Dagblaðið Vísir - DV - 30.09.2014, Qupperneq 23

Umræða Stjórnmál 23Vikublað 30. september–2. október 2014
Nátttröllið í
atvinnulífinu
„Verðlagsnefnd tekur að sér að mismuna viðskiptavinum Mjólkursamsölunnar.“
Þ
órólfur Matthíasson, hag­
fræðiprófessor við Háskóla
Íslands, hefur um árabil kaf­
að ofan í íslenska landbún­
aðarkerfið og gagnrýnt það
með ýmsum rökum. Hann hefur líkt
og aðrir fylgst með umræðunni um
viðureign Mjólkursamsölunnar við
Samkeppniseftirlitið sem sektaði
hana á dögunum um 370 milljónir
króna fyrir misbeitingu á markaðs­
ráðandi stöðu gagnvart einstökum
viðskiptavinum.
Einar Sigurðsson, forstjóri
Mjólkur samsölunnar, sté fram og
vísaði flestum rökum Samkeppnis­
eftirlitsins á bug. Hann taldi með­
al annars að afstaða Samkeppnis­
eftirlitsins hvíldi á fyrirframgefinni
andstöðu þess við verðlagskerfið í
landbúnaðarframleiðslu.
Þórólfur telur mikilvægt að vera
meðvitaður um mikilvægi hags­
munagæslu í átökum sem almenn­
ingur verður nú vitni að um skort á
samkeppni við framleiðslu mjólkur­
afurða og sérstakt verðlagskerfi sem
ætlað er að tryggja hagsmuni allra.
ÞM: „Í lýðræðisríki eiga engar
stofnanir að vera hafnar yfir gagnrýni,
hvorki embætti forseta, löggjafar­
valds, framkvæmdavalds, dóms­
valds og eftirlitsstofnana. En það
er mikil vægt að gagnrýni á þessar
burðarstofnanir sé fagleg og byggð á
staðreyndum. Sé gagnrýni einvörð­
ungu í formi upphrópana og kvart­
ana þeirra sem hafa verið uppvís­
ir að því að brjóta lög og reglur er
ekki um eiginlega og uppbyggilega
gagnrýni að ræða heldur hagsmuna­
gæslu. Fjölmiðlum og háskólasam­
félaginu ber skylda til að hlúa að,
efla og styrkja gagnrýna umræðu,
bæði um starf dómstóla, löggjafar­ og
framkvæmdavalds og eftirlitsstofn­
ana á borð við Samkeppnisstofn­
un. Markmið slíkrar umræðu er að
bæta þær stofnanir sem til umræðu
eru, ekki að hefna fyrir meintar ófar­
ir einstakra aðila sem hafa veri gagn­
aðilar þessara stofnana í tilteknum
málum. Fræðasamfélagið beitir jafn­
ingjamati (peer­review) til að tryggja
gæði og í því skyni að halda gagnrýn­
inni umræðu á uppbyggilegum nót­
um og til að koma í veg fyrir að „farið
sé í manninn í staðinn fyrir boltann“
eins og stundum er sagt.“
Er núverandi fyrirkomulag í verð-
lagsmálum mjólkuriðnaðar skyn-
samlegt og haldbært?
ÞM: „Svarið veltur á því hver svar­
ar! Frá sjónarhóli kúabænda og sölu­
samtaka þeirra er fyrirkomulagið
gjöfult og gott. Frá sjónarhóli stjórn­
enda sölusamtakanna er um fyrir­
taks fyrirkomulag að ræða. Draumur
allra stórfyrirtækja er að geta verðlagt
vöru sína í samræmi við greiðsluvilja
einstakra kaupenda. Samkvæmt nú­
verandi fyrirkomulagi tekur ríkisrek­
in nefnd, verðlagsnefnd búvara, að
sér, með lagabókstafinn í hendi, að
mismuna viðskiptavinum Mjólkur­
samsölunnar. Þannig borga keppi­
nautar Mjólkursamsölunnar 1.360
krónur fyrir kílóið af nýmjólkurdufti
en aðilar í matvælaiðnaði sem fram­
leiða páskaegg og súkkulaði aðeins
659 krónur!
Nú má segja að þessi opinberu
inngrip í verðmyndunina myndi
engu máli skipta ef mögulegir keppi­
nautar Mjólkursamsölunnar hefðu
möguleika á að snúa sér til annarra
aðila, t.d. á Írlandi eða Hollandi með
viðskipti og flytja nýmjólkur­ og/eða
undanrennuduft inn á eðlilegum
kjörum. En innflutningshömlurnar
sem fólgnar eru í ofurtollum á öllum
mjólkurvörum er síðasti naglinn í þá
líkkistu sem þetta kerfi er fyrir hags­
muni neytenda.“
Er hægt að koma við grunn-
sjónarmiðum samkeppninnar í bú-
vöruframleiðslunni og láta almenn
samkeppnislögmál gilda um sviðið
allt?
ÞM: „Ég sé því ekkert til fyrir­
stöðu. Reyndar er líklegt að sú að­
gerð ein að lækka ofurtollana á land­
búnaðarafurðir niður í það sem er á
öðrum hrávörum myndi duga til að
koma á eðlilegra og neytendavænna
umhverfi í verðmyndun landbúnað­
arvarnings.“
Ugg setti að forstjóra Mjólkursam-
sölunnar vegna aðgerða Samkeppn-
iseftirlitsins enda væru valdheimildir
þess víðtækar; það rannsakar, dæmir
og sektar. Hvað er um þetta að segja?
ÞM: „Þarna er annaðhvort um
misskilning eða viljandi útúrsnúning
að ræða. Hægt er að kæra úrskurði
Samkeppniseftirlitsins til sérstakrar
úrskurðarnefndar eða til dómstóla.
Samkeppniseftirlitið á því á hættu að
dómstólar grípi inn fari það út fyrir
valdheimildir sínar, rétt eins og á við
um alla aðra aðila sem fara með op­
inbert vald.“
Margir aðilar eru með puttana í
verðlagningunni, fulltrúar framleið-
enda, bænda, ríkisins, launamanna
o.s.frv. Er þetta gott kerfi?
ÞM: „Kerfið byggir á einhverju
afbrigði stéttarsamvinnunálgunar
sem var í miklum metum í suður­
hluta álfunnar á fyrri hluta 20. aldar.
Fulltrúar framleiðenda og verka­
lýðsfélaga og ríkisvalds setjast nið­
ur og reyna að semja um verðið á
mjólkinni. Þetta fyrirkomulag hef­
ur ekki reynst vel og er víðast hvar
aflagt og reynt að efla samkeppni
milli framleiðenda í staðinn.“
Alþingi samþykkti 2004 undan-
þágur mjólkuriðnaðarins frá
samkeppnislögum. Tilraunir til að
afnema þær hafa ekki borið árang-
ur enda samstaða um kerfið víðtæk
(Framsóknarflokkur, VG, Sjálfstæðis-
flokkur). Hvað er um þetta að segja?
ÞM: „Ofurtollar á landbúnaðar­
afurðum og verðmyndun landbún­
aðarafurða stendur eins og nátttröll
í atvinnulífinu. Hvers vegna? Lík­
lega eru orsakirnar margar. Neytend­
ur eru margir en óskipulagðir, fram­
leiðendur, bændur, eru fáir og reka
öflugt félagsstarf með ríkisstyrkjum
eða með félagsgjöldum sem ríkið sér
um að innheimta. Fáir stjórnmála­
menn hafa nennt að leggja í þá vinnu
að safna óánægju neytenda í farveg
sem gæti breytt umhverfinu. Á sama
tíma hafa framleiðendur, bændur,
haft mikla fjárhagslega hagsmuni af
því að nuða og nudda í kjörnum full­
trúum til að koma í veg fyrir að þeir
breyti kerfinu í neytendavænni átt.
Þarna hafa hinir stóru og fáu haft sig­
ur á þeim mörgu og smáu.“ n
Jóhann Hauksson
johannh@dv.is
Mjólkursamsalan Að mati Þórólfs
væri lítið við verðlagskerfi mjólkurafurða
að athuga ef neytendur gætu snúið sér til
annarra og erlendra keppinauta. En því er
ekki heldur að heilsa. Mynd Sigtryggur Ari
„Sé gagnrýni ein-
vörðungu í formi
upphrópana og kvartana
þeirra sem hafa verið
uppvísir að því að brjóta
lög og reglur er ekki um
eiginlega og uppbyggi-
lega gagnrýni að ræða
heldur hagsmunagæslu.
Sjónarhóll landbún-
aðarins „Frá sjónarhóli
kúabænda og sölusamtaka
þeirra er fyrirkomulagið
gjöfult og gott,“ segir
Þórólfur Matthíasson.
Viltu búa í
„bílastæða-
húsi“?
Félags­ og húsnæðismálaráð­
herra, Eygló Harðardóttir, spurði
vini sína á Facebook á sunnudag
hvort þeir gætu hugsað sér að búa
í „bílastæðahúsum“. Ráðherrann
var þó ekki að tala um að koma
þeim sem séu á vergangi fyrir í
húsum Bílastæðasjóðs Reykja­
víkurborgar heldur smáhús sem
hugmynd er um að reisa á bíla­
stæðum við Grettisgötu. „Hæg
breytileg átt skorar viðtekin við­
mið á hólm í leit að hagkvæmum,
vistvænum og framsæknum hús­
um fyrir íbúa íslensks þéttbýlis.
Hér er hugmynd sem ég kolféll fyr­
ir þar sem byggt er á bílastæði við
Grettisgötu,“ skrifaði ráðherrann.
Sveinbjörg
Birna á þing
Sveinbjörg Birna Sveinbjörns­
dóttir, borgarfulltrúi Framsókn­
ar og flugvallarvina, mun líklega
setjast á Alþingi sem varaþing­
maður á þessu kjörtímabili.
Sveinbjörg Birna, sem er
oddviti Framsóknarflokksins í
borgarstjórn Reykjavíkur, var í
þriðja sæti á lista flokksins fyrir
alþingiskosningar árið 2013 fyr­
ir Reykjavík suður og er hún því
fyrsti varaþingmaður flokksins
fyrir það kjördæmi.
Tveir þingmenn Fram­
sóknarflokksins, Vigdís Hauks­
dóttir og Karl Garðarsson, sitja
á Alþingi fyrir það kjördæmi og
því allar líkur á að Sveinbjörg
komi í stað annars þeirra áður
en langt um líður.
Annríki hjá
Gunnari Braga
Ekki verður annað sagt en að ann­
ríkt hafi verið hjá Gunnari Braga
Sveinssyni utanríkisráðherra
undanfarna daga. Í gær flutti hann
aðalræðu sína á allsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna í New York
og beið þess lengi að komast að á
eftir Netanyahu, forsætisráðherra
Ísraels. Síðastliðinn föstudag tók
hann þátt í ráðherrafundi þar í
borg um málefni hafsins en hann
var haldinn í tengslum við þing­
ið. Fyrr þann sama dag sat hann
ráðherrafund aðildarríkja ÖSE,
Öryggis­ og samvinnustofnun­
ar Evrópu um öryggishorfur í álf­
unni. Auk þess sat Gunnar Bragi
fund utanríkisráðherra Norður­
landa og CARICOM þar sem m.a.
var fjallað um áhrif loftslags­
breytinga á Karíbahafsríkin.