Lögmannablaðið - 01.12.2010, Blaðsíða 16

16 lögMannaBlaðið tBl 04/10
Aðsent efni
anum, eru innlend eign og (b) að allir
víxlar og skuldabréf gefin út af íslenska
ríkinu eða af stofnunum þess eru
innlendar eignir. Þetta eru þær eignir
sem skipta um hendur á aflands­
markaðnum í viðskiptum erlendra aðila
en þær eru alla jafna geymdar af erlend­
um fjármála fyrirtækjum á vörslu reikn­
ingum fyrir hönd endanlegra eigenda.
Samkvæmt þessu er það rangt að tala
um þessar krónur eins og þær séu
staðsettar erlendis eins og Seðlabanki
Íslands hefur gert í framkvæmd. Þær eru
staðsettar hér á landi í skilningi
laganna.
3.5. af þessu leiðir jafnframt að innlendur
aðili sem skiptir við erlendan aðila á
innlendri eign framkvæmir ekki „fjár­
magnshreyfingu“ í skilningi laga um
gjaldeyrismál. Slíkt felur einfaldlega ekki
í sér „flutning á fjármunum milli landa“.
t.d. má íslenskur aðili selja erlendum
aðila hlutabréf í skiptum fyrir krónu­
inneign erlenda aðilans í íslenskum
banka. Seðlabankinn getur ekki tak­
markað viðskipti sem þessi með stoð í
bráðabirgðaákvæðinu.
3.6. Samkvæmt þessu liggur fyrir að
Seðlabankinn getur ekki kvaðabundið
krónuinneign erlendra aðila. til þess
hefur bankinn ekki lagastoð. Slíkt gæti
jafnframt gengið í berhögg við lög um
gjaldmiðil Íslands nr. 22/1968 sem fela
í aðalatriðum í sér að íslenska krónan
er lögeyrir á Íslandi og gjaldgeng í öllum
viðskiptum hér á landi með fullu
ákvæðisverði. Þá yrði væntanlega hér
gengið nærri eignarréttarvernd 72. gr.
stjórnarskrárinnar ef takmarka ætti
notkun einstaklinga og lögaðila (þótt
erlendir séu) á lausafé þeirra í
krónum.
almenn túlkunarsjónarmið
4.0. við þau túlkunaratriði sem eru rakin
hér að ofan verður svo að hafa í huga
að vafi um skýringu bráðabirgða­
ákvæðisins verður meðhöndlaður þannig
að ákvæðið verður fremur talið fela í sér
minni takmarkanir en meiri.
4.1. Í því samhengi verður að hafa í huga
að ákvæði 2. gr. laga um gjaldeyrismál
stendur óhreyft. Þar segir að fjár magns­
hreyfingar og gjaldeyris viðskipti vegna
þeirra skuli vera óheft. Þetta er meginregla
laganna og undantekningar frá henni,
eins og bráðabirgðaákvæðið, verða því
túlkuð þröngt og takmörk unum á fjár­
magnshreyfingum og gjaldeyris­
viðskiptum verður því aðeins beitt að
slíkar takmark anir eigi vafalaust við.
4.2. Jafnframt verður að hafa í huga að
bráðabirgðaákvæðið er verulega
íþyngjandi, eins og reyndar kemur fram
í greinargerð með frumvarpinu. Það
takmarkar t.d. ráðstöfunarrétt manna yfir
eignum sínum og felur þannig í sér
takmörkun á eignarrétti. Þess vegna
verður vafi um skýringu ákvæðisins ávallt
túlkaður þannig að ákvæðið feli frekar
í sér minni takmarkanir en meiri, sbr.
m.a. 72. gr. stjórnarskrárinnar. Jafnvel
yrðu mjög íþyngjandi takmarkanir á
meðferð krónueignar hugsanlega taldar
brjóta í bága við þetta ákvæði, einkum
ef þær byggðust eingöngu á því að þær
væru varslaðar hjá erlendum banka.
Slíkar takmarkanir gætu þannig hugsan­
lega aldrei verið heimilar. Sérstaklega
þarf í þessu að horfa til jafnræðisreglu
65. gr. gr. stjórnar skrárinnar.
4.3. Síðan má nefna, að refsiábyrgð
verður ekki byggð á þessum ákvæðum
nema fullnægt sé skilyrðum um skýrleika
refsiheimilda, sbr. 69. gr. stjórnar­
skrárinnar. Það hefur vitaskuld sömu
áhrif. Reyndar má í því samhengi nefna,
að telja má verulegar takmarkanir á
heimild löggjafans til að framselja vald
til að setja refsireglur til annarra stjórn­
valda en ráðherra. Hefur meira að segja
verið talið að staðfesting ráðherra á
reglum undirstofnunar dugi ekki til að
slíkar reglur geti verið gild refsiheimild.
Sjá Hrd. 2004, bls. 4438. Hér má einnig
vísa til Hrd. 1985, bls. 1544, og Róbert
Spanó, Stjórnarskráin og refsiábyrgð,
tímarit lögfræðinga, 2005, bls. 46. Þegar
af þessari ástæðu mun tæpast unnt að
gera mönnum refsingu fyrir brot á reglum
Seðlabankans sem settar eru með heimild
í bráðabirgða ákvæðinu.
4.4. Hér er ekki vikið að alþjóðlegum
skuldbindingum sem ríkið hefur undir­
gengist vegna gjaldeyrisviðskipta. Slíkar
reglur virðast hins vegar fremur til þess
fallnar að styðja þær ályktanir sem settar
eru hér að framan, a.m.k. ganga þær
ekki á sveig við það sem hér segir.
aðgerðir seðlabanka íslands
5.0. fyrstu reglurnar sem Seðlabanki
Íslands setti með heimild í þessu ákvæði
eru reglur nr. 880/2009 um gjaldeyrismál.
Þær virðast hafa staðið í þokkalegum
efnistengslum við þann lagaskilning sem
er rakinn hér þótt texti þeirra og
uppbygging hafi verið óskýr og reikul í
mörgum atriðum. Það er hins vegar við
síðari reglusetningu bankans sem hann
virðist fara endanlega út af sporinu.
5.1. með reglum nr. 880/2009 frá 30.
október 2009 leggur Seðlabanki Íslands
í vegferð sem enn stendur og felur í sér
verulegar takmarkanir á viðskiptum
innan íslenska efnahagskerfisins. Bankinn
ákvað þá m.a. í 2. gr. að „fjármagnshreyfing“
skyldi teljast hvers kyns „yfirfærsla eða
flutning milli innlendra og erlendra
aðila“. afleiðingin af því var sú að lokað
var fyrir tiltekin viðskipti milli innlendra
og erlendra aðila sem væru gerð upp í
krónum. Á því voru reyndar gerðar
nokkrar veigamiklar undantekningar,
einkum í 3. mgr. 2. gr. og víðar í
reglunum.
5.2. Það eru vandfundnar skýringar á
því af hverju Seðlabankinn taldi sig þess
umkominn að gera jafn veigamikla
breytingu á reglum um gjaldeyrismál án
þess að sækja til þess sérstaka lagastoð.
Í því samhengi má nefna að 1. apríl 2009
hafði Seðlabankinn gert tillögu um sér­
staka lagasetningu til að skylda út­
flytjendur að gera reikninga í krónum.
Síðan virðist bankinn telja 30. október
2009 að engar auknar heimildir hafi þurft
af hálfu löggjafans til setningu nýju
reglnanna þótt þær hafi á margan hátt
breytt eðli gjaldeyrishaftanna mun meira
en breytingin 1. apríl 2009, einkum
varðandi krónur í eigu erlendra aðila,
og gengið mun lengra en til var stofnað