Dagblaðið Vísir - DV - 07.07.2010, Qupperneq 22

22 úttekt 7. júlí 2010 miðvikudagur
Þú djammaðir stíft
Það er enginn stórskaði þótt þú
hafir tekið virkilega vel á því
um tvítugt svo lengi sem þú ert
ekki enn í þeim pakka. Flestir
geta fengið sér drykk af og til
án alvarlegra afleiðinga. Lifr-
in hefur ótrúlega hæfileika
til að jafna sig svo nema
þú hafir eytt árum eða
áratugum í að skemma
hana ertu örugglega í
lagi.
Djammið gæti
komið aftan að þér
ef þú drakkst eins
og svelgur um
árabil eða ferð
enn þá á fyllerí
með reglulegu
tímabili. „Mjög
mikil drykkja getur
skemmt taugagripla
sem hefur svo áhrif á
ákvarðanatöku okkar,
námsgetu og minni. Því
meiri sem drykkjan er
því meiri er hættan,“
segir dr. Fulton Crews
prófessor við Univers-
ity of North Carolina.
„Lifrin brýtur niður
alkóhólið og hreins-
ar líkamann en ef þú
drekkur nokkra drykki á
dag í tíu ár eykurðu líkur
á lifrarbólgu, skorpulifur
og lifrarkrabba. Samkvæmt
sumum sérfræðingum aukast lík-
ur á brjóstakrabbameini ef þú drekk-
ur meira en einn áfengan drykk á
dag.
Byrjaðu upp á nýtt: Hreyfðu
þig kröftuglega á hverjum degi og
minnkaðu drykkju þína. Ekki drekka
meira en einn áfengan drykk á dag.
Forðastu prótínríkan mat sem reyn-
ir á lifrina en passaðu að þú fáir nóg
af B-vítamíni.
Þú lifðir á skyndibita
Það er enginn stórskaði þótt þú
hafir borðað u.þ.b. tvær skyndi-
bitamáltíðir á viku um tvítugt.
Sukkið gæti komið afan
af þér ef þú varst mætt/-ur
við lúguna á hverju kvöldi
ár eftir ár eftir ár. Ef þú
einfaldlega lifðir á ham-
borgurum, pítsum, smá-
kökum og frönskum
kartöflum er óhætt að
segja að þú hafir innbyrt
of mikla fitu um ævina.
„Fituríkar máltíðir geta
valdið alvarlegum vandræðum fyr-
ir hjartað,“ segir dr. John P. Foreyt
Ph.D hjá Baylor College of Medicine.
„Sem betur fer sýna rannsóknir fram
á að við getum lagað skemmdirnar
með því að breyta um matarræði og
stunda hreyfingu. Jafnvel litlar breyt-
ingar hafa mikil áhrif.“
Byrjaðu upp á nýtt: „Ekki hætta
sukkinu skyndilega,“ segir For-
eyt sem telur að slíkt auki löngun
í skyndibita. Taktu lítil en ákveðin
skref í átt að hollustu. Ef þú ert vön/
vanur að drekka nýmjólk færðu þig
þá yfir í léttmjólk og síðan yfir í und-
anrennu. Láttu lækni athuga kólestr-
ólið og gerðu viðeigandi ráðstafanir.
Athugaðu BMI-töluna þína. Ef BMI-
talan þín er yfir 25 ertu of þung/-ur.
„Með því að léttast aðeins um 2,5 kg
minnkarðu líkur á að fá sykursýki,“
segir dr. Joyce Lee við University of
Michigan.
Þú elskaðir geisla
sólarinnar
Það er enginn stórskaði ef þú hefur
notað sterka og góða sólarvörn síð-
asta áratuginn. Þú hefur þegar skað-
að húð þína en ert allavega í betri
málum en þeir sem neita alfarið að
nota sólarvörn.
Brúnkuæðið gæti komið aftan að
þér ef þú ert enn að stunda sólböð-
villt og galið. Hættulegir geislar sól-
arinnar skemma teygjanleika húð-
arinnar, svo hún lítur út fyrir að vera
eldri, og geta valdið húðkrabba. „Hjá
þeirri kynslóð sem ólst upp í kring-
um 1960 og 1970, áður en fræðsla um
skaðsemi útfjólublárra geisla hófst,
er húðkrabbi líklega algengari en hjá
nokkurri annarri kynlóð í sögunni,“
segir dr. Ellen Marmur, höfundur
bókarinnar Simple Skin Beauty og
yfirlæknir á Mount Sinai Medical
Center in New York en Marmur tel-
ur hættuna enn meiri fyrir þá sem
stunduðu sólarbekkina stíft.
Byrjaðu upp á nýtt: Berðu dag-
lega á þig góða sólarvörn með stuðl-
inum 30 eða meira. Skoðaðu húð
þína gaumgæfilega í hverjum mán-
uði. Ef þú finnur fæðingarbletti sem
eru óreglulegir í lögun, mislitir eða
undarlegir á litinn (svartir, bláir,
rauðir eða hvítir) skaltu leita lækn-
is. Ekki gleyma höfðinu, kynfærun-
um og iljunum því sortuæxli geta
birst á stöðum þar sem sólin hefur
aldrei skinið. Ef þig klæjar í blett eða
verkjar í blett er það hættumerki og
það sama gildir ef blæðir úr bletti.
Ef þú hefur áhyggjur skaltu ræða við
heimilislækni eða húðsjúkdóma-
lækni. Því fyrr sem húðkrabbi grein-
ist því meiri líkur eru á bata. Ef það er
saga um húðkrabba í fjölskyldunni
skaltu mæta til húðsjúkdómalæknis
á tveggja ára fresti.
Þú reyktir
Það er enginn stór skaði skeður þótt
þú hafir reykt um tíu sígarettur á viku
í nokkur ár.
Tottið gæti komið aftan að þér
ef þú varst stórreykingamaður sem
reyktir pakka á dag í tíu ár. Lungu þín
gætu nú þegar verið sköðuð. „Hætt-
an á lungnaþembu, hjartasjúkdóm-
um og lungnakrabbameini fer eftir
því hversu mikið og lengi þú reyktir,“
segir dr. Norman Edelman hjá Am-
erican Lung Association. „Þú gæt-
ir einnig hafa skaðað æðar þínar og
aukið líkur á heilablóðfalli en eftir
því sem þú hefur verið lengur reyk-
laus því meiri líkur eru á að líkami
þinn hafi náð að jafna sig á eitrinu.
Þótt þú hafir reykt eins og strompur
minnka líkurnar á hjartasjúkdóm-
um mikið á fyrstu 15 árunum eft-
ir að þú hættir og hættan á lungna-
krabbameini verður sú sama og hjá
reyklausri manneskju eftir ákveð-
inn tíma. Ef þú býrð með reykingar-
manni eykurðu líkurnar á að fá sjúk-
dóma eins og hjartasjúkdóma og
krabbamein en ekki að sama skapi
og ef þú reykir sjálf/-ur,“ segir Ed-
elman.
Byrjaðu upp á nýtt: Talaðu við
lækni og láttu hann fara yfir ástand
þitt. Bættu hreyfingu inn í daglega
rútínu. Eróbik styrkir hjarta og vöðva
og vinnur gegn lungnaskaðanum.
Bættu matarræðið og borðaðu mik-
ið af grænu salati sem er ríkt af and-
oxunarefnum en samkvæmt franskri
rannsókn eru þeir sem borða mikið
af trefjum ólíklegri til að þróa með
sér lungnavandamál, sama hvort
þeir reykja eða ekki.
Þú stundaðir skyndi-
kynni, án smokks
Það er enginn stórskaði ef það kom
afar sjaldan fyrir. Aðeins eitt skipti
gæti samt hafa orðið til þess að þú
hafir nælt þér í kynsjúkdóm og HIV.
Kæruleysið gæti komið aftan að
þér ef það gerðist oft. Því fleiri ból-
félagar án smokks, því meiri hætta á
kynsjúkdómum. Kannski ertu þeg-
ar smituð/smitaður en veist ekki af
því. Klamedía og lekandi eru oft ein-
kennalausir sjúkdómar en geta með
tímanum valdið ófrjósemi og utan-
legsfóstri. Kynfæravörtur og herpes
eru algengir kynsjúkdómar sem smit-
ast við samfarir og legháls kvenna
er viðkvæmari fyrir sýkingum fyr-
ir tvítugsaldur. „Um 26% amerískra
kvenna á fertugsaldri eru smitaðar
af herpes,“ segir dr. Jeanne Marrazzo
prófessor við University of Wash-
ington. „Herpes getur valdið sárum
á kynfærum en mesta hættan er ef
mæður smita ófædd börn sín en slíkt
getur jafnvel valdið dauða barnanna.
Herpes gerir þig líka veikari fyrir sýk-
ingum og HIV, ef þú hefur samfarir
við smitaðan einstakling.
Mun fortíðin
koma í bakið á þér?
Þegar við erum ung höldum við að við séum ódauðleg og
leggjum ótrúlegustu hluti á líkama okkar. Fæst okkar
hugsa út í að gjörðir og ákvarðanir um tvítugt geta
haft áhrif á lífsgæði okkar í framtíðinni. Munu
fylleríin, óhollustan, lausgirtu bólfélagarnir,
ljósabekk- irnir, ýktu megranirnar eða jónurnar
koma í bakið á okkur þegar við eldumst?