Dagblaðið Vísir - DV - 04.01.2010, Blaðsíða 13

NEYTENDUR 4. janúar 2010 MÁNUDAGUR 13
AÐ ÞURRKA STÍGVÉL Eru stígvélin alltaf blaut að innan eftir
að barnið hefur verið að leika sér í snjónum? Er þér illa við að
senda barnið út í frostið í blautum stígvélum? Það er fljótlegt að
þurrka gúmmístígvél með ryksugu. Ryksugan er stillt á útblástur
og slöngunni stungið niður í stígvélið. Snúið tánni upp og
stígvélið þornar á undraverðum tíma. Ef barnið gengur í skóm
með reimum sem vilja losna er gott ráð að reima skóna með
rennblautum fingrum. Þá er engin hætta á að hnúturinn losni.
FERSKARI AGÚRKUR Gúrkur verða
óspennandi þegar þær verða linar.
Auðvelt er hins vegar að komast hjá því
og lengja þannig líftíma þeirra. Skerðu
annan endann af gúrkunni, láttu vatn
renna í glas og stingdu henni ofan í. Þá
verður gúrkan stinn og ásjáleg áður en
langt um líður.
Láttu ekki svíkja þig
Úr reglum Neytendastofu um útsölur eða aðra sölu þar sem vörur eða
þjónusta er seld á lækkuðu verði:
n Í auglýsingum sem og á sölustað, þ.m.t. netverslun, skal tekið skýrt fram
hvaða vörur eða þjónusta er seld á lækkuðu verði. Þegar vara eða þjónusta
hefur verið seld á lækkuðu verði í sex vikur skal lækkað verð vera venjulegt
verð.
n Þegar auglýst er lækkað verð á vöru eða þjónustu skal fyrra verð vera það verð
sem varan var seld á áður en til lækkunar kom. Seljandi skal geta sannað að
vara eða þjónusta hafi verið seld á því verði sem tilgreint er sem fyrra verð.
n Þegar veittur er prósentuafsláttur reiknast hann af fyrra verði. Taka skal fram
hvert prósentuhlutfall lækkunarinnar er og skal tilgreina skýrt fyrra verð.
Lækki verð vöru eða þjónustu enn frekar á meðan á útsölu eða annarri sölu
stendur skal koma skýrt fram hvort aukinn afsláttur reiknast frá upphaflegu
eða lækkuðu verði. Sé veittur aukinn afsláttur þegar sex vikur eru liðnar af
útsölu skal líta á fyrra útsöluverð sem fyrra verð.
n Þegar auglýst er kynningar- eða opnunartilboð skal afslátturinn vera
raunverulegur þ.e. að eftir nánar tilgreindan tíma hækki verð vörunnar eða
þjónustunnar. Gefa skal upp venjulegt verð ásamt kynningar- eða opnunar-
verði.
n Feli tilboð í sér kaupauka er óheimilt að nota orðalag eins og „gjöf“ eða
„ókeypis“ um kaupaukann enda felur kaupaukinn í sér að neytandi greiði fyrir
aðra vöru eða þjónustu.
n Óheimilt er að auglýsa takmarkað magn vöru nema tilgreint sé hversu mikið
magn standi neytendum til boða. Sé ekki auglýst takmarkað magn vöru á
tilboði skal hún vera neytendum fáanleg í því magni sem ætla má að endist
tilboðstímann með hliðsjón af hraða vöruveltu í hlutaðeigandi vöruflokki og
verslun.
n Rýmingarsölu skal aðeins auglýsa sé hún tengd því að verslun hætti eða
verslun hætti sölu tiltekins vöruflokks. Rýmingarsala skal ekki standa yfir í
lengri tíma og eigi hún einungis við um takmarkað vöruúrval skal það tekið
skýrt fram í auglýsingum og varan höfð aðgreind frá öðrum vörum. Vöru sem
seld hefur verið í rýmingarsölu skal ekki selja síðar á fullu verði.
n Í verðvernd felst skilyrt loforð seljanda um að geti kaupandi sýnt fram á að
sama vara sé fáanleg á lægra verði hjá öðrum seljanda, fái hann greiddan
verðmuninn. Bjóði seljandi verðvernd ber honum að kanna reglulega verð
á markaði og leiðrétta verð sitt í samræmi við það. Skýrt skal koma fram í
auglýsingu og í verslun hver tímamörk verðverndar eru.
FROÐU-
FÆÐISNAKK
ÍRIS ERLINGSDÓTTIR, fjölmiðlafræðingur og MA í nálarstungu- og jurtafræðum.
Mér rann kalt vatn milli skinns og hörunds eftir
að hafa horft á upptöku af Kastljósviðtali RÚV við
bandaríska „næringarfræðinginn“ David Wolfe.
Þessi æðsti prestur „hráfæðikenninga“, sem eins og
allar aðrar matartískudellur ganga út á öfgar, hefur
greinilega stórar hugmyndir um að gera út á Ísland
sem heilsuparadís heimsins. Lengi getur vont versn-
að. Fyrst fjármálafúsk og braskbæli, síðan froðu-
fræðisheilsuhæli.
Ég er sammála Wolfe um að Ísland er fullkom-
inn staður fyrir heilsu- og heilbrigðismiðstöð og hef
lengi álitið að í stað þess að leigja það á tombólu-
prís til mengandi auðhringja ættum við að nýta hug-
vit íslensku heilslugæslustéttarinnar ásamt fegurð og
hreinleika landsins og taka okkur þar til fyrirmyndar
frostbitið fylki í Bandaríkjunum sem er um margt líkt
okkar eigin landi: Minnesota, aðsetur hinnar heims-
frægu Mayo-læknastöðvar og Hazelden-meðferðar-
stöðvarinnar, í stað þess að opna landið fyrir froðu-
fræðingum á borð við David Wolfe.
Eins og fram kemur í grein í DV 7.12., Næringar-
fræði á villigötum? eiga hrá- og ofurfæðiskenningar
Wolfes ekkert skylt við vísindagreinina næringarfræði.
Háleitar yfirlýsingar Wolfes um að mannskepnan sé
„ávaxtaæta“ (frugivore) en ekki alæta (omnivore) og
að hráfæðisát sé mannskepnunni „náttúrulegt“ eru
argasta rökleysa.
Ef forfaðir okkar homo erectus hefði ekki lært að
elda værum við sennilega enn í trjánum, eins og Ri-
chard Wrangham, Harvardprófessor í mannfræði seg-
ir í nýrri bók sinni Catching Fire: How Cooking Made
Us Human: „Við erum af því við eldum. Eldamennska
kom ekki til af því við vorum mannleg, heldur urðum
við mennsk af því við elduðum.“ Þegar homo erectus
byrjaði að borða mýkri, eldaða fæðu (h. erectus hafði
ekki aðgang að Cuisinart-þungavinnumatarvinnslu-
vélum sem eru mikilvægar í hráfæðismatreiðslu)
þurftum við ekki lengur að tyggja daginn út og inn og
tennur okkar og kjálkar minnkuðu. Eftir því sem við
átum meira af eldaðri fæðu, þurfti líkaminn minni
orku í meltingu svo vambirnar á okkur minnkuðu og
heilinn stækkaði! Og, þar sem við þurftum ekki lengur
að vera á ferðinni allan daginn, veiðandi, kroppandi,
tínandi og tyggjandi, höfðum við afgangs tíma sem
við notuðum til að þróa með okkur mannlega eigin-
leika eins og félagslyndi og traust.
Wrangham, sem réttilega gagnrýnir hráfæðiskenn-
ingar sem hverja aðra mataræðisdellu, bendir á að
hráfæðingar þrífast aðeins í auðugum nútímalöndum
því uppistaðan í mataræðinu er dýrt sérfæði. Hann
vitnar í rannsóknir sem sýna að hráfæðingum hætt-
ir til mjaðma- og bakveiki, eru „krónískt undirnærðir“
(Giessen Raw Food Study, Germany) og eina þar sem
50% kvenna á hráfæðismataræði hættu að hafa blæð-
ingar. „Það er ekki séns að forfeður okkar hefðu lifað
af á svona mataræði, hvað þá tekist að fjölga sér.“
David Wolfe er auðvitað ekki raunverulegur nær-
ingarfræðingur, heldur er hann bisnessmaður sem
selur alls konar matvörur og fæðubótarefni. Það er
ekkert að því. Vandamálið er hins vegar að hann held-
ur úti ósönnum og mögulega heilsuspillandi áróðri og
siglir undir fölsku flaggi til að græða peninga á fólki.
Wolfe, sem er með BA í stjórnmálafræði og BS í véla-
verkfræði segist vera með „MA og Ph.D („prófessor“)
í næringarfræðum,“ en við nánari athugun eru þetta
gervigráður frá poppstofnunum sem ekki eru viður-
kenndar.
Á vefsíðu Wolfes má finna fullt af greinum (sem
eins og mataræðið eru fullar af froðu, fátt um fyll-
ingu) með fræðilegu yfirbragði og skrautlegum, flókn-
um orðum, en innihaldið þolir illa grandskoðun. Ein
grein eftir náttúrulækni listar tíu bestu „ofurfæðuteg-
undirnar“, sem þú getur að sjálfsögðu keypt – af Wolfe.
Kíló af hráu súkkulaði: ISK 8.500, 1 kg Goji ber: 7.500;
30 ml flaska af sjávarplöntusvifi á 7.500. Sennilega
verður íslenska fjallagrasið brátt til sölu á síðunni á 10
þúsund kall únsan.
Ég hafði samband við Wolfe vegna staðhæfingar í
einni greininni og bað hann að senda mér upplýsing-
ar um á hvaða rannsóknum eða gögnum hann byggði
hana. Svarið, þegar það loks kom, var á þessa leið:
„Þessu er ekki einfalt að svara í tölvupósti þar sem ég
myndi þurfa að endurskrifa það sem er þegar skrifað
í prógramminu.“ Ha? Ég svaraði til baka og ítrekaði að
ég væri að biðja um heimild – rannsókn, gögn- ekki
endurritun! En ég heyrði ekkert meira frá honum,
enda engin ástæða til að eyða tíma og orðum í fólk ef
enga peninga er á því að græða. Hvað þá ef ætlunin
er að staðreyna trúverðugleika söluáróðursins. Ég skil
hins vegar vel þann hluta svarsins um að endurskrifa
alla greinina, því hún er full af rugli og rökleysum.
Ef ég hefði sent þessa fyrirspurn til raunverulegs
næringarfræðings hefði ég sennilega fengið svar í
einni setningu: nafn á rannsókn, útgáfuaðila, dag-
setn., bls. o.s.frv. Það fólk er nefnilega skuldbundið
til að stunda raunverulegar rannsóknir, sem auðvit-
að getur verið íþyngjandi. Ég er ekki að segja að vís-
indamenn séu fullkomnir; sumir næringarfræðingar
eru reyndar sekir um að sundurgreina fæðutegund-
ir í frumeindir sínar og einblína um of á einstaka eig-
inleika þeirra sem býður upp á óþarfa fæðubótarsná-
kapilluæði og dellur: hveitiklíð var allra meina bót,
síðan beta-karotín, nú eru það omega 3 olíur. En vís-
indamenn fela yfirleitt ekki slæmar fréttir eða ljúga
eða bulla upp eitthvert svar til að gera okkur ánægð.
Það er þó einmitt það sem mörg okkar vilja, meðvit-
að eða ekki: Auðveldu svörin og lausnirnar sem hagn-
aðarboðskapsprestar skottulækningastéttarinnar lofa
okkur. Læknirinn þinn mun sennilega ekki ljúga að
þér og segja að lófafylli af „ofurfæði“ eða „detox“ pill-
um muni lækna hitt og þetta, en það er einmitt lausn
sem svo margir vilja. Og það er nóg af fúskurum eins
og Wolfe sem eru reiðubúnir að selja hana.
„Það sem léttist mest á matardellukúrum er vesk-
ið þitt,“ segir John Hoskins, breskur prófessor í eitur-
efnafræði og meðlimur í Royal Society of Chemistry.
Hann var reyndar að tala um aðra vinsæla froðu-
fræðikenningu, „detox“, en orð hans eiga jafnt við hér:
„Rómverjarnir höfðu rétt fyrir sér, Mundus vult dec-
ipi, eða heimurinn vill láta blekkja sig. Betur þýtt sem:
„There‘s a sucker born every minute“ – á hverri mín-
útu fæðist flón.
Jóhannes Gunnarsson segir slæmt að útsölurnar byrji strax eftir jól:
VILLANDI UPPLÝSINGAR BANNAÐAR
sölu. Jóhannes segir að þeim sé frjálst
að auglýsa allt að 80 prósenta afslátt
ef þær geta sýnt og sannað að vörur
í búðinni séu seldar með svo miklum
afslætti. Ef fyrirvari á borð við „allt að“
sé ekki til staðar sé villandi að auglýsa
mikinn afslátt ef það gildir ekki um
allar vörur. „Það er óheimilt að birta
villandi upplýsingar,“ segir Jóhannes
og bendir á að Neytendastofa fram-
fylgi lögum um útsölur.
Beita sektum
Þórunn Anna Árnadóttir, sviðsstjóri
neytendaréttarsviðs Neytendastofu,
segir að verslunum sé skylt að gefa
upp fyrra verð, ásamt útsöluverði.
Um vankanta á slíku berist Neytenda-
stofu allmargar kvartanir. „Það þarf
að sjást, verðið sem varan var seld
á síðast,“ segir Þórunn. Hún bendir
einnig á að útsala megi ekki standa
lengur en í sex vikur. Eftir þann tíma
sé litið svo á að um hefðbundið verð
sé að ræða en ekki tilboðsverð.
Þórunn segir að verslanir bregðist
yfirleitt við því þegar Neytendastofa
fer fram á lagfæringar á framkvæmd
útsölu. Það gildi þó ekki alltaf. „Við
höfum fengið mikið af kvörtunum
þegar útsölurnar byrja og höfum
þurft að beita verslanir sektum,“ segir
hún.
baldur@dv.is
Heimasíða Davids Wolfe Hann aðhyllist kenningar um hráfæði.
2000 og 3000 krónur. Lausleg athug-
un DV leiðir í ljós að algengt er að
vörur lækki um helming í verði, eða
þar um bil.
Ef til vill má gera bestu kaupin á
fatnaði í Merkja Outlet á Korputorgi,
sem auglýsir 25 prósenta viðbótaraf-
slátt af öllum vörum en fyrir eru vör-
urnar yfirleitt á lágu verði. Þá auglýs-
ir Regatta-búðin lagerútsölu án þess
að gefa upp prósentur en þar má
vafalítið komast í feitt, fyrir þá sem
þurfa á annað borð á nýjum fatnaði
að halda.
Húsgögn með miklum afslætti
IKEA hóf útsölu sína strax eftir jól.
Enginn ætti að láta hjá líða að labba
hringinn því upphaflega voru litl-
ir 2.300 vöruliðir á útsölu. Þær upp-
lýsingar fengust hjá IKEA að útsölur-
vörurnar seljist smátt og smátt upp
svo erfitt sé að gefa upp nákvæma
tölu nú þegar útsalan hefur staðið
yfir í nokkra daga. Þó fékkst uppgef-
ið að meðallækkun sé á bilinu 30 til
35 prósent.
Víðar má gera góð kaup á hús-
gögnum eða húsbúnaði. Þannig
lækkar húsgagnaverslunin ILVA verð
á yfir 1.500 vöruliðum en útsölu þar
lýkur 7. febrúar. Tekið er fram að ull-
armottur og hægindastólar lækki um
50 prósent og skrifstofuhúsgögn um
30 prósent, svo eitthvað sé nefnt. Þá
auglýsa Tekk Company og Habitat 20
til 50 prósenta afslátt.
Tölvur og raftæki
Þeir sem fengu vírus í tölvuna eða
eiga heimilistæki sem kiknuðu und-
an álagi um jólin þurfa ekki að ör-
vænta. Verslunin Heimilistæki aug-
lýsir allt að 75 prósenta afslátt af
meira en þúsund vörutegundum.
Þar á meðal eru uppþvottavélar,
þvottavélar, eldavélar, ísskápar, ofn-
ar, frystikistur og þurrkarar. Í tölvu-
deildinni fer Tölvutek mikinn og
auglýsir allt að 50 prósenta afslátt af
yfir 1.000 tölvuvörum. Þar af er allt að
50 þúsund króna afsláttur af fartölv-
um, ef marka má auglýsingar.
Fyrir hagsýnar húsmæður og
-feður landsins skal tekið fram að
Rúmfatalagerinn auglýsir nú jóla-
skraut með 50 til 75 prósenta af-
slætti.