Lögmannablaðið - 01.12.2010, Blaðsíða 14

14 lögMannaBlaðið tBl 04/10
1.0. Í KJölfaR BanKaHRunSinS fékk
Seðlabanki Íslands heimild til að setja á
gjaldeyrishöft. Hér er sýnt fram á að sú
heimild getur einungis takmarkað
fjármagshreyfingar sem fela í sér útflæði
gjaldeyris. af því leiðir að heimildin getur
ekki takmarkað:
• fjármagnshreyfingar sem fela í sér
innflæði á gjaldeyri eða
• fjármagnshreyfingar sem fela í sér
kaup og sölu innlendra eigna í
skiptum fyrir krónur.
1.1. Þrátt fyrir þetta hefur Seðlabanki
Íslands leitast við að hneppa fjármagns­
hreyfingar af þessum toga í fjötra. er þar
einkum átt við takmarkanir á nýfjárfestingu
og takmarkanir á nýtingu erlendra aðila
á krónum sem þeir eiga hér lendis
(svonefndar aflandskrónur). Á þessari
viðleitni bankans eru veruleg vandkvæði
en nefna má eftirtalin fjögur atriði sem
þau helstu:
• Í fyrsta lagi er þetta gert án heimildar
í bráðabirgðaákvæðum laga um
gjaldeyrismál sem heimila Seðla­
bankanum að setja tímabundnar
takmarkanir á gjaldeyrisviðskipti með
samþykki ráðherra.
• Í öðru lagi er vafasamt að reglur
Seðlabankans um gjaldeyrismál geti
verið gild refsiheimild þar sem
takmarkanir eru á heimild löggjafans
til að framselja vald til setningar
refsiheimilda til annarra en ráðherra.
Sjá 2. gr. og 69. gr. stjórnarskrár.
• Í þriðja lagi hefur birting reglna
Seðlabankans um gjaldeyrismál lengst
af, a.m.k. til 26. október 2010, verið
ófullkomin og því verður þeim ekki
beitt fyrir þann tíma, sbr. 8. gr. laga
um Stjórnartíðindi og lögbirt ingar blað
og 29. gr. laga um stjórnarskrá.
• Í fjórða lagi hefur Seðlabankinn sett
leiðbeiningar án lagaheimildar sem
hafa ekki verið birtar með lögform­
legum hætti og sem takmarka ýmis
viðskipti umfram það sem leiðir af
reglum bankans. Slíkt stenst vitaskuld
enga skoðun og er best lýst sem
markleysu.
Hér verður nánari grein gerð fyrir þessu
auk þess sem bent verður á ýmsa ágalla
á reglusetningu Seðlabankans.
innstreymi gjaldeyris heimilt
2.0. með lögum nr. 134/2008 var bætt
við lög um gjaldeyrismál 87/1992
bráðabirgðaákvæði sem heimilaði
Seðlabanka Íslands að gefa út reglur, að
fengnu samþykki ráðherra, sem takmarka
eða stöðva tímabundið tiltekna „flokka
fjármagnshreyfinga og gjaldeyrisviðskipti
sem þeim tengjast“ ef slíkar hreyfingar
fjármagns til og frá landinu valda að mati
Seðlabankans „alvarlegum og verulegum
óstöðugleika í gengis­ og peningamálum“.
Á grundvelli þessa ákvæðis voru settar
reglur um það sem í daglegu tali er nefnt
gjaldeyrishöftin.
2.1. Það liggur fyrir að markmið laganna
var að hefta streymi gjaldeyris út úr
íslenska efnahagskerfinu. Í frumvarpi til
laganna kom t.d. fram að ákvæðið var
sett til að sporna við „fjármagnsflæði úr
landi“. Þetta var sagður liður í áætlun
stjórnvalda til alþjóðagjaldeyrissjóðsins
sem fól í sér að beitt væri „tímabundnum
takmörkunum á gjaldeyrisviðskipti vegna
fjármagnsviðskipta“ en það væri einmitt
efni frumvarpsins. Síðan sagði í
greinargerð um bráðabirgðaákvæðið að
heimilt væri að beita ákvæðinu ef líkur
væru á að neyðarástand kynni að skapast
„vegna mikils útflæðis á gjaldeyri“.
2.2. markmiðið var þannig greinilega
ekki að hefta streymi gjaldeyris inn í
landið eða viðskipti innan lands. ferlið
við setningu laganna styður það enn
frekar. má þar nefna að efnahags­ og
viðskiptanefnd gerði tillögu til breytinga
á ákvæðinu, eins og það var upphaflega
lagt fyrir, til að tryggja að bráða birgða­
ákvæðið myndi ganga framar ákvæði 9.
gr. laga um fjárfestingu erlendra aðila í
atvinnurekstri sem heimilar erlendum
aðilum sem hafa fjárfest hér á landi að
selja eignir sínar og kaupa gjaldeyri fyrir
andvirðið. efnahags­ og viðskiptanefnd
taldi hins vegar enga ástæðu til að kveða
á um að bráða birgðaákvæðið gengi
framar ákvæði 8. gr. laga um fjárfestingu
erlendra aðila sem heimilar erlendum
aðilum að koma með gjaldeyri til landsins
í þágu fjárfestingar. af þessu má ljóslega
draga þá ályktun að ekkert í bráða­
birgðaákvæðinu hafi átt að hindra
innflæði gjaldeyris.
2.3. Rétt er að taka fram, að í laga­
framkvæmdinni hefur verið talin sérstök
ástæða til að horfa til markmiðs löggjafar
sem veitir stjórnvöldum matskenndar
reglusetningarheimildir. Það á sérstaklega
við þegar slíkt leiðir til þrengingar á
seðlabanki íslands leggur
á fjötra án heimilda
reiMAr PétUrsson Hrl., ll.M., esq.
Aðsent efni