Ægir - 01.04.2015, Blaðsíða 45

45
Þuríður Einarsdóttir, oftast
nefnd Þuríður formaður, var
einn mesti kvenskörungur í Ár-
nesþingi á 19. öld og þekktust
fyrir formennsku sína á sjó og
því að koma upp um Kambs-
ránið. Hún stundaði sjó til ársins
1843 eða í ein 55 ár og var
lengst af formaður á bát sem
þótti einstakt fyrir konur á
hennar tíma. Þuríður var fædd á
Stéttum í Hraunshverfi 1777 og
byrjaði að róa á vorvertíð hjá
föður sinum 11 ára gömul og
gerðist fullgildur háseti rúm-
lega tvítug að aldri. Hún byrjaði
formennsku sína 1802 fyrst á
vor- og haustvertíð, síðan á
vetrarvertíðum. Frá 1830 til
dauðadags 1863 bjó Þuríður á
Eyrarbakka að undanskildum 7
árum er hún dvaldist við versl-
unarstörf í Hafnarfirði. Lengst af
sá hún um sig sjálf, ýmist við
smábúhokur eða sem húskona
á Skúmsstöðum þar til seinustu
8-9 árin sem hún lifði, er hún
varð að þiggja sveitarstyrk,
komin fast að áttræðu. Hún dó í
Einarshöfn haustið árið 1863,
þá 86 ára gömul.
Seint á nítjándu öld kom út
saga Þuríðar og Kamsránsins
sem skrifuð var af Brynjúlfi
Jónssyni frá Minna Núpi. Þar er
Þuríði lýst sem orðheppinni,
gáfaðri og yfirvegaðri konu.
Hún hafði mikla athyglisgáfu en
var samtímis fljóthuga og
minnug. Þá segir að hún hafi
verið fiskin og lagin við öll verk
sem féllu til á sjó. Athyglisgáfan
kom sér vel þegar hún var feng-
in til að upplýsa rán sem framið
var á bænum Kambi í Flóa 1827
þegar fjórir grímuklæddir menn
réðust inn í bæinn, bundu
heimilisfólk og höfðu á brott
með sér 1000 ríkisdali. Hlutverk
Þuríðar fólst helst í að bera
kennsl á verksummerki þjóf-
anna. Þar kannaðist hún við
handbragð á skó sem skilinn
hafði verið eftir og för á járn-
fleini gat hún rakið til tiltekins
steðja í Hraungerðishreppi. Dr.
Margaret Wilson sagnfræðingur
telur að Þuríður hafi nánast ver-
ið tilneydd að upplýsa um
gjörningsmennina. Lífsviður-
væri hennar hafi að nokkru leyti
verið undir sýslumanni komið
því til hans þurfti hún að sækja
leyfi til að klæðast karlmanns-
fötum þegar hún sótti sjóinn.
Þuríðarbúð á Stokkseyri var
reist árið 1949 til minningar um
Þuríði formann. Búðin stendur
nálægt þeim stað sem búð Þur-
íðar stóð.
Teikning af Þuríði formanni sem
Finnur Guðmundsson (1909-
1979) frá Kjöreyri gaf Þjóðminja-
safninu.
Þuríður
formaður
Sjókonum fækkar með stærri
skipum
Íris Gyða segir að með vélvæð-
ingu fiskveiðiflotans um 1900
hafi bátarnir stækkað og um
leið hafi þátttaka kvenna í sjó-
sókn minnkað. „Upp úr því eru
ekki miklar heimildir um konur
um borð í stærri fiskiskipum en
þær héldu samt áfram að róa til
fiskjar og að draga björg í bú á
smærri bátum í fámennari sam-
félögum. Fyrir aldamótin 1900
breytist síðan fjölskyldumynstr-
ið og konur urðu bundnari
heimilinu en áður.“ Hún segir
að fjöldi sjókvenna hafi verið
talsvert breytilegur í gegnum
tíðina og þannig hafi þeim
fjölgað á síldarárunum þegar
margar störfuðu sem síldar-
kokkar. Eins hafi orðið áberandi
aukning með öflugri kvenrétt-
indabaráttu upp úr 1970. Hún
segir gögn Hagstofunnar
benda til að með stækkun skipa
og fækkun í áhöfnum hafi orðið
erfiðara fyrir konur að fá pláss
og konur með reynslu jafnvel
orðið að víkja fyrir reynslulaus-
um körlum. Konum virðist því
fækka til sjós þegar eftirsókn
eftir skipsplássi eykst. „Sam-
kvæmt tölfræðiupplýsingum
frá Hagstofunni voru konur um
13% þeirra sem skráðir voru til
sjós um aldamótin 2000 en á
árunum fyrir hrun fækkaði þeim
verulega og 2011 voru þær um
5,7% sem er þó mun meira en í
nágránnalöndunum þar sem
konur eru sjaldséðar til sjós.
Helstu sóknarfæri kvenna hér á
landi í dag eru dagróðrabátarn-
ir en konur hafa sinnt og sinna í
dag öllum störfum til sjós.“
Sýningin Sjókonur er á neðri
hæð Bryggjusalar Sjóminja-
safnsins við Grandagarð. Íris
Gyða segir að við uppsetningu
hennar sé lögð áhersla á list-
ræna framsetningu og upplifun
sýningargesta. Meðal annars
með myndverkum en einnig er
textum brugðið á skjái og frá-
sögnum og viðtölum við ís-
lenskar sjókonur miðlað af
myndböndum. Útlit sýningar-
innar er hannað af Finni Arnar
Arnarssyni.