Dagblaðið Vísir - DV - 28.01.2014, Blaðsíða 24

Vikublað 28.–30. janúar 201424 Neytendur
„Umhverfisvæn“ olía útrýmir órangútan
Náttúruleg heimkynni skógarmannanna í hættu vegna skógareyðingar
P
álmaolía er ein ódýrasta
olían á markaðnum í dag en
eftirspurn eftir henni hef-
ur aukist mikið undanfarna
áratugi. Ræktun olíupálma ógnar
regnskógunum og lífsskilyrðum
órangútanapa í Suðaustur-Asíu því
sífellt er rutt meira land undir rækt-
un olíupálma. Heimkynni órangú-
tanapa eru regnskógar Súmötru og
Borneó en þeir eru nú á lista yfir
dýr í útrýmingarhættu. Þess vegna
hvetja mörg náttúruverndarsam-
tök til þess að vörur sem innihalda
pálmaolíu séu sniðgengnar.
Olíupálmi er fljótvaxinn hita-
beltispálmi upprunninn frá Vestur-
og Suðvestur-Afríku. Einn hektari
af olíupálma gefur af sér um 3.000
kíló af pálmaolíu og 250 kíló af
pálmakjarnaolíu. Pálmaolía er ekki
það sama og kókosolía.
Pálmaolía er notuð í snyrtivörur,
sápur, súkkulaði, brauð, kökur, kex,
eldsneyti, kerti og fleira um allan
heim, en pálmaolía er ein ódýrasta
olían á markaðnum í dag. Þótt
olían sé náttúruleg og efnið sjálft
náttúruvænna en til dæmis parafín,
sem er hliðarafurð sem verður til
við olíuvinnslu og kerti eru steypt
úr, þá er pálmaolían sjaldnast vist-
væn vegna þess hvernig akrarnir
eru til komnir.
Nokkur ár eru síðan náttúru-
verndarsamtök skoruðu til að
mynda á IKEA að hætta að nota
pálmaolíu í kertaframleiðslu sína.
Mjög lítill hluti þeirrar pálmaolíu
sem notaður er á Vesturlöndum er
af sjálfbærum ökrum. Starfandi eru
samtökin Roundtable on Sustain-
able Palm Oil en þau eru þó talin
hafa brugðist hlutverki sínu þar
sem brögð eru að því að þau hafi
gefið út falska vottun.
Merking innihaldsefna á vörur
er stöðug krafa frá neytendasam-
tökum og náttúruverndarsamtök-
um því oft er einungis tilgreint að
vara innihaldi jurtaolíu. n
fifa@dv.is
Órangútan
Órangútan er
náskyldur mönnum
en nafnið þýðir
skógarmaðurinn.
Vítahringur kreditkorta
n Svona losnar þú frá neyslulánum og kreditkortum n Þetta er sálfræði en ekki hagfræði n Hættu að taka neyslulán
Þ
að er meginregla að taka
aldrei neyslulán. Munur-
inn á einstaklingum og
fyrirtækjum er sá að lán
sem fyrirtæki taka þau
koma til með að ávaxta sig. Fyrir-
tæki taka lán til að auka fram-
leiðni sína og geta þannig borgað
til baka bæði höfuðstólinn og vext-
ina. Þegar við tökum lán til að fá
okkur að borða eða kaupa flug til
útlanda ávaxtar slík lánveiting sig
ekki. Þannig að við erum að kaupa
þessar vörur og þjónustu miklu
dýrara verði en við þurfum.“ Þetta
segir Ingólfur H. Ingólfsson hjá
Sparnaði. Hann segir töku neyslu-
lána órökrétta að því leyti að ef fólk
geti greitt neyslulánið þá hafi það
efni á því sem það tekur lánið til að
kaupa.
Ingólfur segir fólk þurfa að
skoða hvað það sé sem geri það að
verkum að fólk eyði laununum sín-
um fyrirfram. „Það er alltaf þannig
að sá sem á peningana hann ræð-
ur ferðinni. Ef við eigum þá ráðum
við, ef við skuldsetjum okkur ræð-
ur lánveitandinn. Það er slæmt að
vera upp á aðra kominn hvað varð-
ar hvað maður gerir við peningana
sína.“ Eins geti ýmislegt komið upp
á sem krefst aukinna útgjalda eða
geri það að verkum að tekjurnar
verði lægri en reiknað er með.
Borgar sig að borga
Þegar föst útgjöld hafa verið greidd
um mánaðamót eru margir í þeim
aðstæðum að eiga rétt nóg til að
greiða VISA-reikninginn og standa
eftir á núlli. Þá hefst aftur skulda-
söfnun á kortið og svo koll af kolli.
Ingólfur segir aðeins eitt ráð við því.
„Eina ráðið er einfaldlega að semja
við lánastofnunina um að greiða
niður skuldina á ákveðnum tíma.
Segja til dæmis að 1. febrúar hætti
maður að nota kortið og greiði upp
skuldina á til dæmis einu ári.“
Ingólfur segir vissulega dýrt
að dreifa skuldinni með þessum
hætti því vextir af kreditkortum
eins og öðrum neyslulánum eru
með þeim hæstu sem þekkjast.
„En ef manni tekst það þá skilar
það sér margfalt til baka því þá er
maður orðinn herra yfir tekjunum
sínum,“ segir hann.
Nota 90 prósent teknanna
En hvað með þá sem vilja hafa
kreditkortið sem neyðarúrræði
ef eitthvað óvænt kemur upp á?
Ingólfur segir marga ætla sér að
nota kortið einungis fyrir neyðartil-
felli. Neyðartilfellunum hættir hins
vegar til að fjölga mjög hratt þannig
að á endanum er fólk búið að ráð-
stafa laununum sínum fyrirfram.
„Það er aðeins ein aðferð til að
koma í veg fyrir þetta. Hún er að
leggja alltaf til hliðar inn á spari-
bók hluta af tekjum sínum. Sum-
ir halda að þetta sé ekki hægt,
þeir nái varla endum saman og
geti ekki lagt neitt til hliðar,“ seg-
ir hann og samsinnir því að ekki
sé hægt að leggja til hliðar í lok
mánaðar. „En ef maður tekur tíu
prósent af tekjum sínum í upphafi
mánaðar og leggur til hliðar, þá er
þetta hægt. Og meira en það, þetta
er mjög auðvelt vegna þess að fólk
á níutíu prósent eftir af tekjunum
sínum. Í flestum tilfellum skiptir
litlu máli hvort fólk notar níutíu
eða hundrað prósent.
Þetta er ekki hagfræði held-
ur sálfræði og snýst um hvernig
Auður Alfífa Ketilsdóttir
fifa@dv.is „Það er slæmt að vera
upp á aðra kominn
hvað varðar hvað maður
gerir við peningana sína
Eyddu minna
í bílinn
Leiðir til að draga úr ferðakostnaði
Húsnæði, matur og ferðir eru
stærstu útgjaldaliðir flestra heim-
ila. Margir eiga erfitt með að
komast af án bílsins en hér eru
nokkur ráð til að draga úr kostn-
aði við rekstur hans:
n Kauptu rétt eldsneyti fyrir bílinn.
n Æfðu þig í sparakstri.
n Láttu smyrja bílinn reglulega og sinna
stillingum og öðru viðhaldi.
n Útréttingar geta kostað sitt, safnaðu
saman erindum og sinntu þeim öllum í
einni ferð.
n Forðastu óþarfa akstur, gott viðmið
er að fara allra ferða, sem eru innan við
1,5 til 2 kílómetra, fótgangandi.
n Fáðu að sitja í með öðrum.
n Gerðu verðsamanburð á meiriháttar
viðgerðum.
n Passaðu upp á að borga eins lág
iðgjöld til tryggingafélaga og mögulegt
er, fáðu ný tilboð reglulega.
n Ekki fá stöðumælasektir. Ef þú vinnur
til að mynda í miðborginni er ágæt regla
að koma til vinnu með strætó eða leggja
bílnum þar sem ekaki þarf að greiða
fyrir stæði, jafnvel þótt það kosti fimm
mínútna göngu í vinnuna.
Matarbýtti
á netinu
Á Facebook hefur verið stofnað-
ur hópur sem heitir Matarbýtti.
Í lýsingu á hópnum segir: „Þessi
hópur er fyrir fólk sem vill skipta
á frosnum eða ferskum réttum
og/eða hráefni. Sem dæmi: Ég er
búin að vera að elda mat sem ég
get fryst og hitað upp seinna, og
á núna inni í frysti til dæmis fisk-
rétt fyrir tvo (ca. 400–500 gr.). Svo
á einhver annar kannski eitthvað
annað sniðugt og vill fá t.d. frosinn
fiskrétt hjá mér […] Ef maður eldar
of stóran skammt og á afgang þá
er líka tilvalið að býtta á svoleið-
is. Sniðugt fyrir fólk sem eldar fyrir
lítil heimili en neyðist til að kaupa
mat í stórum skömmtum eins
og virðist vera eini möguleikinn
í stórmörkuðunum. Líka gott ef
maður vill elda sjaldnar en í stærri
skömmtum, gott fyrir budduna.“
Merkja skuli
matvæli
Bændasamtök Íslands, Samtök
atvinnulífsins og Neytendasam-
tök hafa skrifað undir sáttmála
um að bæta upprunamerkingar
á matvælum. Samtökin telja það
sjálfsögð réttindi neytenda að vita
hvaðan maturinn þeirra kemur. Í
sáttmála samtakanna þriggja segir
að þau „fagni þeirri umræðu sem
uppi hefur verið um mikilvægi
þess að neytendum sé ávallt ljóst
hvert er upprunaland matvör-
unnar sem þeim stendur til boða,
bæði í verslunum og veitingahús-
um hérlendis.“ Samstarfsaðilarn-
ir þrír hafa hleypt af stokkunum
átaksverkefni í tengslum við bætt
upplýsingaflæði til neytenda.
Sáttmálinn var undirritaður af
formönnum samtakanna í höfuð-
stöðvum Sölufélags garðyrkju-
manna á mánudag.