Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2008, Blaðsíða 30

28
Tímarit um menntarannsóknir, 5. árgangur 2008
Gyða Jóhannsdóttir
slíka skóla eru bresku tækniskólarnir (e.
polytechnics) sem voru stofnaðir á miðjum
sjöunda áratugnum og fengu heitið háskóli
í byrjun tíunda áratugarins. Almennt hefur
háskólastigið því tekið miklum breytingum
síðastliðna áratugi en löndin fara oft ólíkar
leiðir. Margir fræðimenn telja þá tilhneigingu
millistofnana að færast smám saman nær
hefðbundnum háskólum vera sameiginlegt
einkenni þróunar þessa skólastigs í fjölmörgum
löndum en það var ekki ætlunin í byrjun. Þessi
tilhneiging hefur verið nefnd academic drift
(Jón Torfi Jónasson, 2004a; Morphew, 2000;
Neave, 1979), á íslensku þýtt sem bóknámsrek
(Jón Torfi Jónasson, 2006). Þessi tilhneiging
felst meðal annars í því að millistofnanir
sækjast í auknum mæli eftir því að öðlast
ýmis sérkenni háskólanna, svo sem að námi
ljúki með háskólagráðu og að kennarar stundi
akademískar rannsóknir (Neave, 1979).
Þróun íslenska háskólastigsins hefur einnig
verið ör undanfarna fjóra áratugi. Fyrir 1971
var einungis einn háskóli starfræktur á Íslandi
en árið 1971 var Kennaraskóli Íslands færður
á háskólastig undir heitinu Kennaraháskóli
Íslands og varð þar með annar háskóli Íslend-
inga. Síðan hefur háskólum fjölgað ört
og nú eru þeir sjö.1 Breytingar á íslenska
háskólastiginu hafa verið miklar og örar
og því er þróunartímabilið stutt miðað við
önnur lönd, til dæmis hin Norðurlöndin. Árið
1847 var stofnaður prestaskóli hér á landi,
læknaskóli 1876 og lagadeild var starfrækt
frá 1908. Háskóli Íslands var ekki formlega
stofnaður fyrr en árið 1911 (Guðni Jónsson,
1961). Háskólinn í Uppsölum er elsti háskóli
Norðurlanda, settur á stofn árið 1477, á eftir
fylgir Kaupmannahafnarháskóli, stofnaður
1479, Háskólinn í Turku sem var fyrrum
höfuðborg Finnlands, stofnaður 1640, og
Háskólinn í Ósló sem var settur á stofn árið
1811.
Vöntun á háskóla hér á landi hindraði
Íslendinga þó ekki í að leggja stund á háskóla-
nám. Frá fornu fari stunduðu þeir háskólanám
í Evrópu, en þegar kemur fram á 19. öld er það
næstum alfarið bundið við Kaupmannahöfn
(Guðni Jónsson, 1961).
Þar sem íslenska háskólastigið hefur þróast
á svo stuttum tíma er forvitnilegt að bera
þróun þess saman við þróun annars staðar á
Norðurlöndum, þar sem háskólarnir standa á
gömlum merg. Vegna þess hve náið samstarf
hefur verið á milli stjórnvalda á Norðurlöndum,
en einnig vegna þess hversu margt íslenskt
háskólafólk hefur numið þar, mætti ætla að
íslenska þróunin bæri keim af annarri norrænni
þróun hvað varðar skipulag skólastiganna.
Niðurstöður rannsóknar þar sem ég bar saman
þróun háskólastigsins á Norðurlöndum sýna
þó að svo er ekki. Ísland sker sig úr hvað
snertir þróun millistigs á milli framhaldsskóla
og háskóla, sem hefur þróast annars staðar á
Norðurlöndum en hvorki var né er að finna á
Íslandi.
Meginmarkmið þessarar greinar er að varpa
nánara ljósi á þróun íslenska háskólastigsins í
samanburði við framvinduna annars staðar á
Norðurlöndum og freista þess að segja fyrir um
hvert stefnir í nánustu framtíð.
Umfjöllunin er byggð á tveim stoðum.
Í fyrsta lagi er byggt á meginniðurstöðum
norrænu samanburðarrannsóknarinnar sem
gerð var á árunum 2001–2006. Þar kannaði ég
hvort til væri norrænt líkan sem lýsti skipulagi
og þróun háskólastigsins, og sérstaklega
hvort þróunin endurspeglaði bóknámsrek
(Gyða Jóhannsdóttir, 2006). Í öðru lagi er
byggt á nánari rannsókn á þróun íslenska
háskólastigsins, sem fór fram á árunum 2007 og
2008, þar sem þróun norrænu háskólakerfanna
hefur verið fylgt eftir fram á þennan dag.
Lykilhugtök umræðunnar
um þróun háskóla
Í rúmlega fjörutíu ár hafa rannsóknir á
bóknámsreki yfirleitt beinst að vexti og þróun
menntakerfa ólíkra þjóða og stofnana innan
þessara kerfa, svo sem háskóla og stofnana
sem ekki eru háskólar, hér eftir kallaðar
millistofnanir (Birnbaum, 1983; Huisman og
1 1. júlí 2008 urðu háskólarnir sjö þar sem Kennaraháskólinn sameinaðist Háskóla Íslands.