Són - 01.01.2011, Page 22

22 HELGI SKÚLI KJARTANSSON
Aðrar niðurstöður af þessari athugun eru miklu einfaldari. Ég sagði
áðan um einkvæðu nafnorðin í fjórðu stöðu að þau kæmu helst fyrir í
b-línu (höfuðstafslínu), og voru þar þó allmargar undantekningar frá.
En þríkvæðu orðin standa í b-línu í öllum hundrað dæmunum. Og geta
þar af leiðandi ekki borið stuðul; hér eru engar hliðstæður við goð
gjalda. Einkvæða nafnorðið í fjórðu stöðu bar, sagði ég, örsjaldan rím,
og það var þá fyrri hendingin (frumhendingin) því að í línum þessarar
gerðar fellur sú síðari (viðurhendingin) jafnan á næstsíðasta atkvæðið.
Enn skýrari línur með þríkvæðu orðin: fyrsta atkvæði þeirra rímar
aldrei, sama þó það sé langt, en annað atkvæðið alltaf, sama þó það sé
bara viðskeyti (hildingr ór lyptingu). Jafnfrjálst er að það rími við
fyrsta atkvæði línunnar (fleyvang til Orkneyja) og annað (hjörþeys
í Orkneyjum) en mun algengara í yngri dæmunum að það sé við
annað atkvæðið. Það virðist þá aðeins vera mjög afmörkuð gerð drótt -
kvæðrar línu sem rúmar þríkvætt lokaorð: b-lína með löng atkvæði
bæði í fyrstu og annarri stöðu (eða tvíkvætt jafngildi: móins sæti ágæt -
um), létt atkvæði í þriðju stöðu og svo hið þríkvæða lokaorð þar sem
miðatkvæðið er alltaf langt og ber alltaf rím.
Þessi einfaldleiki er reyndar úrtaksskekkja, hundrað braglínurnar
of fáar til að fanga sjaldgæfustu afbrigði. Þar dugir ekki annað en
aðferð Kuhns47 sem fínkembir öll dróttkvæði fyrir 1200 auk Háttatals
Snorra. Elsta dæmið er eignað of gömlu skáldi til að lenda í úrtakinu
hjá mér. Það er frá Kormáki sem mislíkaði að ástmær sín væri „gefin
tindráttarmanni“ og orti háðulega um atvinnu hans, uppnefndi hann
„Tintein“ og taldi sig blessunarlega ólíkan honum: esa mér sem Tin-
teini.48 Hér er troðið í uppnefnið bæði stuðlum og hendingum, og mun
vísvitandi teygt á möguleikum bragarins til þess að undirstrika
háðstóninn. Hér bætast við tvö dæmi frá 11. og 12. öld: men-myrði –
sigr-sæli, og tvö frá Snorra: skot-skúrum – haf-hreinum. En þetta
er sem sagt alger undantekning þótt Snorri telji hana ekki til braglýta.
47 Bls. 111 í Das Dróttkvætt; nánar í greininni „Von Bragi bis Snorri. Zur Geschichte
des Dróttkvætts“, Einarsbók. Afmæliskveðja til Einars Ól. Sveinssonar … [Reykjavík]
(„nokkrir vinir“) 1969, bls. 211–232, þetta bls. 226.
48 Myrvoll (bls. 94) fjallar um þetta sem dæmi um a-línu af B-gerð (með aðaláherslu á
mér og Tin-; tvíkvæða sögnin esa er í fyrstu bragstöðu án áherslu) án þess að gefa
lokaorðinu sérstakan gaum. Sama mynstur notar Snorri nema lengra milli
hendinga: né Rán viðr haf-hreinum.