Dagblaðið Vísir - DV - 14.09.2012, Blaðsíða 40

40 Lífsstíll 14.–16. september 2012 Helgarblað
N
orðmenn eru löngu búnir
að fá leið á Breivik, og er það
samdóma álit að það sé gott
að réttarhöldin séu loks­
ins búin. Flestir virðast una
dómnum og þykir norska dómskerf­
ið hafa staðið sig ágætlega. En skuggi
Breiviks nær langt og virðist jafnvel
áþreifanlegur þegar gengið er um
götur borgarinnar.
Í Regjeringskvartalet standa allar
helstu stjórnarbyggingar Noregs,
sem margar bera enn merki þess sem
hér átti sér stað þann 22. júlí í fyrra.
Víða er pappi þar sem áður var gler
í rúðunum, og dúkað er yfir framhlið
stjórnarráðsbyggingarinnar sjálfrar.
Stoltenberg forsætisráðherra þótti
almennt standa sig með prýði í kjöl­
far árásanna, en rannsóknarskýrsla
sem var gerð í kjölfarið fer myrk­
um orðum um viðbúnað yfirvalda,
og hefur leitt til þess að fylgið hefur
hrunið af honum.
Dagur sem enginn vissi hvernig
myndi enda
Upp meðfram Ríkisstjórnarhverfinu
liggur gatan Akersgata, sem oft er
nefnd „Avisgata,“ eða blaðagatan, í
daglegu tali. Er hún nokkurs konar
Fleet Street þeirra Norðmanna, þar
sem helstu blöð og margar bókaút­
gáfur hafa höfuðstöðvar sínar. En á
meðan blöðin hafa flutt burt frá hinu
upprunalega Fleet Street í London,
þá heldur Akersgata enn sínu striki.
Dagbladet er horfið annað, en VG
og Aftenposten keppa um að vera
stærsta blað landsins og eru bæði
rekin héðan. Það síðarnefnda hefur
reyndar snúið aftur eftir að hafa yfir­
gefið skrifstofur sínar í einu stærsta
háhýsi Noregs, það gengur víðast illa
í blaðaútgáfu.
Á hverjum degi var áður fyrr
nýjasta eintaki VG stillt upp í gler­
kassa fyrir framan höfuðstöðvarn­
ar, en það hefur ekki verið gert eft­
ir hinn örlagaríka 22. júlí. Á bak við
sprungurnar í glerinu má enn sjá
fréttir þess dags sem flestir héldu að
yrði eins og hver annar, mikið um
kóngafólk og annað slúður, en engan
gat grunað hvernig umhorfs yrði um
kvöldið. Fyrir framan glerkassann er
stytta af manni sem les blað og missti
hún löppina í árásinni, en fóturinn
hefur verið festur á aftur. Önnur sár
er erfiðara að græða.
Og þó. Nýlega var heimildar­
myndin Til ungdommen frum­
sýnd. Titillinn er sóttur í kvæði sem
Nordahl Grieg, þá innblásinn af
spænska borgarastríðinu, orti árið
1936 og fjallar um að trúin á mann­
eskjuna geti yfirstigið allt vopnavald.
Lag var samið við kvæðið, og varð
það að nokkurs konar þjóðlagi Norð­
manna eftir árásirnar.
Hlegið í gegnum tárin
Myndin er áhrifarík, eins og búast
má við, en það sem kemur mest á
óvart er að henni tekst jafnframt að
vera skemmtileg. Fylgst er með fjór­
um unglingum í ungliðahreyfingum
stjórnmálaflokkanna. Sana er barn
innflytjenda sem hlakkar til að fá að
kjósa í norskum kosningum, Henrik
er þybbinn framsóknarmaður sem
þreytist á að vera ásakaður um kyn­
þáttahatur af jafnöldrum sínum, á
meðan Hákon missti foreldra sína
ungur en leitar þess í stað á náð­
ir ungra hægrimanna. Jóhanna er
ósköp venjuleg norsk stelpa í ung­
liðahreyfingu Verkamannaflokksins,
og öll undirbúa þau sig undir kapp­
ræður sem halda skal um haustið. En
um sumarið dynja ósköpin yfir, og
Jóhanna sleppur við illan leik frá Ut­
öya þar sem hún verður vitni að því
þegar fjórir vinir hennar eru drepnir.
Þrátt fyrir þetta skelfilega atvik
um miðbik myndarinnar skemmtir
fólk sér vel í salnum og hlær að upp­
átækjum ungmennanna þegar það á
við, á hátt sem aðeins þeir sem sjálf­
ir standa svo nálægt harmleiknum
geta gert. Myndin nýtur gríðarlegra
vinsælda og er til marks um að þjóð­
in muni þrátt fyrir allt jafna sig á Brei­
vik, sem nú hefur verið lokaður inni.
Skandínavar á fleka
Ef árásirnar 22. júlí eru það versta
sem hefur dunið á Noregi frá lok­
um seinni heimsstyrjaldar, þá fjallar
önnur stórmynd haustsins um öllu
gleðilegri viðburð. Rétt eftir stríðslok
reyndi ungur maður að nafni Thor
Heyerdahl að fá doktorsritgerð sína
birta, þar sem hann hélt því fram að
Páskaeyja hefði upprunalega verið
numin af fólki frá Suður­Ameríku,
frekar en frá eyjunum vestan við eins
og almennt er talið. Honum var sagt
að eina leiðin til að sanna þetta væri
að sigla þangað sjálfur. Hann byggði
flekann Kon­Tiki með þúsund ára
gamalli tækni, réð til sín fjóra Norð­
menn og einn Svía og hélt af stað.
Árið var 1947, ferðin tók 101 dag og
stríðsþreytt heimsbyggðin fylgd­
ist með Skandínövunum sigla yfir
Kyrrahafið. Heyerdahl varð heims­
frægur, bók hans um ævintýrið seld­
ist í 50 milljónum eintaka og heim­
ildarmyndin vann óskarsverðlaun.
Hann átti síðar eftir að sigla á
papýrusbátnum Ra II yfir Atlants­
haf og á bátnum Tigris um Indlands­
haf. Undir lokin reyndi hann að sýna
fram á að Æsirnir ættu upphaf sitt
að rekja til Azov­héraðs í Rússlandi.
Rannsóknir hans áttu að sýna fram á
að fornar siðmenningarþjóðir hefðu
haft mun meiri samskipti en áður var
talið, en hafa ekki notið hylli fræði­
manna. Hann er þó mikil þjóðhetja
í Noregi, og ríkir þar nú sannkallað
Kon­Tiki æði. Kvikmyndin um þetta
ferðalag er sú dýrasta í sögu Nor­
egs, og kostaði gerð hennar um tvo
milljarða íslenskra króna. Það kann
að virðast undarlegt að mynd um sex
menn á fleka skuli vera svona dýr, en
ekkert er til sparað. New York 5. ára­
tugarins var endurreist í kvikmynda­
veri í Búlgaríu og forsetahöllin í Perú
jafnframt endursköpuð.
Eggjaleit í stað kosninga
Flekinn sjálfur var að sjálfsögðu
endurbyggður og að tökum lokn­
um siglt upp Óslóarfjörðinn þar sem
hann hvílir nú fyrir utan Kon­Tiki
safnið á tanganum Bygdö. Safnið
geymir hinn upprunalega fleka og
bátinn Ra II, en ekki þó Tigris sem
Heyerdahl brenndi sjálfur til að
mótmæla stríðsrekstri í Miðaustur­
löndum. Ég fór á safnið sem barn og
líkanið af risahákarlinum sem synd­
ir undir flekanum greypti sig inn í
minnið. Hákarlinn er enn á sínum
stað, en ýmislegt hefur bæst við, svo
sem endurgerð á hellum og styttum
Páskaeyja.
Margt er annars á huldu um þess­
ar eyjar, sem eru ásamt Íslandi og
Nýja­Sjálandi með síðustu stöð­
um á jörðinni þar sem fólk kom sér
fyrir. Flestir kannast við hinar ein­
kennilegu styttur eyjunnar, en þegar
Evrópumenn uppgötvuðu hana á
páskadag árið 1722 höfðu þau trúar­
brögð sem þeim tengdust lagst af. Í
staðinn hafði verið tekin upp trú á
fuglamenn, sem leiddi til þess að á
hverju vori var farið í eggjaleit og sá
sem fann fyrsta egg sumarsins varð
konungur eyjunnar það árið. Eyj­
an er talin hafa verið afar gróður­
sæl áður fyrr, en íbúarnir hafa lík­
lega gengið svo á skóginn að hann
þurrkaðist út svo að ekki var lengur
viður til skipsbygginga. Samlíkingar
við Ísland eru augljósar. Farsóttir og
þrælahald voru næstum búnar að út­
rýma eyjarskeggjum á 19. öld svo að
rétt um hundrað voru eftir, en þeir
eru nú um 6.000 og tilheyra eyjarn­
ar Síle.
Góður ævintýramaður,
vondur eiginmaður
Kon­Tiki safnið í Ósló er góður stað­
ur til þess að fræðast um Páskaeyju,
en lítið er þar sagt um einkalíf Thors
Heyerdahl sem nú er aftur orðið mik­
ið á milli tannanna á fólki. Thor yfir­
gaf konu sína og tvo syni til að sigla
yfir Kyrrahafið og skildi hún við hann
í kjölfarið. Í skilnaðarsáttmálanum
kvað á um að hún myndi fá 10 pró­
sent tekna hans, en lögfræðingur
fékk því breytt svo að það átti aðeins
við um tekjur hans í Noregi, sem var
talsvert minna. Börn hans ólust því
upp í fátækt þó að faðir þeirra væri
margfaldur milljónamæringur, en
móðirin dó ekki ráðalaus, heldur
giftist síðar einum erfingja Rocke­
feller­auðævanna sem hún kynntist í
gegnum fyrrverandi eiginmann sinn.
Synirnir, sem nú eru komnir vel
á aldur, hafa ekki reynst jafn mikl­
ir ævintýramenn og faðirinn heldur
hafa einbeitt sér að fræðimennsku.
Kon­Tiki safnið er enn á sínum stað
í Ósló, rétt hjá Víkingaskipahúsinu
sem hefur að geyma skip áþekk þeim
sem okkar eigin forfeður sigldu á í
könnunarleiðöngrum sínum. Kvik­
myndin um Kon­Tiki verður sýnd
á kvikmyndahátíð Reykjavíkur sem
hefst í lok mánaðar. n
Besti og versti
dagur Noregs
n Valur Gunnarsson fjallar um lífið í Noregi eftir hinn örlagaríka 22. júlí 2011
„Myndin nýtur
gríðarlegra vin-
sælda og er til marks um
að þjóðin muni þrátt fyrir
allt jafna sig á Breivik, sem
nú hefur verið lokaður inni.
Pistill
Valur
Gunnarsson
VG-styttan Styttan sem missti fót í árásinni.
Kon-Tiki safnið í Ósló Þar má fræðast um Páskaeyju.
Reynir
Traustason
Baráttan
við holdið
Þ
að getur verið dýrkeypt að
vera í gönguhópi og umgang­
ast fólk sem er á bannlista
skipulagðra hópa. Þegar ég
innritaði mig í 52 fjalla hóp Ferða­
félags Íslands hafði ég ekki hug­
mynd um að mér kynni að standa
andleg ógn af einstaklingum sem
þar ráða för. Ég hélt einfaldlega að
þetta væri hópur fólks sem lyti að­
eins þeirrar handleiðslu leiðtoga
sinna að fara um fjöll og jafnvel
firnindi.
Í ársbyrjun
var ég eins og
hver annar Ís­
lendingur. Ég
hafði á sam­
viskunni að hafa
reykt úti um allt
og hent stubbunum þar sem ég
stóð eða ók. Ég var umhverfis­
sóði. Og ég átti það til að brölta
um á slyddujeppa um vegleysur
ef því var að skipta. Hápunktinum
í þeim efnum náði ég í utanvega­
akstri á Hvaleyrarholti í Hafnar­
firði skömmu eftir 1980. Ég hafði
leigt Lada Sport og fannst eðli­
legt að láta reyna á tryllitækið við
náttúrulegar aðstæður. Ekki vildi
betur til en svo að bifreiðin sökk í
mýri og fékk sig hvergi hreyft. Við
þessar aðstæður var ekki annað
til ráða en að leita aðstoðar niðri
í bænum. Á endanum varð ég að
fá kranabíl til að koma Lödunni
aftur inn í þjóðvegakerfið. Ég var
þessi manngerð sem kunni best
við sig á hjólum og með sígarettu í
kjaftinum.
E
n síðan hófst umbreytingin.
Ég hóf að ganga á fjöll. Fyrst
einn en síðan álpaðist ég inn
í þann hóp sem heitir 52 fjöll.
Í upphafi hafði ég ekki hugmynd
um að þarna væri í raun um að
ræða sérrúarsöfn­
uð sem vildi ná
tökum á sálu
minni. Ég sá
ekki í gegn­
um leiktjöldin
og vissi ekki að
fararstjórarnir
væru í raun trúboðar, eða fals­
spámenn. Það var ekki fyrr en
eftir útvarpsþátt hjá Sirrý á Rás
2 að mér varð ljóst að ég var ekki
lengur með sjálfum mér. Ég lýsti
því fyrir hlustendum þegar ég
gekk berfættur á efsta tind fjalls­
ins Löðmundar. Ég fór úr skónum
og gekk berfættur til að skemma
ekki viðkvæman gróður tinds­
ins. Þegar frásögnin fór í loftið
spratt upp bylgja andúðar í sam­
félaginu. Mönnum var ljóst að
ég hafði týnt sjálfum mér og var
orðinn viljalaust verkfæri öfga­
manna.
Á
Facebook­síðu Jóns G. Snæ­
land, yfirvegaðs áhrifa­
manns jeppaklúbbsins 4X4,
mátti lesa eftirfarandi: „Af
öfgamönnunum Róbert Marshall,
Páli Ásgeiri og nýjasta öfgamann­
inum heilaþvegna Reyni Trausta­
syni. Hægt er að byrja að hlusta
á bullið á mínútu 142.“ Augu mín
opnuðust. Ég var fórnarlamb í al­
heimssamsæri öfgamanna í um­
hverfismálum. Öll þau skipti sem
Páll Ásgeir hafði gengið með mér
spölkorn og miðlað því sem virtist
vera fróðleikur var hann í raun­
inni að heilaþvo mig. Sama var
með Marshallinn. Hann var ekki
að aðstoða, heldur þvinga mig
undir vilja sinn. Þar sem ég stóð
berfættur á tindi Löðmundar var
ég viljalaust verkfæri á valdi öfga­
sinna og gerði það sem mér var
sagt. Og það er ekkert til ráða því
ég mun halda áfram að ganga á
fjöll. Nema jeppaklúbburinn nái
að snúa mér.
Berfættur
öfgamaður