Öldrun - 01.09.2001, Blaðsíða 19

19ÖLDRUN – 19. ÁRG. 2. TBL. 2001
fyrirbæri heldur geti innsæið verið mismikið. Sumir
sjúklingar virðast gera lítið úr erfiðleikum sínum á
meðan aðrir virðast átta sig á skerðingunni sem er til
staðar en gera sér ekki grein fyrir alvarleika sjúkdóms-
ins. Aðrir virðast hreinlega ekki hafa áhyggjur af því
(Neary et al., 1986). Þess utan eru einstaklingar sem
virðast bregðast mun „eðlilegar“ við með kvíða og
áhyggjum (Agnew og Morris, 1998). Þunglyndi er oft
greint í Alzheimerssjúkdómi en meirihluti sjúklinga
virðast þó lausir við depurð (Reed, et al., 1993).
Það er ekki vitað hvað veldur þessum breytileika
innan sjúklingahópsins, af hverju sumir taka sjúkdóm-
inn nærri sér og aðrir ekki. Lítill skilningur er á sam-
bandi þunglyndis og innsæis og hvort innsæi breytist
á reglubundinn hátt eftir stigi sjúkdóms, er ekki vitað
(Reed, et al., 1993).
Þessi fjölbreytileiki gerir því rannsóknir flóknar og
það verður erfiðara um vik að reyna að svara spurn-
ingum um anatómisk tengsl. Auk þess verður erfiðara
að álykta hvort anosognosia sé óháð öðrum sjúk-
dómum eða hluti af sjúkdómsmyndinni. Anosognosia
gæti einnig tengst alvarleika annarra samverkandi
truflana í taugakerfi. Fyrri rannsóknir hafa hins vegar
gefið til kynna að samband sé á milli innsæisleysis og
skerðingar í framheila- og hægra gagnaugasvæði
frekar en alvarleika vitrænnar skerðingar (Reed, et al.,
1993).
Sálfræðilegt varnarkerfi?
Upphaflegar rannsóknir á innsæi leituðust við að
finna líffræðilega skýringu á fyrirbærinu, en seinna
fékk nálgun sálgreiningarinnar meiri athygli. Sumir
reyndu að skýra anosognosia sem „varnarkerfi“ sem
varnaði því að alzheimerssjúklingar yrðu þunglyndir
(Bahro, et al., 1995). Sú hugmynd kom einnig fram að
fólk sem orðið hefði fyrir miklu álagi kynni að bregð-
ast við með afneitun.
Ramachandran (1996) bendir hins vegar á að við
lömun af völdum heilablóðfalls, komi ansogonosia oft-
ast ekki fram nema hjá þeim sjúklingum sem fengið
hafa áfall í hægra heilahveli. Það sé því ólíklegt að hægt
sé að skýra anosognosia eingöngu frá sjónarmiði sál-
greiningarinnar.
Áhugi rannsóknamanna virðist nú aftur orðinn
taugalíffræðilegri þar sem sumir eru þeirrar skoðunar
að anosognosia sé af völdum staðbundins heilaskaða
(Prigatano, 1991). Rannóknir beinast mest að hægra
heilahveli í ljósi þess að anosognosia kemur oftast fram
hjá þeim sjúklingum sem orðið hafa fyrir skerð-
ingu/hömlun í vinstri hluta líkamans (Michon, et al.,
1994).
Taugasálfræðilegir þættir
Minniserfiðleikar eru mest áberandi vitræna
skerðingin í Alzheimerssjúkdómi. Minni fyrir atburð-
um er oftast hamlað en skammtímaminni mælt með
„digit span“ prófi, er oft óskert. Eftir því sem líður á
sjúkdóminn koma oft fram aðrar hamlanir eins og mál-
erfiðleikar (t.d erfiðleikar með að finna orð) og sjón-
rænir erfiðleikar (t.d skert ratvísi) (Rossor, 1993).
Seinna í sjúkdómnum getur svo einnig farið að bera á
framheilaeinkennum. Rossor (1993), bendir einnig á
að geðrænir þættir eins og þunglyndi kunni að grein-
ast í 40% tilvika þar sem sjúkdómurinn er oftast á byrj-
unarstigum. Aðrir geðrænir þættir eru m.a. ranghug-
myndir, ofskynjanir og árásargirni.
Ýmsar rannsóknir hafa kannað samband innsæis
og taugasálfræðilegrar getu í AD (t.d. Ott, et al., 1996;
Derouesne, et al., 1999) án þess að geta sýnt fram á
slíkt samband (t.d. Starkstein, et al., 1995). En þrátt
fyrir misleitan sjúklingahóp og skort á stöðluðum inn-
sæisprófum hefur þó tekist í sumum rannsóknum að
endurtaka niðurstöður sem benda til sambands á milli
innsæis annars vegar og stjórnunar, umsjónar og sjón-
rænnar úrvinnslu hins vegar (Ott, et al., 1996). Þessar
niðurstöður eru því í samræmi við fyrri rannsóknir
sem sýnt hafa fram á samband á milli skerts innsæis og
hægra heilahvels (e.g. Mangone, et al., 1991; Reed, et
al.,1993).
Minnisskerðing
Einn vandi við að rannsaka innsæisleysi hjá minn-
issjúkum einstaklingum er að sjúklingar með minnis-
erfiðleika kunna hreinlega að hafa gleymt minniserfið-
leikunum! Með þetta í huga mætti því ef til vill ætla að
neikvætt samband sé á milli innsæis og stigs minnis-
skerðingar. Engu að síður telja Agnew og Morris
(1998) að rannsóknir sem hafa sýnt fram á slíkt sam-
band séu fáar og koma með þá tilgátu að innsæisleysi
sé ekki afleiðing minnisskerðingar heldur hjálpi minn-
isskerðingin frekar að viðhalda innsæisleysinu. Fjöl-
margir rannsakendur styðja þessa kenningu (t.d. Auc-
hus et al., 1994; Reed, et al., 1993; Starkstein, et al.,
1993) en þessir rannsakendur hafa einnig sýnt fram á
hlutverk framheilans í innsæisleysi (Agnew og Morris,
1998). Til dæmis gerðu Mangone og félagar (1991)
blóðflæðirannsókn með SPECT og fundu að anosog-
nosia tengdist bæði skertu blóðflæði í hægri bakhlið
framheila og hárri tíðni af falsk-jákvæðum svörum í
kennslaminnisprófi.
Starkstein og félagar (1993), báru saman sjúklinga
með og án anosognosia sem valdir voru m.t.t. staðsetn-
ingar skemmdar. Sjúklingar með anosognosia komu
marktækt verr út á prófum sem talin eru reyna á fram-
heila en sjúklingar án anosognosiu. Gagnstætt þeirri
almennu skoðun að vitræn hömlun eins og minnis-
skerðing, gegni veigamiklu hlutverki í tilurð anosog-
nosiu, fundu rannsakendur engan mun á útkomu
minnisprófa í hópunum tveimur. Það var því ályktað að
framheilaskerðing gæti átt ríkan þátt í innsæisleysi
sjúklinga.
Frekari vísbendingar gegn því að minnisskerðing
ein útaf fyrir sig valdi innsæisleysi koma fram í rann-
sóknum á minnissjúkum einstaklingum með skaða í
gagnaugablaði, en þessir einstaklingar þjást ekki af