Öldrun - 01.09.2001, Síða 5

5ÖLDRUN – 19. ÁRG. 2. TBL. 2001
læknirinn, ásamt öðrum starfsmönnum heilsugæslu,
hefur vegna langvarandi kynna af sjúklingum og fjöl-
skyldum þeirra, góða möguleika til að greina heila-
bilun snemma [10]. Greining heilabilunar er að mestu
leyti klínísk og þar skiptir sjúkrasaga og skoðun
mestu.
Rannsókn
Rannsókn á tíðni og greiningu geðsjúkdóma og
heilabilunar var unnin á árunum1995-1997 í Linköping
í Svíþjóð [11-13]. Einstaklingum 70 ára og eldri, sem
komu til læknis á heilsugæslustöð (N=1339), var boðið
að taka Mini Mental próf (Mini-Mental State Examin-
ation [14], MMSE) og tilviljanakennt úrtak þess hóps
var síðar rannsakað frekar með viðtali í heimahúsi
(N=350). Gerð var ítarleg athugun á geðrænu ástandi
með almennri geðskoðun og aðstoð staðlaðra spurn-
ingalista ( MMSE og CPRS=Comphrehensive Psyc-
hopathological Rating Scale) [15]. Ennfremur var tekið
viðtal við aðstandendur í síma (N=350). Við sjúkdóms-
greiningu var stuðst við skilgreiningar ameríska geð-
læknafélagsins (DSM-III-R)[16]. Sjúkraskrár sjúkling-
anna (N=350), til og með þeim degi sem sjúklingur var
skráður í rannsókn, voru lesnar og skráðar. Ellefu
læknar voru starfandi við heilsugæsluna.
Heilabilun:
Tíðni heilabilunar í þessu úrtaki var 16 % (N=57),
15 % hjá körlum, 17 % hjá konum og önnur 3 % (N=11)
til viðbótar voru flokkuð sem hugsanleg heilabilun. Hjá
hinum heilabiluðu höfðu 37% væga bilun, 46% flokkuð-
ust til miðlungsbilunar og 17% höfðu alvarlega heila-
bilun (flokkun samkvæmt getu sjúklings að sjá um sig,
DSM-III-R).
Til að kanna greiningu heilabilunar og geð-
sjúkdóma voru rannsóknarviðtölin borin saman við
athugasemdir og greiningu samkvæmt sjúkraskrám
viðkomandi.
Vitræn truflun eða heilabilun var nefnd af heimilis-
lækni í sjúkraskrá 14 af 57 heilabilaðra eða í 25% tilfella
og í einu af 11 tilfellum (9%) hugsanlegrar heilabilunar.
Þessar niðurstöður eru studdar af fyrri rannsóknum
sem benda til þess að heilabilun sé mjög vangreind
[17-19]. Af ýmsum þáttum sem rannsakaðir voru, þá
var það aðeins lengd og alvarleiki heilabilunar sem
juku líkur á greiningu. Meirihluti heilabilaðra sjúk-
linga í rannsókninni (60%) höfðu hinsvegar skráða geð-
sjúkdóma í sjúkraskrá, 11% voru tilgreindir þunglyndir,
23% með kvíða og 32% með svefntruflanir (sjá Töflu 1).
Ef notuð hefðu verið hefðbundin viðmið með
skurðlínu 23/24 stiga (af 30) í MMSE-prófi, hefðu
margir heilabilaðra sjúklinga í þessari rannsókn ekki
greinst þar sem 70% vægra tilfella og 30% meðalslæmra
tilfella fengu fleiri en 23 stig.
Geðsjúkdómar
Í rannsókn þessari útilokaði heilabilun aðrar grein-
ingar þ.e. þá taldist sjúklingur ekki hafa geðsjúkdóma
(sem er vissulega mjög algengt meðal heilabilaðra).
Önnur 17% af eldri skjólstæðingum heilsugæsl-
unnar reyndust samkvæmt DSM-III-R hafa geðsjúk-
dóm. Tólf prósent höfðu þunglyndi og 11% kvíðasjúk-
dóm, margir hvort tveggja.
Greining þessara sjúkdóma samkvæmt skráningu í
sjúkraskýrslu var einnig afar lág, 12% sjúklinga voru
áður greindir með þunglyndi en 30% kvíðasjúklinga
voru þekktir.
Eins og sjá má í töflu 1 var nokkuð um að sjúklingar
fengju geðgreiningu í sjúkraskrá sem ekki greindust í
DSM-III-R greiningu. Ef lagðir eru saman þeir sjúk-
lingar sem höfðu greiningu í sjúkraskrá og úr rann-
sókn má segja að 40% skjólstæðinganna höfðu geðsjúk-
dóm eða heilabilun (þeir sem höfðu hvort tveggja voru
ekki tvítaldir).
Notkun geðlyfja
Farið var yfir notkun geðlyfja samkvæmt upplýs-
ingum frá sjúklingi og sjúkraskrá. Fjórðungur hópsins
notaði einhver geð- eða svefnlyf. Tafla 2 sýnir notkun
miðað við mismunandi greiningar bæði samkvæmt
DSM-III-R og svo sjúkraskrá. M.a. sést að 17% þeirra
sem greinast með þunglyndi í rannsókninni eru með
þunglyndislyf en mun fleiri með róandi lyf. Tæplega
helmingur heilabilaðra var á einhverju geðlyfi.
Viðhorf heimilislækna til greiningar og
umönnunar sjúklinga með heilabilun.
Í bréflegri könnun [16] komu fram viðhorf
sænskra heimilislækna til umsýslu heilabilaðra í
heilsugæslu. Heimilislæknar sýndu góða þekkingu á