Landshagsskýrslur fyrir Ísland - 01.01.1911, Blaðsíða 126

120
Af þessum aðalupphæðum má sjá það greinilega hverju landsmenn hafa
bælt við fjárstofn þann, sem stóð á kaupstaðar- og verslunarstaðahúsum á liverju
tímabili bæði í aðalupphæðum og árlega. Hjer hafa verið bygð liús, sem ekki voru
notuð við ábúð á iörðu
frá 1880 til 90 fyrir 2.347 þús. kr. árl. 234 þús. kr.
— 1890—1900............ — 3.500 — — — 350 — -
— 1900—1905 — 4.013 — — — 802 — —
— 1905—1909............ — 8.137 — — — 2.034 — —
í fyrslu sýnist svo sem byggingarnar frá 1905—09 hafi verið helst lil miklar. A
sumum stöðum er það rjett álilið. Það er fremur ástæða lil að ætla, að Akureyri
liafi bygt yfir þarfir fram á tímabilinu. ísafjörður hefur heldur ekki siglt algjörlega
fram hjá því skeri. í Keykjavik þar á móti líta kunnugustu menn svo á málið, að
hún hafi aldrei verið bygð fram yfir þarfir, að öðru leyti en því, að ýms herbergi
fyrir einhleypa menn standa þar að jafnaði auð á sumrin. Væru engin lierbergi
auð um sumartimann, þegar liundruð manna og jafnvel þúsundir eru í atvinnu til
sveita og sjávar, væri ómögulegt, að hýsa alt það fólk, sem leitar til bæjarins á»
vetrum. Reykjavík hefur sama hlutverk í þjóðlííi voru, sem liver höfuðstaður hefur
í Iandi sínu, að taka á móti aðkomumönnum á vetrum.
Aðalhlutverk kaupstaða og verslunarstaða hefur verið og er að draga úr
fólksílutningum af landi burt. í fyrri ára skýrslum hefur verið vakin athygli að
því, að fyrir 1890 þá voru afarlitlir útflutningar á fólki úr Suðuraintinn. Menn sem
annars hefðu farið af Iandi burt þaðan, fluttu sig oftast heldur til Reykjavíkur. Mestir
fólksflutningar af landi burt voru þá af Norður- og Austurlandi. Þegar Akureyri
fór að komast upp fór að taka fyrir fólksflutninga af Norðurlandi, og á Austurlandi
minkuðu þeir, þegar Seyðisfjörður og kauptún Austurlands byrjuðu að þroskasl.
Mesta fólksfjölgunin, sem hjer hefur orðið síðan á landnámstíð mun hafa verið frá
1890—1910. Hún hefur verið hjer um bil 15,000 manns, en á þeim tíma hefur
fólksfjöldinn í kaupstöðum og verslunarstöðum aukist um hjer um bil 15,000 manna.
Eftir að búið var að leysa vistarbandið, var ekki hægt að halda verkalýð landsins
i ársvistum, en hann vinnur nú að fiskiveiðum og landbúnaði á vissum timum árs,
eins og hann gjörði áður. Bændur verða að gjalda meira til kaupafólks á sumrin
en áður, en eru jafnframt lausir við, að fæða fólk að vetriuum. Þetta er ekki skrifað
til að sýna, livort það eru bændur eða verkalýðurinn í sveitunum, sem áður var,
sem hefur haft haginn af breytingunni. En mannQelagið í heild sinni sýnist liafa hafl
hag af henni, því aldrei liafa verið gjörðar eins miklar jarðabætur eins og eftir að
hún komst á, og aldrei liefur fjeð sem stendur í byggingunum á landinu aukist neitl
líkt því og eftir hana. Svo er að sjá, sem vinnukraftar landsmanna sjeu belur not-
aðir, en áður var gjört.
Þessar athugasemdir þetta eina ár munu að öðru leyti aðallega snúast um
Reijkjavik. í töflunni yfir virðingarverð húseigna hefur Reykjavík verið skift eftir
götum og strætum. Skiftingin er gjörð meira fyrir síðari tíma, en fyrir tímann sem
nú stendur yfir. Fyrir þá sem kunna hafa í hönd uppdrátt Reykjavíkur frá þess-
um árum löngu eftir daga þeirra, sem nú eru uppi, og jafnframt geta sjeð, live
margir bjuggu í hverri götu, og hve hátl húsin voru virt, þeir geta gjört sjer miklu
ljósari hugmynd um bæinn nú á dögum, en þeir menn sem nú eru uppi geta sjeð,
hvernig bærinn var fyrir 80 árum. Skýrslu um virðingarverð helstu slræta í Reykjavík
árið 1891 er að finna í LHSK 1892, bls. 16.
Virðingarverð Reykjavíkur var 1909 10843 þús. kr. Það er lillu meira en