Landshagsskýrslur fyrir Ísland - 01.12.1912, Blaðsíða 14

Yf irlit
yfir skýrslurnar um bæja- og húsabyggingar á landinu I. des. 1910 o. fl.
Þegnr eyðublöðin undir manntalið, sem fór fram 1. des. 1910, voru búin
út, þá var beðið um skýrslur af hverjum bæ og hverju bvgðu bóli um, livernig og
úr hverju húsakynnin væru bygð, og reglur setlar fyrir því, hvernig húsakynnunum
skyldi flokkað, eftir efninu í húsakynnunum, og ýmsu öðru. Á torfbæjum voru þeir
beðnir um að lila eflir þilafjölda, því sje ekki þil á bænum, er t. d. ekki unl að
opna þar glugga, og steinbæir voru álitnir að greina sig frá steinhúsi við það, að þeir
hafi annað hvert enga glugga á hliðunum, eða þá að eins einn tveggja rúðu glugga á
annari hliðinni, en sjeu stórir gluggar á hliðunum og hús úr steini bygt, varþað kallað
steinhús. — Teljararnir allfleslir gerðu verk silt með kostgæfni, og í manntals skýrslun-
um frá 1910 eru alment mjög fróðlegar og nákvæmar lýsingar á byggingunum seni
fólkið álti heima í. Engum öðrum byggingum er fýst, og engar aðrar byggingar eru
taldar í skýrslunuin hjer að framan. Af þeim ástæðum hafa fallið burtu: útihús,
hlöður, skólahús, kirkjur og fjöldi húsa í Reykjavík, eins og verslunarhús, og hús,
sem notuð eru til almennra þarfa, ef engin manneskja býr í þeim. Þannig hefur
t. d. Alþingishúsið og Landsbankahúsið fallið burtu úr skýrslunum í Reykjavík, auk
margra annara hvisa, sem notuð eru til verslunar eða fyrir skrifstofur eingöngu.
Þegar ákveðið var að biðja um þessar skýrslur jafnhliða manntalinu, þá
var það ekki gjört fyrir þá sök eingöngu, að upplýsingarnar mundu verða svo hug-
næmar nú á þessum dögum, heldur miklu fremur til þess, að íá grundvöll undir
samanburð fyrir þá, er síðar kynnu að leita samskonar upplýsinga um byggingar á
landinu. Frá undanförnum árum eru engar skýrslur til, sem þessar. Þó eru frá
1853 skýrslur til um kirkjur, og úr hverju þær voru bygðar þá, þær skýrslur eru
góðra gjalda verðar og mun síðar verða drepið á þær. Hvernig þjóðirnar byggja
húsin yfir sig er vottur um menningarstig þeirra, og það er vottur um hagi þeirra
að mörgu leyti, livernig ibúðin er. Hjer á landi eru byggingarnar ekki sist vollur
um íjárhaginn, og aflurför eða framför í lionum. Torfbyggingarnar eru gamall
vottur um skort á aðflutningum lil landsins. Ekki síst vakti það fyrir, að gela af
skýrslunum gjört sjer einhverja hugmynd um það, hvers virði húsakynni til sveita
væru metin til peninga. Um verð kaupstaðarliúsa hefur um mörg ár verið full-
kunnugt, og skýrslur um það efni góðar frá 1878 og síðari árum,
Aðal-flokkarnir sem húsakynnin á landinu skiftasl i eru þrír. Þeir eru torfbœir
sem ávalt sru að einhverju leyti bygðir úr timbri, og veggir að einhverju leyti úr
grjóti; timburhús, sem ávalt haf'a steingrunn að undirslöðu; steinhús, sem ávalt eru
jafnframt að einliverju leyti bygð rir timbri. Allar þessar húsategundir geta verið
undir járnþaki, og timburhús yiða á Suðurlandi eru járnklædd utan, til þess að
verja viðinn fúa.