Húnavaka - 01.05.1977, Blaðsíða 18

lli
HÚNAVAKA
vel átt við axirnar irá Stóradal, að hreyttu breytanda. Það er jrá ekki
í fyrsta skipti sem ég fer í smiðju til Þórðar Tómassonar þegar ein-
hvers hefur þurft með varðandi gamalt íslenskt þjóðlíf. Og gef ég
honum nti orðið:
„Ekki veit ég hvenær byrjað var að bera þingboðsaxir á íslandi,
en líklegt er, að þær séu tengdar eflingu konungsvalds hér. Þing-
boðsöxin er tákn um vald konungsins yfir lífi og limum fólksins,
öxi réttvísarinnar, sem minnir alla á að láta lög og rétt ráða. Svslu-
menn boðuðu ár hvert þing sín og létu öxina fylgja þingboðinu.
Sama máli gegndi, er lireppstjórar létu hreppastefnuboðið ganga
bæ frá bæ. Sýslumenn höfðti jafnmargar axir í umferð og lireppar
voru í sýslu þeirra, en hreppstjórar komust at með færri. Fræða-
þulurinn ágæti, Kolbeinn Guðmundsson frá Úlfl jótsvatni, sagði mér,
að Jón Ogmundsson á Bíldsfelli í Grafningi hefði verið síðasti
hreppstjóri í Árnessýslu, sem lét bera öxi með þingboði. Var það í
æsku Kolbeins, um eða fyrir 1890. Til er heimild um það, að Hannes
Hafstein, síðar ráðherra, hafi tálgað þingboðsaxir, er hann varð
sýslumaður í Isafjarðarsýslu og bæjarfógeti á ísafirði 1895, en vart
hefur notkun þeirra viðgengizt að marki í embættistíð lians.
Hermann johnsson sýslumaður í Rangárvallasýslu 1861—1890
var síðasti sýslumaður Rangæinga, er notaði þingboðsaxir við em-
bættisstörf. Dóttir hans, frú Guðrún á Breiðabólstað, sagði frá því,
að axirnar hefðu kornið nagaðar til baka, tákn fyrirlitningar í garð
konungsvaldsins, er þær voru merktar.
Ströng ákvæði um þingboð er að finna í fornum lögum. í ákvæð-
um Jónsbókar um boðburð segir fyrst: „Sá skal boð bera bæja í
milli, er hyggja kann fyrir sig orði og eiðíNákvæm fyrirmæli eru
um jrað, hverjum boð skyldi í hendur fá, er á bæ var komið, og
eins, hversu með skyldi fara, ef allir voru at' bæ gengnir, er boð var
á ferð. Um boðtíma segir þar að niðurlagi: „Engi skal boð bera á
hönd öðrum, síðan sólu er sett um sumar en degi um vetur.“
Vel var búið um þingboð til flutnings. Það var læst \ ið blað þing-
boðsaxar með innsigli sýslunnar. Þá var því vafið um axarskaftið.
Þar utan yíir var vafið eltiskinni og að lokunt bundið að með þveng
eða spotta.
Til skamms tíma mundu allir sveitamenn, hvernig rétt boðleið
var í byggð þeirra, en nú er það öllum óskyldur fróðleikur, það
X