Morgunblaðið - 13.06.2015, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ 2015
Náttúrunnar listaverk Þessa mynd tók Ragnar Axelsson á flugi sínu yfir Þjórsárósa á dögunum og sýnir hún glögglega hversu mikið listaverk náttúran skapar með samsetningu lita og forma.
RAX
Heilbrigðis- og fé-
lagsþjónusta við
eldra fólk eins og
hún er skipulögð nú
byggir á tæplega
hálfrar aldar hug-
myndafræði. Fyrir
hálfri öld voru ævi-
líkur tíu árum
skemmri en nú.
Þriðja æviskeiðið var
í burðarliðnum og færra fólk glímdi
við aldurstengdar breytingar og
langvinna sjúkdóma. Sjúkdómar
voru fyrst og fremst bráðir og aðeins
þörf á að leysa eitt vandamál í einu.
Heilsugæslustöðvar voru byggðar
um land allt. Borgarspítalinn opnaði
í Reykjavík. Margvíslegar nýjungar
hafa verið innleiddar í sjúkrahús-
þjónustu á tímabilinu sem gagnast
eldra fólki afar vel, til dæmis lið-
skiptiaðgerðir, hjarta- og æðaað-
gerðir og augnsteinaskipti. Í heil-
brigðisþjónustu hefur teymisvinna
með skilgreindum verkferlum verið
tekin upp í ýmsum verkefnum. Víða
hefur þetta skilað frábærum ár-
angri, m.a. í starfsemi gjörgæslu- og
vökudeilda, í mæðra- og ung-
barnavernd og í starfsemi göngu-
deildar fyrir sykursjúka svo dæmi
séu nefnd. Vegna þess hve verkefnin
geta verið flókin er nauðsynlegt að
leysa þau í teymisvinnu. Meginfor-
senda heilbrigðisþjónustunnar síð-
astliðin 50 ár hefur verið að aðeins sé
tekist á við eitt verkefni í senn í ann-
ars heilbrigðum einstaklingi. Heil-
brigðisþjónustan hefur haft á að
skipa vel menntuðu og metnaðar-
fullu starfsfólki sem unnið hefur eft-
ir þessari hugmyndafræði. Þær hug-
myndafræðilegu forsendur eru
brostnar þegar kemur að þriðja ævi-
skeiðinu.
Ævintýrinu sem við lifum fylgja
breyttir tímar og þriðja æviskeiðið
kallar á nýja nálgun og nýjar lausnir
í heilbrigðisþjónustu auk umfangs-
mikillar grunnmenntunar og endur-
menntunar. Raunveruleikinn blasir
við. Um og yfir helmingur fólks sem
liggur nú á Landspítala er eldra fólk
og með tímanum mun hlutfallið að-
eins vaxa. Samnorræn rannsókn á
fólki 75 ára og eldra sem lagðist
brátt inn á lyflækningadeildir sýndi
að 60% þess hafði langvinnt vanda-
mál eða nýtt vandamál til viðbótar
við langvinnt. Tæpur helmingur
hafði vitræna skerðingu á einhverju
stigi en liðlega helmingur var með
skerta færni í líkamlegum athöfnum
daglegs lífs. Um 60% nutu þjónustu
heimahjúkrunar. Einn þriðji hafði
áður lagst inn á síðustu þremur
mánuðum. Í sjúkraskrá einstaklinga
höfðu lækna- og hjúkrunarfræðing-
ar aðeins skráð helming meðvirkra
sjúkdóma og færnitaps. Á sama tíma
neyðast læknar og hjúkrunarfræð-
ingar oft til að skrá sömu upplýs-
ingar tvisvar vegna skorts á sam-
þættingu og samhæfingu þjónustu-
þátta. Við þetta mætti hugsanlega
búa ef upplýsingarnar hefðu enga
þýðingu. En svo er ekki. Með upp-
lýsingum um alla virka sjúkdóma,
samspil þeirra og færni er unnt að
spá fyrir um afdrif fólks allt upp í
eitt ár eftir útskrift. Afdrif fólks í
samnorrænu rannsókninni að ári
liðnu voru þau að einungis 20%
höfðu útskrifast heim og ekki lagst
inn aftur á sjúkrahúsið. Fjórðungur
var látinn og 11% hafði flust á hjúkr-
unarheimili. Nær helmingur hópsins
hafði endurtekið lagst á sjúkrahús á
árinu.
Tíðar endurinnlagnir stinga í aug-
un og vekja upp spurningu um það
hvort eldra fólk fái rétta þjónustu á
réttum tíma og á réttum stað. Enn
ein áhugaverð vísbending kom út úr
ofangreindri rannsókn. Upplýsinga
sem spá um horfur er ekki aðeins
hægt að afla við innlögn. Sambæri-
legar upplýsingar er hægt að nálg-
ast fyrir innlögn einstaklings, enda
eru flestir með langvinn vandamál
þegar í umsjá heimahjúkrunar.
Önnur íslensk rannsókn, sem
nýtti sér heildrænt öldrunarmat,
bar saman fólk í heimahjúkrun og á
hjúkrunarheimilum. Svo dæmi séu
tekin, þá hafði eldra fólk sem naut
heimahjúkrunar meiri bjúg, fann
fyrir meiri mæði, svima og verkjum
en fólk á hjúkrunarheimilum, en þar
býr þó að jafnaði veikara fólk. Þegar
skipulag þjónustunnar er skoðað
kemur í ljós að á hjúkrunarheimil-
um starfa margir faghópar saman í
teymum en slík teymisvinna er ekki
til staðar við heimahjúkrun á höfuð-
borgarsvæðinu. Gæti það skýrt
þennan mun?
Heilsugæslan á höfuðborgar-
svæðinu hefur í veigamiklum atrið-
um misst tökin á þjónustu við eldra
fólk. Miðaldra fólk leitar mjög
gjarnan til sérfræðinga sem oft
senda fólk sín á milli. Þegar halla fer
undan fæti kemur heimahjúkrun inn
í myndina. Heimahjúkrun er mið-
læg og byggir ekki á hugmynda-
fræði um fjölfaglega teymisvinnu.
Sambandið við heimilislækninn er
iðulega löngu rofið þegar kemur að
heimahjúkrun í lífi fólks. Segja má
að bæði heilsugæsla og sérfræðings-
þjónusta séu máttlausar í útfærslu á
þjónustu við langveikt fólk. Þjón-
ustan er útfærð af einyrkjum fremur
en teymum og byggir á tæplega
hálfrar aldar gamalli hugmynda-
fræði, sem tekur ekki tillit til raun-
veruleika þriðja aldursskeiðsins.
Það ræður enginn einn faghópur
við að veita eldra langveiku fólki
heildstæða þjónustu. Með því er
ekki kastað rýrð á einstaka vel
menntaða og metnaðarfulla fag-
menn. Kerfið er einfaldlega ekki
hannað til þess að taka á hinum
flóknu og fjölþættu viðfangsefnum
sem einkenna gamalt fólk. Afleið-
ingin er sú að veikt eldra fólk sér
ekki önnur úrræði en leita endur-
tekið til bráðamóttöku Landspítala.
Þá er stutt í hugmyndina um innlögn
viðkomandi á hjúkrunarheimili.
Skyldi það vera besta hugmyndin?
Flugfélög hafa þróað sérstaka vild-
arþjónustu fyrir þá sem fljúga oft.
Heilbrigðisþjónustan á enn eftir að
þróa vildarþjónustu fyrir veikt eldra
fólk. Gæti það verið góð hugmynd?
Ef svo er, í hverju gæti slík vildar-
þjónusta verið fólgin?
Eftir Pálma V.
Jónsson og
Svönu Helen
Björnsdóttur
» Það ræður enginn
einn faghópur við að
veita eldra langveiku
fólki heildstæða þjón-
ustu.
Pálmi V
Jónsson
Pálmi er yfirlæknir öldrunarlækninga
á Landspítala og prófessor við lækna-
deild Háskóla Íslands. Svana Helen
Björnsdóttir er verkfræðingur, stofn-
andi og stjórnarformaður Stika og fv.
formaður Samtaka iðnaðarins. Höf-
undar starfa saman að nýsköpun í
þjónustu við eldra fólk.
Heilbrigðis- og félagsþjónusta í fjötrum fortíðar
Svana Helen
Björnsdóttir