Dagblaðið Vísir - DV - 22.11.2013, Qupperneq 46

46 Lífsstíll 22.–24. nóvember 2013 Helgarblað
F
leiri Flestir líta á gott fæði
fyrst og fremst út frá nær­
ingargildi og ferskleika.
Það væri svo sem í lagi ef
líka væri passað upp á fjöl­
breytileikann. Vítamín og alls kon­
ar lífræn bætiefni í grænmeti, ávöxt­
um og jurtum, sem líkaminn þarf til
daglegra viðgerða og endurupp­
byggingar, í samspili við ónæmis­
kerfið. Eins gegn árásum óæski­
legra örveira og mengunarefna sem
við vitum ekki alltaf hvaðan eru
upprunnin. Við reisum þannig okk­
ur eigin eldveggi í nánum tengslum
við næringuna og umhverfið.
Þrávirk efni safnast upp
Við þurfum ekki síður að hafa
áhyggjur af ýmsum lífrænum efnum
sem við sjálf framleiðum í iðnaði,
en sem safnast geta fyrir í okkur og
umhverfinu. T.d. þrávirk, lífræn efni
eins og PFC­efnin og hormónalíku
plastefnin (hormónahermar). Eins
alls konar rykefni og örefni (nano
products) sem eru svo lítil að þau ná
að smygla sér inn í frumurnar eins
og Trójuhestar. Sama á við um skor­
dýraeitur, sýklalyf, rotvarnarefni og
ýmsa vaxtarhvetjandi hormóna í
matvælum. Efni sem berast m.a. í
okkur með kjöti, af misvel þekkt­
um uppruna erlendis frá. Þriðjung­
ur krabbameina er auk þess talinn
tengjast slæmu fæðuvali eingöngu,
of miklum hvítri sykri og fitu.
Efnum fjölgar
Uppsöfnun á ýmsum þrávirkum líf­
rænum efnum í náttúrunni er stöð­
ugt að aukast. PFC­efnin hafa verið
mikið til umræðu undanfarið. Þau
eru mikið notuð innan á skyndi­
bitapakkningar alls konar og sem
teflonhúð á eldhúsáhöldum vegna
vatns­ og fitufælinna eiginleika.
Efni sem líklega geta bælt ónæm­
iskerfi barna og okkar sjálfra. Eins
er um að ræða öll hormónalíku
plastefnin (þalöt) sem líkt geta eft­
ir hormónum í verkun (hormóna­
hermar). Efni sem notuð eru sem
mýkingarefni í alls konar leikföng­
um, plastumbúðum og áhöldum
tengdum matargerð, en borist geta
auðveldlega í okkur gegnum húð,
mat og drykk. Efni sem m.a. draga
úr frjósemi dýra og manna, og flýta
kynþroska unglingsstúlkna. Verst
hvað öll þessi þrávirku efni eru
mörg og að þeim skuli alltaf vera að
fjölga.
Matur til verndar
Fæði sem í daglegu tali er kallað
„functional food“ erlendis inniheld­
ur hins vegar meira af alls konar líf­
rænum efnum til verndar. Efni sem
virka gegn oxun og þránun próteina
í frumum okkar og erfðaefninu sem
öllu stjórnar. Oxunin er nefnilega
stöðugt að verki og óumflýjanleg,
ekkert ólíkt og þegar fita þránar og
járn ryðgar. Eins á heildrænt fæði að
tryggja hagstæðari gerla fyrir flór­
una okkar sem hefur skaddast ein­
hverja hluta vegna, eins og t.d. við
sýklalyfjainntöku. Gerla sem hægt er
að taka inn sem „probiotics“ í stöðl­
uðu magni. Allt til að bæta það sem
á vantar í fæðu okkar.
Ljósefni úr fæði
Ljósefni, sem ég vil kalla
(phytochemicals), eru sérstök nátt­
úruefni úr jurtaríkinu og eru ekki
skilgreind sem vítamín eða næring­
arefni til brennslu eða próteinupp­
byggingar, en jafn mikilvæg fyrir
okkur á allt annan hátt. Efni sem
gefa jurtum sína einstöku eiginleika,
tengda lit og lykt. Fyrir utan oft afox­
andi eiginleika eru þau talin hafa
hvert um sig sína sérstöku eigin leika
m.a. til verndar skemmdum á erfða­
efnum. Vítamín, önnur afoxunar­
efni, steinefni og flóknir efnaferlar
með ljósefnunum vernda okkur
þannig gegn oxun, hrörnun og öldr­
un. Þegar alvarleg veikindi herja eða
við höfum borðað mikið skemmd­
an mat. T.d. brenndan sem við ger­
um allt of oft og sem eykur myndun
frírra stakeinda (radíkala) og oxun
frumna.
Íslenskir tómatar og túrmeric
Íslensku tómatarnir eru hlaðnir
æskilegum ljósefnum. Eins mætti
telja gullinrót (curcumin, öðru nafni
tumeric), chili­pipar, engiferrót,
hvítlauk, sojabaunir, brokkolí, jafn­
vel kál, vínber, hunang, grænt te og
kaffi. Listinn er í raun miklu lengri.
Einna mest vitum við um áhrif gull­
inrótarinnar. Hugsanlega sem vernd
gegn elliglöpum og Alzheimerssjúk­
dómnum. Jafnvel sem hluta krabba­
meinsmeðferðar og þegar hvað mik­
ilvægast er að byggja hratt upp, það
sem rifið hefur verið niður. n
Vilhjálmur
Ari Arason
Af sjónarhóli
læknis
Brunavarnir
okkar og ljós-
efnin góðu„Uppsöfnun á
ýmsum þrávirk-
um lífrænum efnum í
náttúrunni er stöðugt
að aukast.
Máttugir tómatar Íslensku
tómatarnir eru hlaðnir æskilegum
ljósefnum. Mynd RakEL Osk siguRdaRdOttiR
Þitt er valið
K
jartan Guðbrandsson er
einkaþjálfari og hesta­
maður með meiru. Hann
er margfaldur Íslands­
meistari í kraftlyftingum
og vaxtarrækt. Kjartan hefur unnið
til verðlauna á öllum vaxtar­ og afl­
raunamótum sem hann hefur tekið
þátt í – en það þykir vera einsdæmi
hér á landi.
Hann stundar líkamsrækt af
kappi eins og starf hans gefur til
kynna. Kjartan hefur náð gríðar­
lega góðum árangri í starfi sínu á
undanförnum árum. Hann opnaði
vefsíðu á dögunum sem snýr að
heilsutengdu efni – en þar getur al­
menningur sótt sér hagnýtar upp­
lýsingar sem snúa að líkama og sál.
DV spjallaði við Kjartan á dögun­
um um heilsu og hamingju.
Hreyfing eykur vellíðan
Spurður hvort nauðsynlegt sé að
mæta oft í viku í ræktina segir Kjart­
an alla hafa gott af því að hreyfa sig
sem allra oftast.
„Öllum líður betur af hreyf­
ingu og hreyfing þrisvar sinnum í
viku hjá kyrrsetufólki sem er óvant
hreyfingu mun að sjálfsögðu auka
vellíðan – styrkja bæði andlega og
líkamlega og þá má segja að árangri
séð náð. En við þurfum að gera gott
betur ef vigt, þol, vöðvar, liðleiki,
snerpa og kraftur á að taka stökk­
breytingum – þá dugar lítið ann­
að en fimm daga vikunnar. Líkam­
inn aðlagast hreyfingunni og það er
í raun best að hreyfa sig oft en ekki of
lengi í einu,“ segir Kjartan.
Ekki eyða of miklum tíma í
ræktinni
Helstu mistökin segir Kjartan vera
þau að eyða of miklum tíma í rækt­
inni. Betra sé að fara styttri ferðir og
hafa gaman af hverri og einni.
„Til að ná góðum árangri þarf
grunnurinn að vera byggður upp
rétt. Leitið ráða hjá fagfólki og æfið
með púlsmæli sem sýnir efri og
neðri mörk. Ekki eyða of löngum
tíma í ræktinni – farðu frekar oftar
og vertu skemur í einu og það er
lykilatriði að finna hreyfingu sem
hentar og manni finnst skemmti­
leg.“
Letifóður
Um þessar mundir er kolvetnalaust
fæði í tísku og mikil áhersla lögð á
mikla hreyfingu. Er hvort tveggja
vænlegt til árangurs? Er ráðlegt að
lifa á kolvetnislausu fæði til fram­
búðar?
„Nútíminn hefur fjarlægt okkur
frá náttúrunni hvað hreyfingu varð­
ar, með tölvu, tækjum, öppum,
„snöppum“ og ég veit ekki hvað,“
segir Kjartan og kímir.
„Það er búið að flýta tímanum,
sama á við um mataræði. Við lifum
í samfélagi þar sem pítsan er fljót­
ari heim til þín en löggan og mat­
artími og matarvenjur hafa styst en
kaloríumagn hefur frekar aukist,
hreyfing minnkað og erfðabreyting
matvæla og geymsluþol hefur þró­
ast út í hálfgerða letifóðursfram­
leiðslu. Er ekki bara stutt í að það
verði opnaður bílalúgubanki? Eitt
er víst – fólk er alltaf tilbúið að
opna munninn ef ekki til að segja
eitthvað sniðugt þá allavega til að
borða.“
nammi í morgunmat
„Markaðshyggja og máttur aug­
lýsinga er svo mikill að fólk verð­
ur ósjálfrátt samdauna fyrirtækjum
sem nýta sér þennan mátt, mjólk er
góð, Cheerios er hollt og svo fram­
vegis.
Fyrirtæki hugsa fyrst og fremst
um að selja vöruna sína. Þau er
ekkert rosalega mikið að hugsa
um okkur í heilsusamlegum skiln­
ingi. Ég skal endurskoða þetta svar
þegar stærsta nammiverksmiðja
landsins kemur með lífræna jógúrt
með chia­fræjum og goji­berjum
í lokinu í staðinn fyrir súkkulaði­
kúlurnar sem eiga að líta út eins og
múslí.
Við förum oft eftir því sem við
viljum heyra og í því samhengi
kemur LKL eins og englahópur af
himnum ofan.“
Rjómi og smjör
„Egg hafa að vísu fengið mjög órétt­
láta útreið í gegnum tíðina, egg eru
toppfæða mun betri en kjúllinn
sjálfur.
Ég ætla alls ekki að draga úr
þeim sem þetta stunda, ég fagna
öllum sem árangri ná og LKL er
kærkominn matarkúr í samfélag
sem borðar allt of mikið, sérstak­
lega af kolvetnum.
En LKL hentar ekki afreks­
íþróttafólki eða fólki með mikla
grunnorkuþörf. Svo er þetta nú
einu sinni þannig að við höfum
ólíkar þarfir og það sem hentar
mér þarf ekki að henta þér.
Góðu fréttirnar í þessu öllu
saman er að upplýsingaflæði, vit­
neskja, og breidd í vöruúrvali í dag
er orðin allt önnur.“
spriklandi gæði
Kjartan segir allt of algengt að fólk
kjósi að fara fljótu leiðina þegar
kemur að því að hugsa um matar­
gerð.
„Ég hef val. Ég get stoppað í
lúgunni og látið mata mig eða ég
hoppa niður í Víði og sæki nýinn­
flutta djúsí ávexti, næ mér í lamb­
hagaspínat eða annað frábært ís­
lenskt grænmeti, fiskbúðirnar eru
stútfullar af spriklandi gæðum,
kjötvara hér heima er með því
besta sem gerist í heiminum, þar
set ég villibráð og lamb efst en
kjúlla litla neðst.
Ekki það að maður eigi eða
megi aldrei leyfa sér neitt. Matur­
inn verður að vera góður, ekki
nenni ég að borða haframjöl í vatni
og strá kanil yfir – ég myndi deyja
úr leiðindum, ég stoppa reglulega
í bakaríinu, það hefur meira með
geðheilsu að gera en heilsu.“
Borðað af trjánum
Kjartan leggur áherslu á að fólk
kjósi hreina fæðu.
„Það líf sem fæðan ber af trján­
um og upp úr jörðinni er sama líf
og fæddi okkur inn í þennan heim.
Við erum hluti af sömu orku­
keðjunni og tenging okkar í fæðu­
vali þar sem lífsgildi ferskleiki og
aukaefnalaus fæða er í forystu er
kostur sem lengir líf léttir lund og
færir okkur nær því jafnvægi sem
við erum sífellt að eltast við.
Ef það dugar ekki og við viljum
lausnina helst í gær, þá er hætt
við allt sem við byrjum á springi
í höndunum á okkur og þá erum
við að elta strætóinn í stað þess að
keyra hann.“
Hefur þú einhver ráð fyrir þá
sem vilja koma sér í form fyrir lífs­
tíð?
„Viljinn þarf að vera sterkur til
þess að ná árangri. Flest náum við
árangri í öllu sem við tökum okkur
fyrir hendur ef það er ofarlega á „to
do“­listanum.
Að vera í formi fyrir lífstíð
hefur meira með uppgjöf að gera
en hörku svita og tár. Sumir eru á
hnefanum alla daga og mæta svo í
ræktina og eru enn þá á hnefanum
og enda stífir, stressaðir og enda
þetta blessaða líf fyrr en margur
annar.
Uppgjöf, sátt og samhljómur
huga og líkama í bland við brjál­
aða útrás, sem getur verið í hvaða
formi sem er, boxi, MMA, jóga,
rækt, bolta, bandí eða hverju sem
er, er blanda sem skilar geðheilsu
gleði og gæðalífi eins lengi og við
nennum að leika okkur.“ n
n Þetta þarftu að vita ef þú vilt ná árangri fyrir lífstíð
gleði og gæðalíf Kjartan segir árangurinn markast af því hvort fólk gefist upp – eða ekki.
Íris Björk Jónsdóttir
blaðamaður skrifar iris@dv.is