Dagblaðið Vísir - DV - 10.10.2012, Blaðsíða 10

Þjóðin eigi auðlindirnar
n Kosið um hvort festa eigi eignarrétt þjóðarinnar á náttúruauðlindum í stjórnarskrá
Í
þjóðaratkvæðagreiðslu um til-
lögur stjórnlagaráðs sem fer
fram 20. október verður leit-
að eftir afstöðu þjóðarinnar til
sex spurninga. Þjóðaratkvæða-
greiðslan er ráðgefandi, sem þýð-
ir að hvorki stjórnlagaráð, Alþingi
eða ríkisstjórn Íslands eru bund-
in af niðurstöðum hennar. Hún
þjónar fyrst og fremst því hlutverki
að kanna hug þjóðarinnar. Þrisvar
sinnum áður hefur Alþingi efnt til
ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu.
Í öllum tilvikum var farið að vilja
meirihluta þeirra sem greiddu at-
kvæði. Síðasta ráðgefandi þjóðar-
atkvæðagreiðsla á Íslandi var árið
1933, þegar kosið var um afnám
áfengisbanns.
Þjóðareign eða ekki
Spurning númer tvö á kjörseðlinum
fyrir þjóðaratkvæðagreiðsluna ann-
an laugardag fjallar um náttúruauð-
lindir í þjóðareign. Kjósendur svara
eftirfarandi spurningu annað hvort
játandi eða neitandi: „Vilt þú að í
nýrri stjórnarskrá verði náttúruauð-
lindir sem ekki eru í einkaeigu lýstar
þjóðareign?“
Í núgildandi stjórnarskrá er ekki
kveðið á um þjóðareign á náttúru-
auðlindum, nýtingu þeirra eða með-
ferð fyrir utan 2. málsgrein 72. grein-
ar stjórnarskrárinnar sem heimilar
að réttur útlendinga til að eiga fast-
eignaréttindi eða hluti í fyrirtækjum
hér á landi sé takmarkaður. Alþingi
er hins vegar heimilt að setja reglur
um meðferð, nýtingu og eignarhald á
auðlindum, hvernig sem eignarhaldi
á þeim er háttað. Þannig er kveðið á
um í lögum um eignarhald ríkisins á
þjóðlendum og auðlindum í hafi, svo
sem fiskistofnum eða auðlindum á
hafsbotni.
Enginn má veðsetja
Stjórnlagaráð, sem skilaði frumvarpi
sínu að nýrri stjórnarskrá til Alþingis
sumarið 2011, leggur til gagngerr-
ar breytingar á þessu fyrirkomulagi. Í
34. grein frumvarpsins er kveðið á um
að auðlindir í náttúru Íslands, sem er
ekki í einkaeigu, séu sameiginleg og
ævarandi eign þjóðarinnar. Enginn
geti fengið auðlindirnar eða réttindi
tengd þeim til eignar eða varanlegra
afnota og aldrei megi selja þær eða
veðsetja. Stjórnlagaráð útlistar svo
nákvæmlega hvaða auðlindir teljist í
þjóðareign. Það eru náttúrugæði svo
sem nytjastofnar, aðrar auðlindir hafs
og hafsbotns innan íslenskrar lög-
sögu. Þar er átt við mögulegan olíu-
eða gasfund og málma sem eru djúpt
undir yfirborði jarðar. Þá eru vatns-
uppsprettur, virkjanaréttindi, jarð-
hita- og námaréttindi talin með.
Frumvarp stjórnlagaráðs kveð-
ur einnig á um að stjórnvöld og nýt-
ingaraðilar beri ábyrgð á vernd nátt-
úruauðlinda og að við nýtingu þeirra
skuli hafa sjálfbæra þróun og al-
mannahag að leiðarljósi. Stjórnlaga-
ráð tæpir einnig á nýtingartíma auð-
lindanna, en þar segir að stjórnvöld
geti á grundvelli laga veitt leyfi til
afnota eða hagnýtingar auðlinda eða
annarra takmarkaðra almannagæða,
gegn fullu gjaldi og til tiltekins hóflegs
tíma í senn. Hvað teljist hóflegur tími
er þó ekki skilgreint nánar, en nán-
ar er vikið að skilningi ráðsins á fullu
gjaldi síðar í greininni. Ráðið leggur
til að nýtingarleyfi verði veitt á jafn-
ræðisgrundvelli og þau megi aldrei
leiða til eignarréttar eða óafturkallan-
legs forræðis yfir auðlindunum.
Skilningur stjórnlagaráðs á
34. greininni, er nánar útskýrð-
ur í fylgiskjali með frumvarpinu. Í
stuttu máli er hann þessi: „Auðlind-
ir í náttúru Íslands, sem ekki eru í
einkaeigu, eru sameiginleg og ævar-
andi eign þjóðarinnar. Enginn getur
fengið þær, eða réttindi tengd þeim,
til eignar eða varanlegra afnota og
því má aldrei selja þær eða veðsetja.“
Fimm tilraunir
Í skýringum stjórnlagaráðs með frum-
varpi sínu, er fjallað nánar um 34.
greinina og fyrri tilraunir til að breyta
stjórnarskránni. Hugmyndir um að
koma ákvæði um auðlindir í þjóðar-
eign inn í hana eru ekki nýjar af nál-
inni. Fimm sinnum hafa stjórnvöld
gert árangurslausar tilraunir til þess
að festa ákvæði um slíkt í stjórnar-
skrá. Ráðið segir sjálft að auðlinda-
ákvæði í frumvarpi sé sprottið af og
nátengt fyrri frumvörpum um málið.
Gunnar Thoroddsen, forsætis-
ráðherra og formaður stjórnar-
skrárnefndar 1978–1983, lagði fram
frumvarp á Alþingi þar sem gert var
ráð fyrir nýrri grein í stjórnarskrá um
að náttúruauðlindir landsins skyldu
vera í ævarandi eign Íslendinga.
Orðalagið um „ævarandi eign“ var í
grundvallaratriðum sótt í lögin um
þjóðgarðinn á Þingvöllum.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
lagði fram stjórnarfrumvarp á Al-
þingi árið 1995 þar sem gert var ráð
fyrir nýrri grein um náttúruauðlind-
ir í stjórnarskrá. í tillögu hans eru
nytjastofnar í hafinu sagðir „sameign
íslensku þjóðarinnar.“ Kveðið skuli á
um nýtingu og verndun þessara auð-
linda í lögum og stjórnvaldsfyrirmæl-
um. Í athugasemd með frumvarpinu
kemur fram að í málsgreininni felist
að þessi auðlind skuli nýtt til hags-
bóta fyrir þjóðarheildina.
Árið 2000 lagði auðlindanefnd,
undir forystu Jóhannesar Nordal,
fram tillögu um nýtt stjórnarskrár-
ákvæði um náttúruauðlindir. Lagt
var til að náttúruauðlindir og lands-
réttindi sem ekki eru háð einka-
eignarrétti yrðu þjóðareign eftir því
sem nánar yrði ákveðið í lögum. Þá
var lagt til að náttúruauðlindir og
landsréttindi í þjóðareign mætti ekki
selja eða láta varanlega af hendi til
einstaklinga eða lögaðila, þó að af-
henda mætti tímabundinn nýtingar-
rétt af auðlindum gegn gjaldi.
Árið 2007 lögðu oddvitar ríkis-
stjórnar Framsóknarflokks og Sjálf-
stæðisflokks fram frumvarp þar sem
lagt var til að í stjórnarskrá yrði bætt
við ákvæði um að „náttúruauðlindir
Íslands skulu vera þjóðareign …“
Oddvitar sitjandi ríkisstjórn-
ar, Jóhanna Sigurðardóttir og Stein-
grímur J. Sigfússon, lögðu svo árið
2009 fram frumvarp um breytingar á
stjórnarskrá þar sem segir: „náttúru-
auðlindir sem ekki eru háðar einka-
eignarétti eru þjóðareign.“
Sjálfbær nýting
Í vinnu stjórnlagaráðs var sérstaklega
áréttað að veðsetning þjóðareignar-
innar verði bönnuð og einstökum
mönnum því bannað að taka út fyrir-
fram arð af nýtingu auðlindanna og
veðsetja nýtinguna og þar með auð-
lindina. Slíkt var gert í nokkrum mæli
hér fyrir hrun þar sem kvótaeigend-
ur fengu meira lánsfé til fjárfestinga
með því að veðsetja óveiddan fisk í
sjónum. Aðeins þjóðin, sem eigandi
að auðlindinni, ætti að geta gert slíkt,
samkvæmt tillögum ráðsins.
Stjórnlagaráð vildi ekki hafa upp-
talningu sína á náttúruauðlindum í 34.
greininni tæmandi. Þannig er til dæm-
is ekki tekin afstaða til þess hvernig fara
skuli með villta lax- og silungastofna
sem ganga úr sjó í ár á einkajörðum.
Alþingi skuli frekar ákveða það.
Í 34. greininni er einnig fjallað
um að nýting náttúruauðlinda skuli
vera sjálfbær. Stuðst er við skilgrein-
ingu sem kennd er við Gro Harlem
Brundtland, fyrrverandi forsætisráð-
herra Noregs. Í henni segir að sjálfbær
þróun fullnægi þörfum samtíðarinn-
ar án þess að skerða möguleika kom-
andi kynslóða til að fullnægja sínum
þörfum.
Þá segir að stjórnvöld geti á grund-
velli laga veitt leyfi til afnota eða hag-
nýtingar náttúruauðlinda, gegn fullu
gjaldi og til tiltekins hóflegs tíma í
senn. Með fullu gjaldi á ráðið við
hæsta gjald sem nokkur er tilbúinn til
að greiða fyrir nýtinguna, til dæmis á
markaði eða uppboði. n
10 Fréttir 10. október 2012 Miðvikudagur
Stjórnlagaráð Ráðið
hefur lagt til í frumvarpi
sínu að náttúruauðlindir
sem ekki eru í einkaeigu
verði lýstar þjóðareign.
Valgeir Örn Ragnarsson
blaðamaður skrifar valgeir@dv.is
„Fimm sinnum hafa
stjórnvöld gert ár-
angurslausar tilraunir til
þess að festa ákvæði um
slíkt í stjórnarskrá
Hver á að eiga náttúruauðlindir? Þær náttúruauðlindir sem ekki eru í einkaeign verða
þjóðareign nái tillögur stjórnlagaráðs fram að ganga.
ÞjóðaratkvæðagrEiðSla uM tillögur StjórnlagaráðS 1. Hluti