Dagblaðið Vísir - DV - 16.10.2009, Síða 13

fréttir 16. október 2009 föstudagur 13
Falleg
barnafötEftirlitið sEm brást almEnningi
Kristinn Björnsson og Sólveig
Pétursdóttir
Sólveig var dómsmálaráðherra þegar
upp komst að Kristinn, eiginmaður
hennar, hafði tekið þátt í ólöglegu
verðsamráði gegn almenningi.
Engeyingar
Náin ættmenni Björns Bjarnasonar,
Halldórs Blöndal og Bjarna Bene-
diktssonar lentu í vondum málum
þegar Samkeppnisstofnun afhjúpaði
olíusamráðið árið 2001.
Talsamband
Við einkavæðinguna var talsamband
Sjálfstæðisflokksins og Davíðs Odds-
sonar áfram tryggt við Landsbankann í
gegnum Kjartan Gunnarsson (t.v.), fram-
kvæmdastjóra flokksins í aldarfjórðung.
Ljóst er að mannvalið er í anda
helmingaskiptareglu Sjálfstæðis-
flokksins og Framsóknarflokksins á
þessum tíma, en í þessu tilviki tryggði
hún óbein yfirráð og vald viðkomandi
ráðherra eða flokksforystu yfir lykil-
stofnun í litlum heimi íslenskra fjár-
mála.
Eftirlit í þágu hverra?
Samkeppnisstofnun tók til starfa
samkvæmt lögum frá 1993. Forstjóri
hennar var Georg Ólafsson sem hafði
drjúga reynslu af verðlagseftirliti.
Fyrsta stóra verðsamráðsmál-
ið, sem stofnunin tók á, var svokall-
að grænmetissamráð árið 1999. Það
endaði með því að þrjú fyrirtæki
sættu umtalsverðum stjórnvaldssekt-
um árið 2001.
Um þetta leyti úrskurðaði Sam-
keppnisstofnun einnig að samruni
Landsbankans og Búnaðarbankans
bryti í bága við samkeppnislög. Bank-
arnir höfðu verið hlutafélagavæddir
með það fyrir augum að einkavæða
þá að fullu. Gramdist Davíð Oddssyni
forsætisráðherra og hans mönnum
þessi afstaða eftirlitsins.
Í desember 2001 gerði Samkeppn-
isstofnun húsleit hjá stóru olíufélög-
unum þremur. Húsleitin í fylgd lög-
reglumanna þótti stórtíðindi. Ýmsir
viðmælendur DV telja að málið hafi
valdið þáttaskilum og Samkeppnis-
stofnun hafi með húsleitinni fallið í
ónáð hjá Sjálfstæðisflokknum vegna
hagsmunatengsla. Málið olli mikl-
um titringi í eigendahópi olíufélag-
anna sem sumir hverjir áttu rík tengsl
inn á Alþingi. Sólveig Pétursdóttir var
dómsmálaráðherra á þessum tíma, en
eiginmaður hennar, Kristinn Björns-
son, var forstjóri Skeljungs og því einn
af höfuðpaurum samráðsins.
Benedikt Jóhannesson, náfrændi
helstu eigenda Skeljungs, var stjórn-
arformaður félagsins og fór mikinn
gegn Samkeppnisstofnun og for-
stjóra stofnunarinnar. „Ætlum við
að bíða þangað til ríkið fer að ráðast
inn á heimilin í skjóli einhliða dóms-
úrskurðar?“ spurði Benedikt á aðal-
fundi Skeljungs í mars 2002, aðeins
þremur mánuðum eftir húsleitina hjá
olíufélögunum. Orðin voru jafnframt
mælt fimm mánuðum áður en ríkis-
lögreglustjóri gerði húsleit hjá Baugi
sem varð upphaf Baugsmálsins svo-
nefnda.
Tilraunir til íhlutunar
Fram kom ágreiningur um það
hvaða embætti ætti að fara með mál-
ið. Heimildarmenn DV fullyrða að
embætti ríkislögreglustjóra, und-
ir stjórn Haraldar Johannessen, hafi
kerfisbundið reynt að taka olíusam-
ráðsmálið úr höndum Samkeppnis-
stofnunar. Jafnframt hefur DV heim-
ildir fyrir því að ráðherrar reyndu að
hafa áhrif á Samkeppnisstofnun með
beinum og óbeinum hætti. Það gerði
einnig Halldór Blöndal, sem þá var
forseti Alþingis, en honum var mjög
í nöp við eftirlit með samkeppni og
lét það óspart í ljósi. Halldór, Björn
Bjarnason, sem þá var menntamála-
ráðherra, og Benedikt Jóhannesson
eru náfrændur af svonefndri Engeyrj-
arætt og jafnframt náskyldir bræðr-
unum Einari og Benedikt Sveinssyni,
aðaleigendum Skeljungs á þessum
tíma.
Stofnun refsað
Heimildarmaður DV fullyrðir að eft-
ir olíusamráðsmálið hafi Samkeppn-
isstofnun verið svelt og störf henn-
ar torvelduð með þeim hætti. Henni
hafði ekki tekist að koma í veg fyr-
ir kaup Baugs á 10-11 verslununum
sem var Davíð Oddssyni forsætisráð-
herra þyrnir í augum á þessum tíma.
Loks skipaði Valgerður Sverris-
dóttir, þáverandi viðskiptaráðherra,
nefnd sem falið var að stokka upp
samkeppnismálin. Mikið lá við og
mikið lá á, eins og viðmælandi DV
orðaði það og bætti við að ráðherr-
ann hefði talið málið fyrst og fremst
pólitískt.
Sem kunnugt er voru neytendamál
slitin frá Samkeppnisstofnun með
lögum árið 2005. Samkeppniseftirlitið
var stofnað í núverandi mynd sem og
Neytendastofa og embætti talsmanns
neytenda.
Fullyrt er að umbæturnar á sam-
keppnissviði hafi í raun orðið litlar
sem engar. Kostnaðurinn sem hlaust
af biðlaunum og lífeyrisgreiðslum til
fjölda starfsmanna nam aftur á móti
hundruðum milljóna króna.
Páll Gunnar Pálsson, forstjóri
FME, sótti um starfið og var skipaður
af Valgerði, flokkssystur sinni í Fram-
sóknarflokknum. Nýr forstjóri FME
varð hins vegar Jónas Fr. Jónsson
lögfræðingur, sem gegnt hafði ýms-
um trúnaðarstörfum fyrir Sjálfstæð-
isflokkinn. Hann var við stjórnvölinn
þegar bankakerfið féll en Páll Gunn-
ar þegar bankarnir voru einkavædd-
ir. Þannig má segja að jafnvægi helm-
ingaskiptareglu Sjálfstæðisflokksins
og Framsóknarflokksins hafi ríkt við
val á mönnum í umræddar lykilstofn-
anir.
Athyglisvert má telja að þegar Sam-
keppniseftirlitið leysti Samkeppnis-
stofnun af hólmi árið 2005 hækkuðu
laun forstjórans um nær helming.
Nótt hinna löngu bréfahnífa
Eins og DV greindi frá í mars á þessu
ári gerði valdamikil blokk í viðskipta-
lífinu samkomulag á laun um skipt-
ingu stærstu fjármála- og fjárfestinga-
félaganna í landinu. Þetta var 19. mars
árið 2003 og var í viðskiptalífinu tal-
að um „nótt hinna löngu bréfahnífa“.
Að þessum viðskiptum komu Lands-
bankinn, Íslandsbanki, Straumur,
Samson, Sjóvá, Burðarás og Otec In-
vestment.
Eftir þessi viðskipti höfðu Björg-
ólfsfeðgar og Landsbankinn náð und-
irtökunum í Eimskip. Straumur fékk
liðlega 30 prósenta hlut í Flugleiðum.
Árið 2004 komst sá hlutur í hendurn-
ar á Hannesi Smárasyni og þáverandi
tengdaföður hans Jóni Helga Guð-
mundssyni.
Eftir samkomulagið átti Íslands-
banki 56 prósent í Sjóvá og gerði síð-
an yfirtökutilboð í tryggingafélagið.
Þar með eignuðust Engeyjarbræð-
urnir Einar og Benedikt Sveinssynir
stóran hlut í Íslandsbanka.
Engum sögum fer af rannsóknum
Fjármálaeftirlitsins á þeim gjörning-
um sem handsalaðir voru umrædda
nótt í mars árið 2003.
Þjóðhagsstofnun
30. júní árið 2002 hætti Þjóðhags-
stofnun starfsemi sinni. Starfsem-
inni var komið fyrir annars staðar og
20 starfsmönnum stofnunarinnar
var sagt upp störfum, þeirra á meðal
Þórði Friðjónssyni, forstjóra stofnun-
arinnar.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
var uppsigað við Þórð og stofnun
hans og taldi spár hennar of svart-
sýnar. Hann lagði því fram á þingi
frumvarp sem fól í sér að Þjóðhags-
stofnun yrði lögð niður. Össur Skarp-
héðinsson var formaður Samfylking-
arinnar á þessum tíma. Hann sagði á
þingi að frumvarpið væri ekkert ann-
að en hrein hefndaraðgerð; Davíð
Oddssyni hefði ekki hugnast þær spár
sem Þjóðhagsstofnun hafði lagt fram.
Þetta væri hefndaraðgerð sem kosta
myndi íslenska ríkið á bilinu 50 til 100
milljónir króna.
Steingrímur J. Sigfússon, formað-
ur vinstri græna, taldi ráðstöfunina
ómálefnalega og rakalausa.
Sverrir Hermannsson, þáverandi
formaður Frjálslynda flokksins, sagði
meðal annars að með því að færa
verkefni Þjóðhagsstofnunar til fjár-
málaráðuneytisins og Seðlabanka
Íslands væri greinilega verið að færa
þau nær valdhöfunum.
Eftirlitsstofnunum er komið á fót
til að gæta hagsmuna almennings.
Þeim er ætlað að sjá til þess að lög-
um sé framfylgt, að gætt sé öryggis á
ýmsum sviðum og jafnræðis. Margar
eftirlitsstofnanir hafa víðtækar heim-
ildir til þess að gegna hlutverki sínu
og skyldum og geta beitt viðurlögum
gegn brotum.
Eva Joly, ráðgjafi sérstaks saksókn-
ara í bankahruninu, staðhæfir í bók
sinni „Réttlæti í herkví“ að spilling yf-
irstéttar hverrar þjóðar felist ekki síst
í því að valdamenn í stjórnmálum og
viðskiptalífi hefji sig upp yfir lög og
reglur og búi þar af leiðandi við refsi-
leysi og þurfi ekkert að óttast.
Það sem hér er rakið bendir til
þess að ályktanir Carstens Valgreen,
sem raktar voru hér í upphafi, eigi við
rök að styðjast. Að valdamenn hafi
veikt lykilstofnanir með því að ráðsk-
ast með þær í þágu sérhagsmuna.
„Ég get ekki fallist á það lögmál þitt
að okkur beri að dæma páfann og
kónginn ólíkt öðru fólki og á þeirri
forsendu að þeir geri ekkert af sér. Ef
leggja á einhverja forsendu til grund-
vallar ætti hún að vera þveröfug; hún
á að beinast gegn valdhöfunum og
því meir sem valdið er meira. Hér
verður söguleg ábyrgð að bæta upp
hina lagalegu ábyrgð. Vald spillir og
algert vald spillir algerlega.
Miklir menn eru nær alltaf vondir
menn, einnig þegar þeir beita áhrif-
um en ekki valdi: og þeim mun frekar
sem hneigð eða vissa er fyrir hendi
um að valdið sé spillt. Engin villutrú
er verri en sú að telja að tilgangurinn
helgi meðalið.“
Acton lávarður - 1887
Vald spillir og algErt Vald
spillir algErlEga