Dagblaðið Vísir - DV - 27.10.2010, Qupperneq 3

MINNISBLAÐ HEIÐARS FÓR
EKKI FYRIR BANKARÁÐIÐ
miðvikudagur 27. október 2010 fréttir 3
­vakin­ vegna­ eftirfarandi­ orðalags­
í­ frétt­ Stöðvar­ 2­ um­ minnisblaðið:­
„Félög­ Björgólfs­ Thors­ Björgólfs-
sonar­ fóru­ ekki­ nema­ að­ litlu­ leyti­
að­ ráðum­ Heiðars­ Más­ Guðjóns-
sonar­um­að­byggja­upp­skortstöður­
á­ gjaldeyris-­ og­ hlutabréfamarkaði­
árið­ 2006.­ Þetta­ fullyrðir­ talsmað-
ur­ Novator.“­ Í­ þessum­ orðum­ felst­
að­„félög­Björgólfs­Thors“­ ­hafi­ein-
ungis­ farið­ eftir­ „litlum­ hluta“­ af­
tillögum­ Heiðars­ Más.­ Samt­ voru­
bæði­ Ragnhildur­ og­ Heiðar­ Már­
búin­ að­ fullyrða­ við­ DV­ að­ áætlun-
inni­ hefði­ aldrei­ verið­ hrint­ í­ fram-
kvæmd.­ „Þessari­ áætlun­ var­ aldrei­
hrint­í­framkvæmd,“­sagði­Ragnhild-
ur­í­svari­til­DV­á­sunnudaginn,­auk­
þess­sem­Heiðar­var­búinn­að­segja­
að­ hann­ hefði­ aðeins­ kynnt­ minn-
isblaðið­fyrir­bankaráði­Landsbank-
ans,­engum­öðrum.
Þetta­orðalag­ í­ fréttum­Stöðvar­2­
–­að­ lítill­hluti­áætlana­Heiðars­hafi­
verið­framkvæmdur­–­útskýrir­Ragn-
hildur­ á­ eftirfarandi­ hátt:­ „Áætlun-
inni­ ­ var­ aldrei­ hrint­ í­ framkvæmd,­
það­ er­ margstaðfest.­ Það­ sem­ ég­
staðfesti­ hins­ vegar­ við­ Stöð­ 2­ –­ og­
Heiðar­ hafði­ áður­ upplýst­ –­ var­ að­
Novator­ var­ með­ ákveðnar­ gjald-
eyrisvarnir­ sem­ einnig­ voru­ nefnd-
ar­ í­ þessu­ minnisblaði.­ Það­ hefur­
ekkert­með­stöðu­gegn­krónunni­að­
gera­og­ekkert­með­áætlunina­í­heild­
að­ gera.“­ Þetta­ orðalag­ bendir­ til­ að­
minnisblaðið­hafi­ekki­einungis­ver-
ið­ kynnt­ fyrir­ stjórnendum­ Lands-
bankans­ –­ þó­ ekki­ bankaráðinu­ –­
auk­ þess­ sem­ það­ gengur­ ekki­ upp­
að­tillögur­um­önnur­fyrirtæki­Björ-
gólfs­ Thors­ sem­ lutu­ annarri­ stjórn­
hafi­ratað­inn­á­borð­til­þeirra.
Aðspurð­ af­ hverju­ ­stjórnendur­
Landsbankans­ hafi­ ekki­ farið­ ­eftir­
því­ sem­ fram­ kemur­ í­ minnisblað-
inu­ segir­ Ragnhildur:­ „Ég­ get­ að­
sjálfsögðu­ekki­svarað­því­­fyrir­hönd­
stjórnenda­ Landsbankans­ hvers­
vegna­þeir­fóru­ekki­að­ráðum­þriðja­
manns.­ Þú­ verður­ að­ leita­ svara­ við­
því­ mikilvæga­ atriði­ annars­ staðar,“­
en­ enn­ sem­ komið­ er­ er­ ekkert­ vit-
að­ um­ það­ hvort­ þeir­ Sigurjón­ og­
Halldór­ hafi­ í­ raun­ vitað­ eitthvað­
um­þessa­skortstöðuáætlun­Heiðars­
Más.­Ljóst­er­hins­vegar­að­bankaráð­
Landsbankans­ gerði­ það­ ekki­ þrátt­
fyrir­orð­Ragnhildar­og­Heiðars­Más.
Spurningin um
skuggastjórnun
DV­ innti­ Ragnhildi­ Sverrisdóttur­
eftir­ því­ um­ helgina­ hvort­ vinnsl-
an­ á­ minnisblaði­ Heiðars­ Más­ og­
sú­ staðreynd­ að­ í­ því­ væru­ línurn-
ar­ fyrir­ stefnu­ nokkurra­ fyrirtækja­
í­ eigu­ Björgólfs­ Thors­ lagðar­ á­ einu­
bretti­benti­ekki­til­þess­að­Björgólf-
ur­Thor­hefði­verið­skuggastjórnandi­
í­Landsbankanum.­Ástæðan­er­sú­að­
minnisblaðið­ var­ unnið­ fyrir­ Björg-
­ólf­af­starfsmanni­Novator­í­London,­
Heiðari­ Má­ Guðjónssyni,­ og­ átti­ að­
nota­ það­ til­ að­ stýra­ skortstöðutök-
um­ í­ Landsbankanum,­ Straumi­ og­
Samson.­
Spurning­ DV­ um­ þetta­ mál­ var­
eftirfarandi:­ „Rímar­ það­ við­ það­
sem­ gefið­ hefur­ verið­ út­ að­ Björg-
­ólfur­ Thor­ hafi­ ekki­ verið­ skugga-
stjórnandi­ í­ Landsbankanum­ þeg-
ar­ stærstu­ ákvarðanir­ um­ stjórnun­
bankans­ virðast­ hafa­ verið­ teknar­
á­ skrifstofu­ Novator­ í­ London?­ Eft-
irfarandi­ setning­ er­ í­ minnisblað-
inu:­„Landsbanki­og­Straumur­eyða­
einnig­ viðskiptamannaáhættu­ með­
því­ að­ skortselja­ hlutabréf,­ skulda-
bréf­ og­ íslensku­ krónuna,­ þar­ sem­
við­á.““
Svar­ Ragnhildar­ við­ þessari­
spurningu­ var­ á­ þá­ leið­ að­ sú­ stað-
reynd­ að­ minnisblaðið­ hefði­ verið­
tekið­ fyrir­ og­ metið­ af­ stjórnendum­
bankans­sýndi­einmitt­fram­á­það­að­
Björgólfur­ Thor­ hefði­ ekki­ fjarstýrt­
bankanum­ sem­ skuggastjórnandi:­
„Varðandi­ meinta­ „skuggastjórnun“­
sem­er­raunar­ekki­til­sem­hugtak­að­
íslenskum­lögum,­hvað­þá­að­við­því­
liggi­refsing:­Það­er­augljóst­að­eng-
in­ ákvörðun­ var­ tekin­ um­ stjórnun­
Landsbankans­á­skrifstofu­Novators­
í­ London.­ Bankastjórum­ og­ banka-
ráði­ Landsbankans­ var­ með­ þessu­
minnisblaði­ kynnt­ hver­ aðsteðjandi­
hætta­væri­og­hvernig­mætti­bregð-
ast­ við­ henni.­ Bankinn­ fylgdi­ ekki­
þeim­ ráðum.­ Ef­ bankastjórar­ og­
bankaráðsmenn­ litu­ svo­ á­ að­ þeir­
væru­ þar­ með­ að­ hunsa­ vilja­ eins­
stærsta­ hluthafans,­ þá­ er­ ekki­ sam-
tímis­ hægt­ að­ fullyrða­ að­ sá­ sami­
hluthafi­hafi­ráðið­því­sem­hann­vildi­
innan­bankans.­Það­er­ástæða­til­að­
þakka­DV­sérstaklega­ fyrir­að­draga­
Skortstaða gegn krónunni og
aukin lán í erlendum myntum
Líkt og DV hefur áður greint frá sýnir ársreikningur eignar-
haldsfélagsins Samsonar, sem hélt utan um kjölfestuhlut
Björgólfsfeðga í Landsbanka Íslands, árið 2007 stöðutöku
gegn íslensku krónunni í gengisvörnum félagsins. Inntakið
í minnisblaði Heiðars Más frá 2006 og tölvupóstum hans
til Björgólfsfeðga í ársbyrjun 2007 var að Samson myndi
tryggja sig og Landsbankann gegn því gengistapi sem
óhjákvæmilega myndi fylgja lækkun íslensku krónunnar
sem félagið reiknaði með á árinu. Í minnisblaðinu fólst
jafnframt að Landsbankinn, Samson og Straumur myndu
snúa vörn í sókn og græða á gengisfalli krónunnar.
Þessi tilmæli Heiðars eru sérstaklega athyglisverð í
ljósi þess að Landsbankinn byrjaði í auknum mæli að lána
viðskiptavinum sínum í erlendum gjaldmiðlum árið 2006 og
jókst hlutfall erlendra lána til einstaklinga um 400 prósent
á tveimur árum, samkvæmt skýrslu rannsóknarnefndar
Alþingis. Þars segir meðal annars í öðru bindi: „Mynd 27
sýnir að í Landsbankanum jókst hlutur erlendra lána til
einstaklinga jafnt og þétt frá því snemma árs 2006. Fór hlut-
fallið úr um 5% í upphafi þess árs í yfir 20% árið 2008. Eins
og hjá Kaupþingi er meirihluti erlendra lána í japönskum
jenum og svissneskum frönkum. Í öllum bönkunum þremur
jókst hlutur erlendra gjaldmiðla, sér í lagi lágvaxtamynta,
verulega í lánum til einstaklinga síðustu 2–3 árin fyrir fall
bankanna.“
Á sama tíma og Landsbankinn, eða Samson, var byrjaður
að brynja sig og taka stöðu gegn krónunni fyrir tilmæli
manna eins og Heiðars Más byrjaði bankinn einnig að
auka erlend lán til viðskiptavina sinna. Í báðum þessum
aðgerðum fólst gengisvörn gegn krónunni. Með því að lána
viðskiptavinum sínum í erlendri mynt ætlaði Landsbankinn
einnig að tryggja sig gegn lækkun krónunnar og forðast
það að erlend lán þeirra sjálfra hækkuðu með þessu geng-
isfalli því um leið og krónan lækkaði gagnvart erlendum
gjaldmiðlum hækkaði greiðslubyrðin hjá þeim viðskiptavin-
um sem voru með lán í erlendri mynt og lánastofnanirnar
fengu upp í erlendar skuldir sínar. Í tilfelli Landsbankans
gekk gjaldeyrisvörnin hins vegar aðeins upp á árinu 2006
því þá lækkaði krónan en ekki árið 2007 því þá hækkaði
krónan. Stöðutaka bankans 2007 gekk því ekki upp það ár.
Í ársreikningi Samsonar 2007 kemur nefnilega fram að
félagið hafi tryggt sig gagnvart erlendum myntum á árinu.
Þetta þýðir að Samson-menn bjuggust við því að krónan
myndi lækka á árinu og vildu þeir verja félagið gegn því að
tapa fjármunum á þessari lækkun. Krónan hækkaði hins
vegar um 8 prósent á árinu, frá lokum 2006 til loka árs 2007,
og því tapaði Landsbankinn á þessum gengisvörnum. Í árs-
reikningnum segir um þetta: „Félagið færir afleiðusamninga
á markaðsvirði og því kemur fram gjaldfærsla að fjárhæð
15.632 m. kr. sem að stórum hluta er vegna styrkingar
íslensku krónunnar á árinu. Sem alþjóðlegt fjárfestingafélag
beitir félagið gengisvörnum til að styðja við eign félagsins í
Landsbanka Íslands hf. og draga úr gengisáhrifum á eignir
félagsins í evrum talið.“ Þetta leiddi til taps fyrir Samson en
á sama tíma var hækkunin hagstæð fyrir þá viðskiptavini
Landsbankans sem voru með erlend lán því krónan styrktist
árið 2007. Landsbankinn var hins vegar varinn fyrir lækkun
krónunnar bæði árin 2006 og 2007 og hélt því að krónan
myndi lækka bæði árin. Árið 2008 veiktist hún hins vegar
mjög og þá hækkaði greiðslubyrði fólks með erlend lán.
Þessi hækkun varð svo enn meiri við hrunið um haustið
2008.
fram­ þá­ staðreynd;­ það­ er­ hvimleitt­
að­heyra­sífellt­hrópað­um­„skugga-
stjórnun“­ Landsbankans­ þegar­ öll­
rök­hníga­til­annars.“
Líkt­ og­ áður­ segir­ er­ hins­ vegar­
ekkert­sem­bendir­til­að­þetta­minn-
isblað­ hafi­ verið­ tekið­ fyrir­ í­ banka-
ráðinu­ og­ enn­ er­ ekki­ vitað­ hvort­
bankastjórarnir­ sjálfir­ hafi­ ­hafnað­
því,­ líkt­ og­ Ragnhildur­ staðhæf-
ir,­ og­ enn­ síður­ á­ hvaða­ forsendum­
það­ var­ gert.­ Vel­ kann­ því­ að­ vera­
að­ aðrar­ ástæður­ en­ mat­ stjórn-
enda­Landsbankans­hafi­legið­á­bak­
við­ það­ að­ ekki­ var­ lagt­ í­ stöðutök-
una­ sem­ kynnt­ var­ í­ minnisblaðinu­
og­hugsanlegt­er­að­þeir­hafi­jafnvel­
ekki­vitað­um­minnisblaðið.
Skýrsla Deloitte og
skuggastjórnun
Umræðan­ um­ minnisblað­ Heiðars­
Más­ og­ ólíkar­ frásagnir­ af­ meðferð­
þess­ innan­ Landsbankans­ kunna­
að­ geta­ hjálpað­ til­ við­ að­ átta­ sig­ á­
þessari­spurningu­um­þátt­Björg­ólfs­
Thors­um­stjórnun­bankans.­Líkt­og­
sjá­ má­ á­ svari­ þvertekur­ talskona­
Björgólfs­fyrir­kenningar­um­skugga-
stjórnun.­ Endurskoðunarfyrirtækið­
Deloitte­í­London­er­með­skýrslu­um­
starfsemi­ Landsbankans­ í­ vinnslu­
þar­ sem­ meðal­ annars­ verður­ reynt­
að­ svara­ þeirri­ spurningu.­ ­Skýrslan­
er­ unnin­ fyrir­ skilanefnd­ Lands-
bankans.
Skýrslan­ mun­ ná­ til­ nokkurra­
mánaða­tímabils­fyrir­íslenska­efna-
hagshrunið­ og­ verður­ meðal­ ann-
ars­ reynt­ að­ svara­ þeirri­ spurningu­
með­hvaða­hætti­eigendur­bankans,­
meðal­annars­Björgólfur­Thor,­komu­
að­starfsemi­Landsbankans,­lánveit-
ingum­ út­ úr­ honum­ til­ félaga­ sem­
hann­ átti­ og­ öðru­ slíku.­ Heimildir­
DV­ herma­ að­ meðal­ annars­ sé­ um­
að­ ræða­ „nákvæma­ skoðun­ á­ mál-
efnum­ Björgólfs­ Thors“­ hjá­ Lands-
bankanum.­
Hvað­ varðar­ minnisblað­ Heiðars­
Más­ komu­ þar­ í­ það­ minnsta­ fram­
tillögur­ um­ skortstöðutöku­ Lands-
bankans­ gegn­ krónunni,­ í­ hluta-
bréfum­ og­ skuldabréfum,­ frá­ starfs-
manni­ Björgólfs­ og­ áttu­ tillögurnar­
að­eiga­við­um­öll­fyrirtæki­Björgólfs­
sem­ þurftu­ að­ verja­ sig­ fyrir­ falli­
krónunnar­ eða­ sem­ gátu­ veðjað­ á­
lækkun­hennar­og­grætt­á­því.
Í aðgerðaáætlun Heiðars Más í minnisblaðinu um stöðutökuna segir meðal
annars: „Í heildina væri í mesta lagi um ríflega 30 milljarða hagnað af skortstöðum
að ræða. Þetta væri hreinn hagnaður, óháður áhættustýringarsjónarmiðum.
Langmest hagnaðartækifæri er í íslensku krónunni.“ Það voru Landsbankinn,
Straumur og eignarhaldsfélagið Samson, stærsti hluthafi Landsbankans, sem áttu
að framkvæma stöðutökurnar.
Um skortstöðu á hlutabréfum tengdum Baugi: „Loka áhættu strax. Síðan
byggja upp skortstöður í þeim sem helst yrðu fyrir barðinu ástandinu. Það eru
bankar og fyrirtæki með umsvifamikinn fjármálarekstur. Eins fyrirtæki sem eru
skuldsett og tengjast Baugi.“ Áætlun Heiðars var að skortselja hlutabréf í Baugsfyr-
irtækjunum FL Group, Dagsbrún og Mosaic auk bréfa í Kaupþingi og Íslandsbanka
fyrir samtals um 30 milljarða króna og græða á lækkun bréfanna. Um þetta
segir Heiðar Már í minnisblaðinu: „20 milljarða skortstaða í hlutabréfum sem við
búumst við 30% hagnaði af eða 6 milljörðum.“
Einnig mælti Heiðar Már með skortsölu á skuldabréfum hinna bankanna
tveggja, Kaupþings og Íslandsbanka, sem og á skuldabréfum Baugstengdra
fyrirtækja. „Skortselja skuldabréf, alþjóðlega, sem tengjast KB, ISB, Baugi og FL.
Búast við 1–2 milljarða hagnaði af því.“
InntakIð í mInnIsblaðI HeIðarsSkuggastjórnandi? Ragnhildur
Sverrisdóttir, talskona Björgólfs
Thors, segir að sú staðreynd að
bankaráð Landsbankans hafi
hafnað tillögum Heiðars Más
sýni að Björgólfur Thor hafi ekki
stýrt bankanum sem „skugga-
stjórnandi“ þar sem ráðið hafnaði
tillögum sem komu frá Novator.
Bankaráðsmaður í Landsbankan-
um segir að tillögurnar hafi aldrei
komið fyrir bankaráðið.