Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2008, Blaðsíða 37

35
Tímarit um menntarannsóknir, 5. árgangur 2008
Ísland virðist formlega færast frá
háskólaráðandi kerfi yfir í sameinað kerfi
án þess að taka upp tvíhliða kerfi og síðar
tvíundakerfi eins og á sér stað víðast hvar
annars staðar á Norðurlöndum. Íslenska
þróunin virðist því mjög ólík þróun hinna
landanna og þarfnast nánari skoðunar.
Rýnt í þróun íslenska
háskólastigsins
Dulið tvíhliða kerfi?
Þróunin í Finnlandi, Noregi og Danmörku
sýnir að það er sterk tilhneiging til þess að færa
þær stofnanir sem standa utan við háskólana
á háskólastig, jafnvel þótt gerður sé skýr
greinarmunur á stofnunum innan skólanna á
háskólastiginu. Þessar stofnanir þrýsta mikið
á að komast upp að hlið háskólanna hvað
varðar öll þau viðmið sem nefnd hafa verið. Í
Svíþjóð, þar sem búið var til heilsteypt kerfi,
hefur aðgreiningunni samt verið haldið að
talsverðu marki í reynd, þótt að forminu til
sé sænska kerfið sameinað kerfi. Það eru því
ákveðin atriði sem eru sammerkt þróuninni í
öllum þessum löndum þótt umgjörðin sé ekki
sú sama. Í þessu ljósi var þróunin hér á landi
könnuð nánar.
Við skoðun á íslensku þróuninni kom í ljós
að bæði var erfitt að sjá frá hvaða kerfi var
horfið og þá voru sumir háskólar sameinaða
kerfisins nokkuð frábrugðnir almennum
hugmyndum um háskóla hvað það snerti að
þar væru stundaðar rannsóknir og að þeir veittu
allar háskólagráður.
Samkvæmt lögum um Háskóla nr.136/1997
virðist horfið frá því háskólaráðandi kerfi sem
verið hafði við lýði fram að þeim tíma, þar
sem stofnanir á stigi æðri menntunar voru
annað hvort háskólar eða framhaldsskólar.
Þegar betur er að gáð stóðst þessi einföldun
ekki í raun þar sem nokkrir skólar sem á
sjöunda áratugnum voru starfræktir samkvæmt
lagalegum ramma mennta- og sérskólastigs
(þriðja skólastig skv. lögum um skólakerfi og
fræðsluskyldu nr. 221/1946) höfðu saman þróast
frá sérskólastiginu sem þeir voru formlega á og
í átt að Háskóla Íslands. Það sama á sér stað á
níunda og tíunda áratugnum en þá þróast aðrir
skólar sem starfræktir voru innan lagaramma
framhaldsskólanna (skv. lögum um skólakerfi
nr. 55/1974) í átt að háskólunum. Samkvæmt
þessu var kerfið formlega háskólaráðandi
kerfi fyrir 1997, en í raun var um að ræða
óformlega breytingu í tvíhliðakerfi. Þetta
bendir til þess að þótt lögin um háskóla frá
1997 hafi gert ráð fyrir sameinuðu kerfi í
kjölfar lagasetningarinnar hafi í raun verið um
dulið tvíhliðakerfi að ræða, í rauninni bæði
fyrir og eftir lagasetninguna. Hér á eftir eru
rakin nokkur dæmi þessu til stuðnings.
Fyrsta dæmið er þróun Kennaraskóla
Íslands. Í lögum um hann nr. 23/1963 er
eins árs kennaradeild stúdenta viðurkennd en
þar gátu stúdentar öðlast réttindi til kennslu í
barnaskólum. Þessi deild hafði þó í raun verið
starfrækt frá 1951 en þá var nemendafjöldi
nægur í eina bekkjardeild. Í undirbúningi
laganna 1963 var gert ráð fyrir að lengja
deildina í tvö ár en því var frestað vegna
kennaraskorts. Deildin var lengd í tvö ár árið
1969 (Sigríður Valgeirsdóttir, 1987). Þar sem
skilgreining á háskóla fram til 1997 var fyrst
og fremst bundin við inntökuskilyrði háskóla,
þ.e.a.s. stúdentspróf, má leiða líkur að því
að Kennaraskóli Íslands hafi að nokkru leyti
starfað á háskólastigi allar götur frá 1951, en
að minnsta kosti frá 1971.
Tækniskólinn er annað dæmi. Hann var
stofnaður 1962 og var starfræktur samkvæmt
mennta- og sérskólastigi til 1971. Upp úr 1973
var hann hins vegar að nokkru leyti viðurkennd-
ur með stöðu háskóla. Hann bauð upp á nám
á framhaldsskólastigi en einnig nám sem var
fyllilega sambærilegt námi á háskólastigi og
hafði formlega ótvíræða stöðu þess. Orðræðan
um Tækniskólann var hins vegar tvístígandi
og menn greindi á um hvort hann skyldi talinn
til háskóla eða framhaldsskóla. Gott dæmi um
þetta er nám í meinatækni, en árið 1966 var
Tækniskólanum falið að sjá um og starfrækja
það og inntökuskilyrði var stúdentspróf. Árið
1974 var hugað að því að færa námið í Háskóla
Íslands enda voru nemendur með stúdentspróf,
Leiðin liggur í háskólana – eða hvað?