Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.2011, Side 50

Mikið úrval af hring-
og loðtreflum,
húfum og vettlingum.
JólagJöfin í ár
Ný sending af
tískuskartgripum
og hárskrauti
SkarthúSið
laugavegi 44
Sími 562 2466Erum á Facebook
að gera það því þegar ég væri einu
sinni byrjuð gæti ég ekki hætt. Ég
hlýddi því auðvitað ekki en mér
finnst þetta samt mikið frekar eiga
við um skriftir en nokkuð annað.
Ég var komin af stað og hefði aldrei
getað hætt. Þráin var svo sterk.“
Þráin enn til staðar
Þetta var árið 1983 og bókin smá­
sagnasafnið Tíu myndir úr lífi þínu.
Síðan hefur hún skrifað smásögur,
ljóð, skáldsögur fyrir börn og full­
orðna og ævisögu, verið tilnefnd
fjórum sinnum til Íslensku bók­
menntaverðlaunanna fyrir bækurn­
ar Ég heiti Ísbjörg, ég er ljón, Z og
söguna af Bíbí Ólafsdóttur og unn­
ið einu sinni, þá fyrir Grandaveg 7.
Hún var líka tilnefnd til Bókmennta­
verðlauna Norðurlandaráðs fyrir þá
bók og eins fyrir bókina Stúlkan í
skóginum. Og fyrir nýjustu bókina,
Trúir þú á töfra? hlaut hún einróma
lof gagnrýnenda og fékk fullt hús
stiga, fjórar og fimm stjörnur.
Þrátt fyrir viðurkenninguna býr
þessi þrá enn í henni, þráin til að
mynda samband við lesendur, ná í
gegn og skilja eitthvað eftir sig. „Ég
held að það sé draumur allra höf­
unda,“ segir hún einlægt, sýpur á
kaffinu og fær sér smók.
Bókunum hefur þó verið mis­
vel tekið. Þó að Ég heiti Ísbjörg, ég
er ljón hafi verið tilnefnd til verð­
launa voru ekki allir á eitt sáttir. Í þá
daga tíðkaðist ekki að ræða um kyn­
ferðisofbeldi gagnvart börnum eða
vændi líkt og í bókinni. „Fólk taldi
að ég hlyti að vera að skrifa um eig­
in reynslu en það var ekki rétt. Höf­
undar fá oft að heyra þetta þegar
þeir fjalla um erfið mál, sérstaklega
kvenhöfundar. En þú þarft ekki að
hafa upplifað neitt sjálf til að geta
skrifað um það. Þú þarft bara að
kynna þér aðstæður, hafa hæfileika
til að setja þig í spor annarra og vera
næmur á eðli mannsins.“
Málningu hellt yfir bílinn
Reyndar vakti bókin mikla reiði og
voru viðbrögðin samkvæmt því.
„Sagan fjallar um stúlku sem var
beitt kynferðisofbeldi í æsku og
stundaði vændi á meðan hún var í
menntaskóla. Fólki fannst hún köld,
hörð af sér og leiðinleg og hún var
það. En þannig var það bara. Þetta
var saga sem átti erindi og ég varð
að segja.
Það þótti samt óttalega ósvífið að
segja sögu af vændi á Íslandi þeg­
ar fólk taldi almennt að slíkt þekkt­
ist ekki hér, þótt það væri auðvitað
fjarri sanni. Þannig að ég fékk alls
konar sendingar. Ég fékk haturs­
pósta og bíllinn minn var eyðilagð­
ur að næturlagi. Málningu var hellt
yfir vélina.“
Henni stóð ekki á sama. „Um
tíma forðaðist ég að fara úr húsi.
Ég var hrædd. Börnin mín voru það
líka. En ég sá samt ljósið í þessu.
Þetta þýddi það að bókin hreyfði við
fólki og hafði lífsmark. Það er allt­
af gott þegar manni tekst að vekja
upp tilfinningar og fá fólk til þess að
hugsa.“
Reiðist vegna umræðunnar
Samfélagið sem við lifum í er eitt­
hvað sem hún reynir að skoða og
setja í samhengi. Misskipting auðs
er henni sérstaklega hugleikin. Hún
skilur ekki hvernig einn getur fengið
160 þúsund á mánuði fyrir að bera
út póst og annar milljón fyrir starf
sem er ekki erfiðara að hennar mati.
„Ég ber auðvitað ábyrgð á þessu. Þú
líka. Fyrir að gera ekkert. Við erum
sjálfsagt að reyna það báðar með
því að skrifa, en við getum gert bet­
ur. Það er fullt af fólki sem þarf á
hjálp að halda og það þarf svo lítið
til að breyta þessu. Ef samfélagið
myndi vilja breytingar þá myndu
þær eiga sér stað.“
Í raun er ekkert sem gerir hana
eins reiða og umræðan um fólk sem
bíður í röð eftir matarpoka. Systir
hennar er öryrki og þó svo hún hafi
ekki þurft að standa í biðröð þá er
Vigdísi málið meira en skylt. „Mér
er fyrirmunað að skilja hvernig tal­
að er um öryrkja. Þeir hafa þurft að
sætta sig við það að einn daginn
var fótunum kippt undan þeim og
þurfa síðan að þola niðurlægingu
orðanna.
Þetta er lítið samfélag, við erum
þrjú hundruð þúsund og á stærð við
stórfyrirtæki. Þetta er ríkt land og
hér er allt til alls. Með réttu ætti eng­
inn að þurfa að líða skort. Samt get­
um við ekki séð fyrir fólkinu okkar.
Auðvitað eru alltaf einhverjir sem
munu svindla á kerfinu, en þeir eru
í miklum minnihluta og ekki hægt
að dæma alla út frá þeim.“
Fékk annað tækifæri
Sjálf hefur hún takmarkaðan áhuga
á peningum. Lifir fyrir að skrifa, lesa
bækur og horfa á sjónvarpið, elskar
kvikmyndir en fer helst ekki í bíó.
„Ég lifi einföldu lífi og þarf ekkert,“
segir hún og kveikir sér í annarri
sígarettu. „Ég vil ekki eiga of mikið
af peningum. Sumir segja að ég hafi
rangt fyrir mér varðandi peninga
en ég vil bara eiga það sem ég þarf
og ekki meira en það. Annars fer ég
bara að sanka að mér dóti sem ég
þarf ekki og það vil ég ekki.“
Spurð hvort hún hafi alltaf hugs­
að þetta svona eða hvort eitthvað
hafi komið fyrir sem breytti viðhorfi
hennar fær hana til að hugsa sig að­
eins um. „Ég held að ég hafi alltaf
verið svona. En auðvitað kemur allt­
af eitthvað fyrir. Ég fékk annað tæki­
færi,“ segir hún og útskýrir hvað hún
á við: „Ég dó, ef svo má að orði kom­
ast, en vaknaði aftur til lífsins. Það
breytti öllu.
Þegar þú gengur í gegnum svona
reynslu þá fyllist þú þakklæti sem er
ekki hægt að skýra. Ef ég hefði dáið
þá hefði ég ekki átt þennan tíma
með barnabörnunum mínum. Og
ég hefði ekki getað gert það sem
ég hef gert síðan. Eins og að klára
þessa bók sem er mér svo kær. Mér
þykir svo undurvænt um þessa litlu
stelpu,“ segir hún og leggur hönd­
ina ofan á eintak af Trúir þú á töfra?
sem liggur á borðinu.
Sveif yfir líkamanum
Vigdís var úti í New York hjá syni
sínum þegar hún veiktist. Hún hélt
að hún væri með flensu en síðan
kom í ljós að hún var hætt komin
vegna heilahimnubólgu. Hún man
lítið eftir þessum tíma. „Ég man að
ég veifaði syni mínum á flugvellin­
um en ég man ekkert eftir ferðinni
heim. Þegar ég vaknaði á spítalan­
um hélt ég að ég væri á Newark og
var svo hissa á því að allir læknarn­
ir töluðu íslensku. Ég dáðist mjög
að þeim fyrir vikið,“ segir hún bros­
andi. „Það tók mig langan tíma að
átta mig á því hvar ég var.“
Í útvarpinu heyrast truflanir
vegna farsímans. Hún leitar að sím­
anum og finnur hann á borðinu en
það var enginn að hringja. Við höld­
um áfram og hún þakkar fyrir að
ekki fór verr. „Ég fór úr líkamanum
og sveif yfir. Þar fann ég frið og ró.
Um leið sá ég sjálfa mig í fyrsta sinn.
Þú heldur að þú hafir séð þig í spegli
en þú sérð þig aldrei í réttu ljósi. Þú
ert ekki eins og þú sérð þig í spegli.
Mér fannst skelfilegt að sjá mig. Lík­
ami minn lá þarna og svona líka
veikindalegur. Það var hræðilegt.
Það var líka sárt að fara aftur í lík­
amann því hann var veikur og háði
harða baráttu. En það var margt
sem hjálpaði mér að snúa til baka.
Góð orka til dæmis. Það voru marg­
ir sem báðu fyrir mér. Læknamiðlar
og annað gott fólk.“
Missti jafnvægisskynið
Á þessum tíma var Vigdís líka langt
komin með sögu Bíbíar Ólafsdóttur,
sem er þekkt fyrir miðilsgáfu sína.
„Við þekktum hvor aðra orðið eins
vel og tveir einstaklingar geta þekkt
hvor annan. Hún vakti yfir mér og
hjálpaði mér mikið.“
Í kjölfarið fylgdi langt og strangt
endurhæfingarferli. „Eftir svona al­
varleg veikindi verður ekkert aftur
eins og það var. Þetta breytir öllu.
Það er fyrst núna sem ég er að verða
aftur sú manneskja sem ég þekkti
áður. Ég missti jafnvægisskynið,
tapaði hluta af sjóninni og annað en
það er ekkert þar sem ég hefði get­
að misst útlimi. Þessi sjúkdómur er
þannig.“
Verst var samt að geta ekki skrif­
að. Jú, hún kláraði Bíbí með dyggri
aðstoð, enda langt komin og bókin
þess eðlis. Skáldsagan sem hún var
byrjuð á gekk aftur á móti verr. Vig­
dís getur ekki útskýrt hvað gerðist,
af hverju hún missti máttinn til að
skrifa. „Ég hef alltaf getað skrifað,
sama hvað gengur á, alltaf. En það
skal enginn halda að ég noti bæk­
urnar mínar til að skrifa frá mér
sársauka. Þær eru ekki hjúkkurn­
ar mínar. Þær eiga sér sjálfstætt líf
sem ég ber virðingu fyrir. En þarna
gerðist eitthvað og ég gat ekki hald­
ið áfram.“
Ritstíflan brast
Hún var búin með fyrstu þrjú drög­
in af bókinni en aðalpersónan
var svo ósátt að hún slökkti á sér.
„Það var rosalega sárt. Ég elskaði
hana svo mikið að ég trúði því ekki
að hún gæti gert þetta. Eftir á að
hyggja er ég þakklát fyrir að hafa
náð að berjast í gegnum þessa rit­
stíflu því niðurbrotið hefði verið al­
gjört ef mér hefði ekki tekist það.
Ég get ekki lýst því með orðum en
ég efast um að ég hefði getað hald­
ið áfram að skrifa. Ég hefði kannski
hætt.“
Rauði kötturinn sem hangir hér
upp um alla veggi tilheyrir Nínu
Björk, litlu stelpunni sem leik­
ur aðalhlutverkið í sögunni. Nína
Björk býr í litlu þorpi sem er lok­
að inni í glerhjúp en málar rauða
ketti á múrinn. Þegar allt annað
brást ákvað Vigdís að prófa aðferð
Nínu Bjarkar og málaði rauða ketti
á múrinn þar til stíflan brast. Engin
leið er að vita hversu mörg mál­
verkin urðu, en eftir tvö og hálft ár
hafðist það á endanum.
Flestar myndirnar fóru á sýn­
ingu í Borgarbókasafninu og í
Gerðubergi. Myndirnar voru ekki
til sölu en þar sem fólk falaðist
engu að síður eftir þeim ákvað hún
að heita á góð málefni og seldi þær
allar. „Örugglega af því að fólki
fannst þetta fallegt. Það réð því líka
sjálft hvað það borgaði fyrir mynd­
ina. Ef ég hefði breyst í peninga­
pung og ætlað að græða hefði þetta
örugglega ekki gengið svona vel.“
Fann frelsið um fimmtugt
Eitt var að fá getuna til að skrifa aft­
ur. Hitt var að finna rétta hljóminn
fyrir söguna. Það tók ellefu tilraun­
ir. Vigdís prófaði alla mögulega
stíla til að láta þetta virka en það
var ekki fyrr en hún sagði söguna í
fyrstu persónu sem Nína litla Björk
fann frelsið.
Þetta tók sinn tíma en það er allt
í lagi. Vigdís er ekkert að flýta sér.
Henni þykir líka allt í lagi að gera
mistök. „Ég hef oft farið af leið og
gert ýmis mistök í gegnum tíðina.
Stærstu mistökin felast kannski
í því þegar ég læt fólk fara í taug­
arnar á mér. Ég á það til að láta fólk
fara óttalega í taugarnar á mér. Svo
sé ég alltaf eftir því.
Það er eitt, svo hef ég gert alls
kyns mistök í lífinu. Ég er ekki full­
komin og verð það aldrei. Ég sætti
mig við það. Mér finnst ekkert
eins erfitt og þegar fólk er stöðugt í
flækju og hnút og meiðir sig með of
miklum kröfum til sín. Ég gerði það
þegar ég var yngri en ég er hætt því.
Ég hef lært að ég er að mála stóra
mynd og hún verður aldrei full­
komin. Þú getur alltaf fundið eitt­
hvað að henni ef þú rýnir í hana.
Það er bara eðlilegt.“
Frelsið fann hún um fimmtugt.
„Lífið varð betra eftir fimmtugt. Þá
varð ég frjáls. Ég get sagt það sem ég
meina og gert það sem ég vil. Ann­
að skiptir ekki máli. Ég þarf ekki
að eltast við einhverja ímynd eða
velta því fyrir mér hvað annað fólk
hugsar um mig. Enda er það ekk­
ert að hugsa um mig. Ég er ekkert
merkilegri en aðrir og þeir eru ekki
merkilegri en ég. Einhvern veginn
öðlaðist ég frelsi frá áliti annarra.
Þá fyrst, þegar maður hefur öðlast
þetta frelsi, er búinn að koma börn­
unum upp og hefur tíma, fer mað­
ur að hugsa um dauðann.“
Leitar hamingjunnar
Eftir þrotlausa vinnu síðustu ár
er hún á fleygiferð um landið að
kynna bókina. Þegar þessari törn
er lokið ætlar hún hins vegar að
venda sínu kvæði í kross og kenna í
Finnbogastaðaskóla í Árneshreppi.
Þar eru nemendurnir fjórir, einn
fjórtán, annar tólf, sá þriðji tíu og
fjórði átta ára. „Ég starfaði lengi
sem kennari. Lengst af í framhalds­
skóla en ég var einn vetur með sex
ára börn. Mér fannst það mikil
ábyrgð sem á mig var lögð þar sem
það var í mínum höndum að kenna
þeim að lesa, skrifa og reikna.
Allan veturinn óttaðist ég að
mér myndi ekki takast það og ég
hef aldrei verið eins hamingjusöm
og daginn sem ég kvaddi þau, hvert
á fætur öðru, og öll voru þau læs.
Þannig að þegar ég var beðin um
að leysa af í Finnbogastaðaskóla
fram í maí tók ég því fegins hendi.
Kannski er ég að reyna að upplifa
þetta aftur,“ segir Vigdís. Þar eru
nemendurnir samt læsir. Ekki nóg
með það heldur gengu þeir á milli
bæja og lásu ljóð fyrir bændur á
degi íslenskrar tungu. „Þetta eru
frábærir krakkar!“
Svo hún hlakkar til. En nú þarf
hún að drífa sig. Er orðin of sein í
upplestur. Getur samt ekki stillt sig
um að tala aðeins um mig. Hún er
þekkt fyrir það, ég þekki dæmi þess
að blaðamaður reyndi að taka við­
tal við hana en endaði á því að tala
um sjálfan sig allan tímann. Enda
er nærvera hennar einstök, áhugi
hennar á fólki óþrjótandi og for­
vitnin takmarkalaus. Ekki bætir úr
skák að hún er mjög næm og les
fólk gjarna eins og opna bók.
Nú snýr hún sér að mér. „Þú ert
alveg heil,“ segir hún meðal ann­
ars áður en hún fer skyndilega að
tala um manninn minn, mann sem
hún hefur aldrei hitt og ég hef ekki
rætt við hana. „Hann þarf ekkert
að reyna að breyta þér. Hann þarf
heldur ekkert að vera afbrýðisam­
ur. Þetta er góður maður,“ segir
hún. Segir svo ákveðið að ég skuli
ekki skilja við hann og hlær dátt.
Hún fylgir mér eftir ganginum,
kveður mig með þéttu faðmlagi og
þar sem hún stendur í útidyrunum
lítur hún upp til himins. „Tókstu
eftir birtunni í dag? Þetta var alveg
einstakt. Það var gull á himni. Það
gerist ekkert slæmt á svona dög­
um.“ n
„Einu sinni sagði
dóttir mín að hún
saknaði mín alltaf, líka
þegar ég væri heima. Það
var sárt en dugði ekki til
að ég hætti að skrifa, ég
gat það ekki.
„Ég heyri raddir, en
þær búa í brjóst-
inu á mér. Þetta er engin
geðveiki eða neitt þess
háttar, þetta er bara til-
finning innra með mér
sem ég hlusta á.
50 Viðtal 2.–4. desember 2011 Helgarblað