Són - 01.01.2011, Page 161

161FJÓRLIÐIR
ég samt ekki skynjað vísuna þegar ég lærði hana úr því ég gat ímyndað
mér „hjá húsfreyjunni“ í stað „hjá frúnni“; það myndi raska hrynjandi
samsettu línunnar. Ég hef fremur skynjað hana einhvern veginn svona:
Komir þú í | hús þar sem | kaff ’ er ekk’ á | borðum,
kunnir’ ð’ ekki | vel við að | biðj’ um það með | orðum,
stattu þá hjá | frúnni um | stund án þess að | tala,
strjúkt’ á henni | bakið og | þá fer hún að | mala.
Hér eru fjórliðir feitletraðir, þríliðir skáletraðir, og reynist hrynj andin
nákvæmlega sú sama í hverri línu. Frávik í munnlegu geymd inni, bæði
í minni gerð og ýmsum sem finna má á netinu, varða einkum forliði,
en þeir eru engir í frumgerðinni, og svo þríliðina í lágkveðu sem ýmist
lengjast („húsfreyjunn’ um“) eða styttast („við að“). Alveg eins og í
sálmi sr. Friðriks hefur fjórliðagreiningin þann kost að gera einfalda
grein fyrir stuðlasetningunni. Hún er þá rétt eins og í hverri annarri
fjögurra bragliða línu.16
Og ef ekki eru fjórliðir, hvernig byrjar þá braglína eins og þessi:
Fýkur yfir hæðir og frostkaldan mel
–? Hér er það Jónas sem kveður,17 hann sem jafnan beitir bragforminu
af svo hnitmiðaðri smekkvísi að fordæmum hans má jafna til goðsvara
í bragfræðinni. Hættir Jónasar eru ýmist með bundnum atkvæðafjölda
(og þá jafnan sniðnir eftir erlendum háttum) eða sveigjanlegum, og
sveigjunni þá beitt af sem mestri fjölbreytni. Til dæmis yrkir Jónas
kaflann úr Hulduljóðum, „Smávinir fagrir“, með hrynjandi tvíliða en þó
þrenns konar frávikum. Algengasta tilbrigðið er þríliður í fyrsta sæti
(„Smávinir fagrir, foldarskart“) og má það kallast grunngerð ljóðlín -
unnar, líka koma fyrir forliðir („því allt um lífið vitni ber“) og þríliðir
í öðru sæti („brekkusóley, við mættum margt“). Öll tilbrigðin felast í
16 Þessi greining bítur ekki á allar línur sem fljótt á litið eru of langar til að stuðla
saman tvær og tvær. Þegar Guðmundur Friðjónsson byrjar kvæði sitt, Ekkjan við
ána, á línunni: „Hví skyldi eg ekki reyna að byrla Braga full,“ þá dugir ekki að greina
„byrla Braga“ sem fjórlið og láta hann bera báða stuðlana. Fremur mætti líta á
„skyldi eg ekki“ sem fjórlið; það myndi hvergi í ljóðinu rekast á stuðlasetningu.
Jafngilt væri að reikna sex bragliði í línu, tölusetja þá: 1 — 0 — 2 — 3 — 4 — 5 og setja
svo stuðlana eins og núll-liðurinn sé ekki til.
17 Til hægri verka eru ljóðlínur Jónasar hér afritaðar af vef Netútgáfunnar:
<http://www.snerpa.is/net/kvaedi/jonas.htm>.