Vísbending - 21.12.2015, Qupperneq 12

12
Átökin um Ólaf Ragnar Grímsson
Voru þá átökin í Alþýðubandalaginu ekki milli fylkinga gamalla
kommúnista og sósíalista?
„Þau átök sem þú vísar til á seinni árum Alþýðubandalagsins
snerust ekki um stjórnmálastefnur. Þau snerust í tíu ár um Ólaf
Ragnar Grímsson og ekkert annað. Hann notaði þau mál sem hentaði
til þess að lyfta sjálfum sér. Það var aldrei málefnalegur ágreiningur
milli okkar - aldrei nokkurn tímann.
Hann kallaði þetta átakakenninguna og ég man vel eftir því þegar
ég heyrði þetta fyrst. Við vorum að ganga niður stiga á Hverfisgötu
eftir fund með Öddu Báru Sigfúsdóttur og henni brá svo að hún var
nærri dottin þegar Ólafur Ragnar notaði þetta orð eins og átökin væru
sjálfstæð stefna eða einhver sérstakur happafengur.
Ég og margir aðrir voru aldir upp við það að vinstrihreyfingin
þyrfti umfram allt að standa saman og gera lítið úr innri ágreiningi út
á við, en Ólafur var á annarri skoðun.“
Prinsípfast barn og undarlegt
Ég undirbjó mig undir þetta viðtal meðal annars með því að lesa
sjálfsævisögu þína. Þar sést glöggt að þú mótast ungur af sveitalífinu
og lífsbaráttunni þar. Svo kemur þú til borgarinnar til náms en rekst
ekki reglulega vel í fyrstu í hinum borgaralega MR. Mér fannst
hálfpartinn á henni að þú hefðir allt eins getað orðið Framsóknarmaður.
Getur það verið rétt?
„Ég hefði getað orðið hvað sem var. Ég var ákafur stuðningsmaður
Sjálfstæðisflokksins á aldrinum 9-12 ára. Ég neitaði að borða með
föður mínum af því að hann kaus ekki Friðjón Þórðarson árið 1956.
Svona var ég prinsípfast barn og undarlegt. Það tók að vísu enginn
eftir þessum mótmælum mínum, en mér var alveg sama. Ég var undir
miklum áhrifum frá Steinunni á Breiðabólsstað þar sem ég gekk í
eins konar skóla og lærði undirstöðufög. Ef ég hefði haldið áfram hjá
henni er ekki að vita hvar ég hefði lent.
Mér heyrist þú vera að gera að því skóna að ég sé eins konar
vinstri landsbyggðar Framsóknarmaður og rétt að gangast við því að
á sínum tíma gekk ég í félag ungra Framsóknarmanna hér í Reykjavík
og skrifaði meira að segja blaðagrein sem átti að birtast í Tímanum.
Ég finn hana hins vegar ekki á timarit.is en hún var til stuðnings
flokknum í kjördæmamálinu 1959.
Feginn að ég lenti hjá Einari
Svo fór ég í Menntaskólann í Reykjavík og þar átti ég stóran vinahóp.
Þar var Atli Magnússon þýðandi og stórsnillingur, María Kristjáns-
dóttir leikstjóri og Ólafur Einarsson Olgeirssonar sem varð einn af
mínum nánustu vinum. Ég var dreifbýlisstrákur bjó hjá frænku minni
og fannst það ekki alltaf gaman. Þar vildi ég ekki vera alltaf og dvaldi
því langdvölum í Tjarnargötu 20 þar sem Einar Olgeirsson uppfræddi
ungt fólk. Þar tók ég þátt í leshringjum og mín pólitísku örlög voru
ráðin. Ég er mikið feginn svo ég bregði fyrir mig sunnlensku að ég
lenti þar. Hér á ég heima.“
Í ævisögu Svavars er því fagurlega lýst hvernig ungt fólk sat
við fótskör Einars sem talaði án afláts í hálfan annan tíma í senn á
leshringjum, greip leiftursnöggt bækur úr hillum og opnaði þær á
réttum stað máli sínu til stuðnings þegar hann var heimsóttur. Þarna
var Einar um sextugt og eyddi laugardögum í að tala við börn um
pólitík „tággrannur með ótrúlega langar neglur sem beygðust fram
yfir fingurgómana“ svo vitnað sé til bókar.
Þarna voru auk þeirra sem þegar hafa verið nefndir: Guðrún
Hallgrímsdóttir verkfræðingur, Ingibjörg Haraldsdóttir skáld, Haf-
steinn Einarsson lögfræðingur, Jón Sigurðsson sem síðar leiddi
Gæti gengið betur næst
Vísbending sótti Svavar heim í Mávahlíð síðla hausts og með kaffi
og kleinum var skrafað um fortíðina sem manni getur vel þótt
áhugaverðari en nútíminn. Hann segist reyndar aldrei hafa fundið
þennan helga stein sem nefndur var í innganginum. Um þessar mundir
er Svavar á kafi í alls konar félagslegum verkefnum, fararstjórn og
ritstjórn Breiðfirðings. Ég byrjaði á því að vísa til endurtekinna orða
ónefnds fræðimanns sem oft kallar til íslenskra vinstri manna að þeir
eigi eftir að „gera upp“ fortíð sína. Hvað finnst honum um þess háttar
kröfur?
„Ég virði rétt hans til þess að segja þetta, en mér finnst þetta samt
óttaleg vitleysa og veit ekki almennilega hvað átt er við. Mér finnst að
þeir eigi að gera upp sína fortíð og frjálshyggjuna sem setti Ísland á
hausinn fyrir fáeinum árum.
Þessi fræðimaður sem þú vilt ekki nefna er Hannes Hólmsteinn
Gissurarson og hann er kannski einn mesti áhrifavaldur í íslenskum
stjórnmálum síðari áratuga þegar allt kemur til alls gegnum áhrifin
sem hann hafði í gegnum Davíð Oddsson,“ segir Svavar við mig í
Mávahlíð þetta síðdegi og rennir hönd gegnum grátt hárið sem er jafn
úfið og það var jafnan meðan það var svart.
Kannski er verið að kalla eftir því að menn geri upp afstöðu sína
til þeirrar samfélagstilraunar um sósíalisma sem mörgum fannst líða
undir lok og hafa mistekist með endalokum kalda stríðsins.
„Þessi samfélagstilraun um sósíalisma hefur ekkert mistekist. Það
sem hrundi var valdakerfi Sovétríkjanna, kerfið sem átti að bera uppi
heimsvaldastefnu Rússlands. Ég tel ekki að hugsjón sósíalismans hafi
beðið skipbrot. Þótt það hafi tekist illa til þarna þá getur vel verið að
það takist einfaldlega betur til næst – á öðrum stað og tíma.
Ég hef oft sagt að ef þessi tilraun hefði verið gerð annars staðar,
t.d. í Þýskalandi, þá hefði eflaust farið á annan veg. Rússland var afar
vanþróað ríki og vonlítið að koma þar á lýðræðislegu þjóðskipulagi.
Þýskaland var hins vegar tiltölulega þróað land um það leyti sem
sovéska byltingin var gerð og studdist við ýmsar hugmyndir sem
lýðræðislegar geta talist og lýðræðislegt stjórnkerfi að nokkru leyti.
Þar voru sósíaldemókratar mjög sterkir og þótt kommúnistar væru
erfiðir í samstarfi mætti vel hugsa sér, að hefðu þeir náð saman með
krötum eftir fyrri heimsstyrjöldina, þá hefði mátt halda Hitler og
félögum hans frá völdum.
Þess má geta að þetta var ein af eftirlætiskenningum Einars
Olgeirssonar og hann hélt þessu oft fram en ég er ekki alveg viss um
að það sé rétt.“
Vil ekki láta kalla mig kommúnista
Þú segir í ævisögu þinni að þú viljir ekki láta kalla þig kommúnista.
„Ég hef ekki mikinn áhuga á því. Samt líður varla sá dagur að ég
sé ekki kallaður kommúnisti eða kommi og mér er í sjálfu sér sama
um þann merkimiða. En ég vil ekki láta samsama mig með stjórnkerfi
Sovétríkjanna og því sem þar viðgekkst; lýðræðisleysi og alger
miðstýring í efnahagsmálum sem að lokum varð þeim að falli. Ég
kalla mig sósíalista og hika hvergi við að halda því fram.“
Voru félagar þínir í Alþýðubandalaginu sáttir við að vera kallaðir
kommúnistar?
„Við kölluðum okkur sósíalista en komma í góðlátlegum tón. En
bæði Æskulýðsfylkingin og Þjóðviljinn kenndu sig við sósíalisma og
það var sú kenning sem menn aðhylltust. Þjóðviljinn var „málgagn
sósíalisma, verkalýðshreyfingar og þjóðfrelsis“ eins og stóð í haus
blaðsins í 23 ár.“