Öldrun - 01.11.2004, Blaðsíða 17

17ÖLDRUN – 22. árg. 2. tbl. 2004 www.oldrun.net
Aðdragandi flutnings á stofnun
Rannsóknir hafa sýnt að það eru fjórir þættir sem
hafa áhrif á hvernig flutningur aldraðra á stofnun tekst
til:
1. Þátttaka. Að hve miklu marki var flutningurinn
skipulagður með þátttöku hins aldraða?
2. Val. Átti hinn aldraði sjálfur þátt í að velja þá stofnun
sem hann vistaðist á?
3. Skoðun. Voru allir hugsanlegir möguleikar í stöð-
unni kannaðir og var farið á stofnanirnar sem komu
til greina og þær skoðaðar?
4. Upplýsingar. Á hvaða formi voru þær upplýsingar
sem hinn aldraði fékk og hversu skiljanlegar voru
þær fyrir hann?
Samspil ofangreindra þátta veldur því hvernig hinn
aldraði upplifir flutning á stofnun. Um ferns konar upp-
lifun getur verið að ræða:
1. Jákvætt val. Allir möguleikar í stöðunni eru kann-
aðir og viðkomandi velur þá stofnun sem hann
vistast á og hvenær.
2. Rökrétt val. Viðkomandi hefur minni væntingar,
tekur minni þátt í vali á stofnun og fær verri
upplýsingar en í fyrsta lið, en hann sættir sig við
flutninginn því honum finnst ákvörðunin vera rök-
rétt.
3. Vonbrigði. Væntingar viðkomandi standast ekki því
það skortir verulega á alla fjóra framangreinda
þætti.
4. Mistök. Enginn af þessum fjórum þáttum er til
staðar. Upplifunin er því eingöngu neikvæð.
Ein af niðurstöðum þessara rannsókna var að í
flestum tilvikum vantar í það minnsta einn þáttinn sem
leiddi til þess að flutningarnir urðu erfiðari. Ástæðan er
sú að oftast kom til flutnings vegna skyndilegra breyt-
inga eins og veikinda, sjúkrahússvistar eða makamissis
sem orsakaði breytingar á heilsu viðkomandi, félags-
legum stuðningi og hæfni til að takast á við daglega lífið
(18).
Að flytja á stofnun flokkast undir meiri háttar lífsvið-
burði hjá flestum og samtök bandarískra hjúkrunar-
fræðinga hafa nefnt þetta ferli ,,flutningsstreitu-heil-
kenni“ (relocation stress syndrome). Helstu einkenni
þess eru kvíði, rugl og þunglyndi, einnig líkamleg ein-
kenni eins og meltingartruflanir og hjartveiki. Önnur
sálræn einkenni má rekja til eignamissis og frelsis-
skerðingar og geta orsakað óvissu með sitt eigið sjálf
(17, 7).
Áhrif á aðstandendur
Flutningur á stofnun hefur ekki bara áhrif á sjúkling-
ana sjálfa. Aðstandendur þeirra ganga oft í gegnum
mikla erfiðleika bæði fyrir og eftir flutning. Makar
og/eða börn þurfa oft að taka þessa ákvörðun fyrir
hönd sjúklings, einkum þegar um heilabilun er að ræða.
Aðstandendum kann að vera létt þegar plássið býðst en
sú tilfinning blandast saman við aðrar tilfinningar eins
og sektarkennd, skömm, sorg og þá tilfinningu að hafa
ekki staðið sig sem skyldi við umönnun sjúklingsins
(22, 19, 21, 4, 12).
Margrét Gústafsdóttir, dósent í hjúkrunarfræði við
Háskóla Íslands, fjallar í doktorsritgerð sinni um sam-
skipti aðstandenda og starfsfólks á hjúkrunarheimilum.
Hún komst að því að aðstandendum fannst líkamleg
umönnun tilheyra starfsfólkinu en andleg umönnun
fjölskyldunni. Bæði fjölskyldan og starfsfólkið hafði til-
hneigingu til að líta svo á að það væru mörk milli
þeirrar umönnunar sem hvor aðilinn um sig innir af
hendi. Starfsfólkið tók aðeins að takmörkuðu leyti upp
með fjölskyldunni ýmsa þætti er sneru að umönnun-
inni. Mikill munur reyndist vera á milli deilda sem
bendir til þess að deildarstjórar gegni lykilhlutverki
varðandi það hvaða augum starfsfólkið lítur á heimilis-
fólkið og umönnun þess (14).
Erlendis er nú mikil vakning, sem snýr að því að hafa
nánustu aðstandendur sem mest með í ráðum varðandi
umönnun sjúklingsins. Gott dæmi er hjúkrunarheimili í
Texas, Kilgore Nursing Center. Þar hafa ákveðnar vinnu-
aðferðir verið þróaðar við innlögn sjúklinga og eru 90%
aðstandenda ánægðir með hvernig innlagnarferlið er
uppbyggt. Þegar sjúklingar sjúkrahúsanna í nágrenninu
geta ekki útskrifast heim fá þeir í hendur lesefni um
hjúkrunarheimilið ásamt upplýsingum um greiðsluþátt-
töku. Áður en flutningur á sér stað fá þeir skriflegar
upplýsingar um nafn deildarstjóra, starfslýsingar starfs-
manna og bein símanúmer tengiliða fjölskyldunnar á
hjúkrunarheimilinu. Fjölskyldan er hvött til að vera í
sambandi og að skiptast á upplýsingum. Einnig fylgja lög
um réttindi sjúklinga, starfsreglur heimilisins og upp-
lýsingar um meðferð við lífslok. Þátttaka ættingja við
umönnun er talin mjög jákvæð og hún hjálpar starfsfólk-
inu að finna þá aðferð sem hentar hverjum og einum
best. Að auki auðveldar þátttaka aðstandenda sjúklingi
að aðlagast breyttum aðstæðum.
Innan þriggja vikna frá flutningi er haldinn meðferð-
arfundur starfsfólks og fjölskyldu. Þar er gerð skrifleg
meðferðaráætlun þar sem hlutverk sjúklings, fjölskyldu
og starfsfólks varðandi umönnun eru skilgreind sam-
eiginlega. Fundir sem þessir hafa orðið til þess að
aðstandendur hafa meiri áhrif á hvernig annast er um
ástvin þeirra, þeir bæta upplýsingastreymi á milli starfs-
fólks og ættingja og auka vellíðan sjúklinga og aðstand-
enda (13, 20, 10).
Að takast á við nýjar aðstæður
Margar rannsóknir hafa verið gerðar á því hvernig
aldraðir takast á við þær breytingar sem fylgja því að
flytja á stofnun (15, 2, 8, 5, 1). Í rannsókn sem Porter og
Clinton gerðu árið 1992 kom fram að fólk notar aðallega
þrjár aðferðir:
Að taka því sem að manni er rétt er langalgengasta
aðferðin sem notuð er til að takast á við þær hömlur