Dagblaðið Vísir - DV - 11.01.2012, Blaðsíða 9

n Vilhjálmur Bjarnason svarar Birni Val Gíslasyni fullum hálsi
Fréttir 9Miðvikudagur 11. janúar 2012
N
ám er það úrræði sem nýt-
ist föngum best sem betr-
unarúrræði, svo fremur
að þeir hafi fengið þyngri
dóm en eitt ár. Þetta kemur
fram í rannsókn Drífu Gunnlaugs-
dóttur sem ber heitið Aldrei aftur –
Betrun eftir afplánun í fangelsi, en
rannsóknin er lokaverkefni hennar
til meistaragráðu í félagsráðgjöf við
Háskóla Íslands.
Drífa segir að þótt henni sýnist á
niðurstöðum rannsóknar sinnar að
mjög stuttir fangelsisdómar gagn-
ist illa til betrunar sé ekki hægt að
draga þá ályktun að þyngri dóm-
ar séu sjálfkrafa betri. Líta verði til
annarra leiða í þeim tilvikum þar
sem stuttir dómar eru taldir við hæfi
fyrir brot.
Betrun háð eigin ábyrgð
„Betrun er líklega ekki eins háð
utan aðkomandi aðstæðum og mað-
ur vill halda. Upphafið að betrun
hjá viðmælendum mínum var að
þeir áttuðu sig á að þeir einir bæru
ábyrgð á gjörðum sínum,“ seg-
ir Drífa en bætir við að tengslanet
fanganna skipti gríðarlegu máli.
„Það er einkennandi fyrir síbrota-
menn að þeir hafa lélegt eða ekkert
tengslanet. Margir hafa lítil eða eng-
in samskipti við fjölskyldu sína þeg-
ar þeir fara í fangelsi. Oft eru þetta
einstaklingar sem hafa brennt allar
brýr að baki sér. Viðmælendur mín-
ir sem hafa náð betrun sögðust allir
hafa öðlast meiri og sterkari tengsl
við fjölskylduna eftir að hafa setið í
fangelsi. Sjálfir sögðu þeir ástæðuna
einfaldlega þá að þeir hefðu lært
að meta fjölskyldutengsl meira en
áður,“ segir Drífa.
Flestir fá stutta dóma
Viðmælendur í rannsókninni voru
sex karlmenn sem höfðu allir afplán-
að dóm í fangelsi og eru allir hættir
afbrotum í dag. Yngsti þátttakandinn
var 32 ára en sá elsti 58 ára. Einungis
einn mannanna hafði áður afplánað
dóm í fangelsi. Stysti dómurinn var
eitt ár, tveir afplánuðu þriggja ára
dóm og þrír fengu sex ára dóm. Brot-
in sem mennirnir voru dæmdir fyr-
ir eru  fíkniefnabrot, ofbeldisbrot og
skattalagabrot. Flestir sem sitja af sér
dóm í íslenskum fangelsum fá eins
árs dóm eða styttri, alls eru tæplega
áttatíu og fimm prósent afplánunar
undir ári að lengd.
Drífa segir það hafa komið sér
mikið á óvart hversu opinská-
ir mennirnir voru og hversu mikla
ábyrgð þeir eignuðu sjálfum sér.
„Mennirnir eru þakklátir fyrir að
hafa setið inni. Þeir sem fengu lang-
an dóm eru þakklátir fyrir það,“ segir
Drífa.
Flestir brjóta aftur af sér innan
þriggja ára
„Upphaflega lagði ég út frá því
að lágmark þrjú ár hefðu liðið frá
því að þátttakendur í könnuninni
hefðu brotið af sér. Það er vegna
þess að erlendar rannsóknir hafa
sýnt að brjóti menn aftur af sér, þá
gera þeir það í 90 prósentum tilvika
innan þriggja ára. Að lokum fór
það svo að einn viðmælandi hafði
ekki brotið af sér í tvö og hálft ár en
lengst höfðu átta ár liðið frá afbroti
viðmælanda,“ segir Drífa en þrír
menn sem upphaflega ætluðu sér
að taka þátt hættu við. Drífa þykist
sjá á útskýringum þeirra að erfitt sé
fyrir marga að rifja upp þetta tíma-
bil í lífi þeirra.
Mikill munur að komast
á fyrirmyndargang
Þrír þátttakenda rannsóknarinnar
afplánuðu hluta fangelsisvistarinn-
ar á svokölluðum fyrirmyndargangi.
Þeir sem þar voru stunduðu allir
nám eða vinnu. Drífa segir þá mik-
ið hafa talað um hvað það hafi ver-
ið mikill munur að fá að vera á þeim
gangi. Það hafi hjálpað mikið að vera
innan um menn sem einnig voru að
vinna í sínum málum. Viðmælendur
Drífu segja að þeir sem voru á fyrir-
myndarganginum svokallaða hafi átt
í miklum samskiptum meðan á af-
plánuninni stóð og stutt hver annan.
Föðurlegir fangaverðir og jól í
grjótinu
Fjórir þátttakendur í rannsókninni
sögðu að áður en þeir fór í fang-
elsi hefði tengslanet þeirra ekki ver-
ið gott. Sjálfir töldu þeir eigin lífsstíl
skipta þar mestu. Meirihluti mann-
anna var handtekinn strax eftir afbrot
og settur í gæsluvarðhald. Mennirnir
nefndu að fjölskylda þeirra hefði um
leið og tækifæri gafst til tilkynnt að
þeir gætu gengið að stuðningi henn-
ar vísum. Þeir segja það hafa mikil
áhrif haft á þá.
Einn viðmælandi Drífu var í ein-
angrun yfir jól. Hann lýsti því hversu
erfitt honum þótti að hugsa til for-
eldra sinna. Þau þyrftu að halda jól
vitandi af honum þarna inni. Hann
varð afar þunglyndur en sagði að
fangaverðirnir hefðu bjargað sér.
Þeir hefðu komið vel fram við hann
og honum hefði fundist eldri fanga-
verðir föðurlegir við sig. Það hefði
verið það sem hann þurfti á að halda
á þeim tíma. Hann nefndi hversu
mikill léttir það hefði verið þegar
hann fékk að hafa samband við for-
eldra sína.
Mennirnir sögðust hafa mynd-
að tengsl sín á milli og við þá fanga-
verði sem voru þeim næstir á meðan
á afplánun stóð. Fáir höfðu hald-
ið tengslunum við aðra fanga eða
fangaverði eftir að þeir luku afplánun
en töldu samt að þessi tengsl hefðu
verið mikilvæg á þeim tíma er þeir
afplánuðu dóm sinn.
Einn mannanna segist saklaus
Einn þátttakenda í rannsókninni
segist saklaus. Hann taldi sig því
ekki hafa náð betrun í fangelsinu
því hann hefði aldrei þurft á henni
að halda. Rannsóknarskýrslan segir
frá því að hann hafi prófaði að fara
í nám en hætt, enda fundist það of
erfitt. Þá sagðist maðurinn skynja að
aðrir fangar vildu ekki hafa hann þar.
Hann er sagður hafa prófað nokk-
ur störf innan fangelsisins en lent í
einelti af hálfu fangavarðar, að eig-
in sögn, og þurft að hætta í tveimur
störfum vegna þess. „Þegar ummæli
[mannsins, innskot blaðamanns]
eru skoðuð má velta fyrir sér hvort
hann sé að notast við frávarp í frá-
sögn sinni og hvort hann sé í af-
neitun. Hann segir að vímuefni hafi
aldrei haft áhrif í líf hans en afbrot
hans tengist sterklega áfengisneyslu.
Hann er mjög neikvæður og reiður út
í réttarvörslukerfið og segir að þessi
reynsla hafi enn mikil neikvæð áhrif
á líf hans sem hafi orðið til þess að
hann hafi aldrei náð að fóta sig al-
mennilega fjárhagslega eða félags-
lega,“ segir í niðurstöðum rannsókn-
arinnar.
Yfirmenn eða í eigin rekstri
Allir mennirnir sem tóku þátt í rann-
sókninni eru í dag hættir afbrotum,
einn er í námi, fjórir eru á vinnu-
markaðnum og einn er óvinnufær.
Fimm eru komnir í sambúð. Allir
sögðu mennirnir að þeirra hefðu
beðið skuldir eftir afplánun. Það
hefði gert margt erfiðara. Mennirnir
sögðust ekki hafa geta fengið og erf-
itt hefði verið að fá leigt húsnæði eða
kaupa húsnæði. Þessu lýstu menn-
irnir nánast eins og tvöfaldri refs-
ingu. „Áhugavert er að þeir sem eru
á vinnumarkaðnum eru allir komnir
í yfirmannastöðu innan fyrirtækisins
eða reka eigið fyrirtæki. Þeir eru allir
ánægðir með stöðu sína í lífinu í dag
og telja líf án afbrota og neyslu marg-
falt betra. Fimm þeirra segja að fang-
elsisvistin hafi breytt þeim til hins
betra og tveir segja að ef þeir hefðu
ekki lent í fangelsi væru þeir ekki lífs
í dag,“ segir í niðurstöðum rannsókn-
arinnar.
Atli Þór Fanndal
blaðamaður skrifar atli@dv.is
„Upphafið að betr-
un hjá þeim við-
mælendum sem hætt
hafa afbrotum er að þeir
áttuðu sig á að þeir einir
bæru ábyrgð á gjörðum
sínum.
Stuttir dómar leiða
ekki til betrunar
n Betrun háð ábyrgðartilfinningu fanga n Nám nýtist best n Verða að taka ábyrgð á eigin aðstæðum
Nám Úrræði til betrunar.
Leið vel á fyrirmyndargangi Drífa
segir þá mikið hafa talað um hvað það hafi
verið mikill munur að fá að vera á gangi þar
sem aðrir voru líka að vinna í sínum málum.