Dagblaðið Vísir - DV - 07.03.2011, Blaðsíða 20

20 | Fókus 7. mars 2011 Mánudagur
Nýtt íslenskt myndasögublað frá ÓkeiBæ gefið út í tilefni af Ókeipis-myndasögudeginum:
ÓkeiPiss - myndasögublað Hugleiks
Þann 7. maí verður alþjóðlegi Ókeip-
is Myndasögudagurinn haldinn há-
tíðlegur í boði Nexus og forlagsins
ÓkeiBæ. Á þessum degi gefa bóka-
búðir myndasögublöð og gefið verð-
ur út nýtt íslenskt myndasögublað
sem forlagið hefur ákveðið að kalla
ÓkeiPiss. Þá verður haldin mynda-
sögukeppni fyrir upprennandi
myndasöguhöfunda. Skilyrði keppn-
innar eru þau að myndasagan sé 1–6
síður, svarthvít eða í lit. Hún má vera
eftir einn höfund eða fleiri og hún
má vera eftir ungmenni eða gam-
almenni. Þær sögur sem raða sér í
efstu fimm sætin munu birtast á síð-
um ÓkeiPiss og sigurvegarinn fær út-
gáfusamning hjá ÓkeiBæ. Skilafrest-
ur er til 1.apríl.
Hjá forlaginu eru meðal annars
hæfileikafólks, Hugleikur Dagsson
og Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir, Arn-
ar Ásgeirsson og Styrmir Örn Guð-
mundsson. Hugleikur er einn þeirra
sem hefur veg og vanda af keppn-
inni. Hann vill meina að þótt það sé
nóg af hæfileikaríkum myndasögu-
nördum þá þurfi svolítið að toga
þá fram í dagsljósið. Sjálfur seg-
ist hann eiga það til að vera ógnar-
latur og geri helst ekkert nema hann
þurfi að skila af sér fyrir setta dag-
setningu. „Það eru hin og þessi fyr-
irtæki í heimi sem gefa sýnishorn
af myndasögublöðum á þessum al-
þjóðlega degi myndasagna. Okk-
ur langaði að gera þetta hjá Ókei-
Bæ og höfðum þess vegna samband
við Nexus. Það eru teiknarar þarna
úti sem langar til að gera eitthvað
en hefur alltaf vantað spark í rass-
inn. Ég sjálfur geri ekki neitt nema
að það sé „dead-line“. Skilin eru fyr-
ir 1. apríl og þar er komið „deadline“
og vonandi virkar sú hvatning að sá
allra besti mun fá að gefa út hjá okk-
ur.“
kristjana@dv.is
Skemmtilegur safngripur:
Vúlkan-stuð
Leikarinn Leonard Nimoy sem lék Vúlkanann
Spock í Star Trek nýtti sér frægðina til fulls
og gaf út nokkrar plötur í karakter. Árið
1967 gaf hann út plötuna: Mr. Spock’s Music
from Outer Space. og árið 1970 gaf hann út
plötuna The New World of Leonard Nimoy
sem inniheldur lögin: Proud Mary og I Walk
the Line, auk hins ógleymanlega Ballad of
Bilbo Baggins.
ÓkeiBæ leitar að myndasöguhöf-
undum Á Ókeipis-myndasögudeginum
gefa bókabúðir myndasögur og ÓkeiBæ
gefur út myndasögublaðið ÓkeiPiss.
A
rthur Miller (1915 – 2005) var
eflaust frægasta leikritaskáld
Bandaríkjanna allan seinni
part síðustu aldar. Svo und-
arlega sem það nú kann að hljóma,
þá var hann frægastur fyrir leikrit þau
sem hann skrifaði fyrir 1960, þegar
hann var ekki nema hálffimmtugur.
Ekkert þeirra leikrita, sem hann skrif-
aði eftir það – og hann var að til loka –
jafnast á við fyrstu verk hans sem hafa
allt fram á þennan dag verið fastagestir
á öllum helstu leiksviðum heims. Eina
undantekningin er The Price, sem
frumsýnt var árið 1968 á Broadway
og Þjóðleikhúsið sýndi undir heitinu
Gjaldið, árið 1970. Mér hefur löngum
fundist Gjaldið eitt af bestu verkum
Millers og að leikhúsin mættu vel huga
að því að dusta rykið af því.
En þó að gengi Millers sem leik-
ritaskálds færi þverrandi, hvarf hann
ekki úr sviðsljósinu, öðru nær. Hann
haslaði sér völl sem einn af hörðustu
baráttumönnum samtíðarinnar fyr-
ir mannréttindum, réttlæti og tján-
ingarfrelsi. Hann stóð uppi í hárinu
á óamerísku nefndinni, hann barðist
gegn Víetnamstríðinu; sem formaður
PEN – klúbbsins, alþjóðasamtaka rit-
höfunda, deildi hann hart á ofsóknir
harðstjóranna gegn hinu frjálsa orði.
Hann tók upp á arma sína einstök
mál þar sem hann taldi troðið á rétt-
indum fólks. Í einkalífi sínu var Mill-
er þó ekki ætíð meiri hetja en fólk er
flest. Það uppátæki hans að skrifa leik-
rit um misheppnað hjónaband þeirra
Marilyn Monroe skömmu eftir að hún
dó olli almennri hneykslun, en Mill-
er vildi víst aldrei viðurkenna að leik-
urinn fjallaði um þau tvö. Fáir hafa þó
tekið þá málsvörn gilda, enda verkið,
After the Fall, svo gegnsætt sem verða
má. Kannski hefði verið auðveldara að
fyrirgefa honum, ef það hefði einfald-
lega verið betra en það er.
Árið 1962 kvæntist Miller þriðju
konu sinni, austurríska ljósmyndar-
anum Inge Morath. Með henni átti
hann tvö börn, dóttur og son. Sonur-
inn Daníel fæddist árið 1966 eða 1967
(heimildum mínum ber ekki saman
um það). Hann er með Downs-heil-
kennið eða það sem eitt sinn var kall-
að mongólíti. Þennan dreng kaus Art-
hur Miller að strika út úr lífi sínu. Þrátt
fyrir andstöðu móðurinnar, var hann
settur á stofnun og alinn þar upp. Um
þetta var lítið sem ekkert rætt á meðan
Miller var á lífi og sjálfur gekkst hann
aldrei afdráttarlaust við syninum sem
fékk ekki einu sinni að vera viðstaddur
útför móður sinnar, sem dó úr krabba
árið 2002, eða föður síns þremur árum
síðar. Sem betur fer reyndust sumir
aðrir í fjölskyldunni, þar á meðal móð-
irin, drengnum betur. Nú hefur sagan
af Daníel verið dregin fram í dagsljósið
sem vonlegt er. Um hana birtist með-
al annars ítarleg grein í septemberhefti
Vanity Fair árið 2007 auk þess sem hún
kemur fram í stórri ævisögu Millers
eftir Christopher Bigsby sem er nýlega
komin út í tveimur bindum. Það sem
gerir þessa sögu enn nöturlegri er að
Daniel Miller er að allra sögn óvenju
vel af Guði gerður, hvers manns hug-
ljúfi, dugnaðarmaður sem hefur alltaf
staðið á eigin fótum, frá því hann slapp
af stofnuninni. Hann hefur einnig ver-
ið einarður baráttumaður fyrir réttind-
um þroskahefts fólks; að því leyti kipp-
ir honum greinilega í kynið.
Ég nefni þessi einkamál Millers
hér af því að flókin og stirð samskipti
feðra og sona ber oft á góma í verkum
hans. Það á ekki síst við um þau fyrstu,
Allir synir mínir, sem varð upphaf-
ið að frægð hans þegar það var frum-
sýnt á Broadway árið 1947, og Sölu-
maður deyr, sem kom tveimur árum
síðar. Í þessum verkum tengjast átök
feðga erfiðum siðferðislegum spurn-
ingum um mannlega ábyrgð, skyldur
okkar gagnvart meðbræðrum okkar
og samfélaginu í heild. Aðalpersón-
an í Allir synir mínir, iðnrekandinn og
verksmiðjuhöldurinn Joe Keller, mað-
ur með grugguga fortíð, vill þurrka út
gamlar syndir með því að taka líf sonar
síns, Chris, í eigin hendur, skrifa bein-
línis handritið að því, svo tekin sé lík-
ing nærtæk leikskáldinu. Að sjálfsögðu
mistekst honum það með skelfilegum
afleiðingum. Arthur Miller, sem var
aldrei feiminn við að tjá sig um verk
sín, segir í grein, sem vitnað er til í leik-
skránni, að í verkinu sé setið „um varn-
armúrinn sem fær menn til að ímynda
sér að heimurinn fyrir utan sé þeim
óviðkomandi“. Og hvað gerir hann svo
sjálfur þegar hann eignast barn sem
þarf á ást og umhyggju foreldra og fjöl-
skyldu að halda? Hann reynir að skrifa
það út úr lífi sínu, loka það inni á bak
við varnarmúra stofnunarinnar! Stóru
skáldin, hinir miklu siðameistarar, eru
ekki alltaf ýkja samkvæmir sjálfum sér
í lífi sínu og list.
Vitaskuld eru bestu verk Millers,
leikritin frá fimmta og sjötta áratugn-
um ásamt Gjaldinu, jafn góður skáld-
skapur fyrir því. Allir synir mínir er
áhrifamikill fjölskylduharmleikur með
víða félagslega sýn aftur til stríðsár-
anna. Joe Keller og kona hans eru föst
í sjálfsblekkingum og ósannindum og
þau reyna bæði að beita því valdi, sem
þau telja sig hafa yfir næstu kynslóð á
eftir, til að viðhalda lygavefnum og því
falska öryggi sem hann veitir þeim. Í
leikriti Millers eru málsatvik skoðuð
út frá þeim hörmungum sem banda-
rískan þjóðin átti þá að baki en höfðu
skilið eftir sár sem enn voru ógróin og
sum svo djúp að þau gátu aldrei gróið
til fulls. Samt varð þetta fólk að halda
áfram að lifa – rétt eins og við, sem
verðum að halda halda áfram að lifa
í skugga þeirra glæpa, sem hafa verið
framdir gegn okkar samfélagi og við,
óbreyttir borgarar landsins, og börn-
in okkar geta átt eftir að súpa seyðið af
um mörg ókomin ár. Þó ekki sé nema
fyrir þær sakir á leikrit Millers einkar
brýnt erindi við okkur nú.
Arthur Miller trúði á réttlætið og
réttlætið nær vissulega fram að ganga
í leikriti hans. Auga fyrir auga, tönn
fyrir tönn, sögðu Gyðingarnir, áar
Millers; myllur Guðs mala hægt, en
þær mala vel. Í grísku harmleikjunum
heimta refsinornirnar að blóðskuld
sé jöfnuð með blóði; frammi fyrir há-
stóli Nemesis, gyðju endurgjaldsins,
eru auður og völd eins og hvert ann-
að hjóm. Hinn mikli forveri Millers
og annarra merkra leikskálda Banda-
ríkjanna, Eugene O´Neill, hafði reynt
að endurreisa gríska harmleikinn í
bandarískum búningi í Elektru-harm-
leiknum, Mourning Becomes Electra,
sem hann skrifaði snemma á fjórða
áratugnum; trúlega komst hann þó
næst því í Long Day´s Journey into
Night, sem fjallar um hans eigin fjöl-
skyldu og var frumsýnt í Stokkhólmi
að honum látnum árið 1956. Það er
raunar enn eitt þeirra stóru verka sem
er löngu kominn tími til að sýna aft-
ur hér. Ekki leikur á tveim tungum, að
Miller tók mið af tilraunum O´Neills,
þó að hann settist einnig beint við
uppspretturnar sjálfar.
Mér finnst það gott við uppfærslu
Stefáns Baldurssonar á Öllum mín-
um sonum, að þar er lögð áhersla á
tímaleysi verksins. Leikmyndin er
mjög stílfærð, aflíðandi brekka, græn
á lit; hún myndar eins konar pall
sem leikendur halda sig að mestu á.
Handan hans gnæfir stækkuð gljá-
mynd af sléttum miðvesturríkjanna,
þessu volduga tákni tækifæranna,
jafnvel hreinleikans sjálfs; þegar nær
er skyggnst er hún þó eilítið farin að
velkjast. Þetta svið er stílhreint verk,
eins og flest sem kemur frá hendi
snillingsins Grétars Reynissonar. Í
búningum eru ljósir litir ríkjandi;
karlarnir eru flestir í hefðbundnum
jakkafötum, konurnar í hvítum eða
gulleitum kjólum með mismunandi
frjálslegu sniði. Ljós, gjarnan lituð,
eru nýtt til að fylgja eftir breytilegum
andblæ atriðanna; svipuðu hlutverki
gegna tónrænir effektar sem skotið
er inn á viðeigandi stöðum. Hvoru
tveggja beitt af frábærri hnitmiðun og
hófstillingu sem sjást mætti oftar á ís-
lensku sviði.
Burðarhlutverkin eru fjögur: Joe
Keller og Kate, kona hans, Chris, son-
ur þeirra, og ung stúlka, jafnaldra
Chris, Ann Deever. Faðir hennar var
fyrrum meðeigandi í fyrirtæki Kellers,
sem framleiddi hergögn, en hann sit-
ur nú inni fyrir afbrot sem Keller bar
engu minni, jafnvel meiri ábyrgð á
en hann. Ann var trúlofuð Larry, syni
Keller-hjónanna sem sneri aldrei aft-
ur úr stríðinu. Þau Chris hafa nú af-
ráðið að taka saman, en sú ákvörðun
fellur ekki í góðan jarðveg hjá móður
hans, sem hefur aldrei viljað kannast
við að sonur hennar sé látinn. Líkt og
fleiri gerendur í leikritum Millers situr
hún föst í afneituninni og það er sú af-
neitun sem setur ósköpin af stað.
Hér eru það þau Jóhann Sigurðar-
son og Guðrún Snæfríður Gísladóttir
sem leika Keller-hjónin, Björn Thors
er Chris, Arnbjörg Hlíf Valsdóttir Ann
Deever. Þetta eru allt traustir leikarar,
vel valdir í hlutverkin og ná á heildina
litið góðu jafnvægi sín á milli. Nokkrir
agnúar voru enn á leik þeirra á frum-
sýningunni; það kom fyrir að tilfinn-
ingar lægju utan á og textameðferð
væri óslípuð. En allt slíkt á að geta
heflast af, eftir því sem oftar er leikið
og hlutverkin ná að setjast betur. Þó
að sýningin væri löng, sat maður hug-
fanginn allt til loka. Viðtökur áhorf-
enda voru enda mjög hlýjar, einkum
fékk Björn Thors verðskuldað klapp;
hann bætir fallegri fjöður í sinn hatt
með túlkun sinni á Chris.
Í minni hlutverkum eru Atli Rafn
Sigurðarson, Baldur Trausti Hreins-
son, Edda Arnljótsdóttir, Hannes Óli
Ágústsson og Vigdís Hrefna Pálsdótt-
ir. Þau skila öllu sínu vel. Sérstaklega
er Edda góð sem kjaftatífan í næsta
húsi, hún bregður upp grimmdar-
lega kómískri mynd af óhreinlynd-
um og tvöföldum smáborgara. Mill-
er kunni sannarlega að blanda kómík
inn í harminn; það hafði hann lært
af meisturum sínum: Grikkjunum,
Shakespeare, Ibsen.
Þjóðleikhúsið má vera stolt af
þessari sýningu. Hún er því og öllum
sem að henni koma til sóma. Nú er
áhorfenda að sýna að þeir kunni gott
að meta.
Allir synir mínir
eftir Arthur Miller
Þjóðleikhúsið
Þýðing: Hrafnhildur Hagalín
Leikstjórn: Stefán Baldursson
Leikmynd: Grétar Reynisson
Búningar: Þórunn Sigríður Þorgrímsdóttir
Tónlist: Gísli Galdur Þorgeirsson
Lýsing: Lárus Björnsson
Leikrit
Jón Viðar
Jónsson
„Þjóðleikhúsið má
vera stolt af
þessari sýningu. Hún
er því og öllum sem að
henni koma til sóma.
GLÆSILEGUR MILLER
Í ÞJÓÐLEIKHÚSINU
Arthur Miller Í verkinu tengjast átök feðga erfiðum siðferðislegum spurningum um
mannlega ábyrgð, skyldur okkar gagnvart meðbræðrum okkar og samfélaginu í heild.
MYND REUTERS