Húnavaka - 01.05.1990, Page 111

HÚNAVAKA
109
Er þá komið að þeim þætti sem þessi frásögn átti að fjalla um,
að halda fé til beitar.
Fjárgæslumaðurinn þurfti að fara á fætur fyrir dag framan af vetri
meðan fénu var ekki gefið. Hann lét ærnar út í myrkri og fylgdi
þeim í hagann. Réði hann þá hvert hann beindi þeim á beitarsvæðið.
Ekki skipti miklu máli um það meðan allt var autt en væri snjór
og nokkurt harðviðri var féð rekið þannig að það gæti slegið undan
veðrinu í áttina heim til húsanna. Um var að ræða hvort fjármaður-
inn fylgdi fénu allan daginn eða færi strax heim þegar það var komið
í hagann og svo aftur til þess, svo snemma dags að hann væri öruggur
með að hafa það saman fyrir rökkur. Stóð fjármaðurinn svo hjá fénu
þar til tími var kominn til þess að reka það heim til húsa.
Þá var sá einn háttur hafður á um fjárgæsluna að fjármaðurinn
skrapp heim um miðjan daginn og borðaði miðdegismatinn með öðru
heimilisfólki. Verkaði hann þá gjarnan fjárhúsin. Það var að raka
krærnar. Meðan fé var ekki gefið hey var það aðeins ullarslæðingur
sem rakaðist úr húsunum því kindurnar tróðu ullina hver af annarri
yfir nóttina. Var þetta kallað garðaló og var hún nýtt með þeim
hætti að hún var þurrkuð og síðan hrist vel en síðan kembd og spunn-
in til reipa eða hnappheldugerðar. Eins var garðalóin notuð til þess
að bregða úr henni gjarðir eða höfuðleður. Það þótti heppileg hús-
karlavinna að vinna úr garðalónni á kvöldvökum er gegningum var
lokið.
Mjög var það misjafnt hversu ær voru hýstar lengi gjafalausar.
Fór það eftir tíðarfari og jarðlagi. Réði húsbóndi mjög um gjafalag
ánna, hvenær byrjað „var að hára þeim“. Væri fjármaðurinn vanur
starfinu og þekktur að því að kunna til verka, lét bóndi hann ráða
miklu þar um, til dæmis hvort gefið var að kvöldi eða morgni eða
þá bæði mál er gjafarmagn óx. Þá þótti það matsatriði eftir veðurút-
liti hvort ánum var lofað að leggjast og jórtra eftir morgungjöf. Átti
þetta einkum við fyrri part vetrar en sjálfsagt þótti að lofa ánum
að jórtra vel áður en þær voru látnar út er líða tók á veturinn. Lengd-
ist þá líka birtutíminn og var féð látið ráða sér meira um údvistar-
tíma dag hvern. Kæmu ærnar ekki sjálfar heim nægði oft að kalla
á þær heim til húsanna. Komu þær þá gjarnan í sporaslóð og var
gaman að fylgjast með því. Kæmi það fyrir að fleiri eða færri kindur
fylgdu ekki aðalhópnum í beitinni þótti það nokkur bending um að
þær væru ekki nógu vel á sig komnar hvað fóðrun snerti og því
ekki nógu sinnumiklar.