 2%.
Fleiri strákar fá stuðning í sam-
ræmdu prófunum en stelpur, en
slíkur stuðningur getur m.a. verið
lengri próftími eða aðstoð við
próftöku. Í 4. bekk fengu um 24%
stráka stuðning við próftöku og
16,5% af stelpunum. 25,2%
stráka í 7. bekk fengu stuðning og
18% stelpna. Í 10. bekk fengu
24,5% stráka stuðning og 18,5%
stelpna.
Strákarnir ná stelpunum
MEIRI KYNJAMUNUR Í ÍSLENSKU EN STÆRÐFRÆÐI
Skóli Námsmatsstofnun flokkar einkunnir í samræmdu prófunum.
Morgunblaðið/ÞÖK