Gripla - 01.01.2000, Síða 48

46
GRIPLA
Kaflinn um kynhvöt þessa annars óþekkta Grettis í Grettisfærslu hefur trú-
lega valdið því að þulan var skafin út (Ólafur Halldórsson 1960:56), sennilega
ekki seinna en á síðari hluta 16. aldar (1960:51). Til eru fleiri dæmi um sams
konar meðferð handrita. í aðalhandriti Bósa sögu, AM 586 4to, hafa berorðustu
kaflamir verið skafnir út (Sverrir Tómasson 1996:65) og Júrg Glauser (1983:91)
nefnir dæmi um setningar sem skafnar hafi verið úr lokaorðum Vilmundar sögu
viðutan í handritum frá 15. öld (AM 586 4to og AM 343 a 4to) vegna þess að
þær hafi þótt of berorðar. Klausur þessar hafa varðveist í öðrum handritum.
4. Grettir eða grettir
Eins og um var getið í 3. kafla merkti nafnið Grettir upphaflega ‘slanga’ og
til foma var nafnið notað sem heiti á ormi eða slöngu (sbr. Lind 1905-1915:
355). Kirsten Hastrup (1986:295) bendir á að nafnið Grettir virðist ekki hafa
verið notað sem eiginnafn fyrr en á síðari hluta 15. aldar; engin dæmi séu um
annan Gretti en Gretti Asmundarson í gjörvöllum miðaldabókmenntunum,
fyrir utan Ófeig gretti Einarsson langalangafa Grettis og Ófeig gretti Önund-
arson afabróður hans, en þeir bera nafnið sem viðumefni.15 Hastrup nefnir
ekki dæmi úr Sturlungu, en segir (1986:295-296) að í lok 15. aldar og á fyrri
hluta 16. aldar komi nafnið nokkmm sinnum fyrir í fombréfum (1486-1556).
Hún bendir einnig á að miðaldahandrit sögunnar séu frá sama tíma (um
1475-1550) og að um það leyti sé um að ræða endumýjaðan áhuga á Grettis
sögu. En hafl Grettis saga verið samin um 1400 eða á 15. öld er óþarfi að gera
ráð fyrir endumýjuðum áhuga á sögunni um 1500, eins og Hastmp gerir (sbr.
Ömólfur Thorsson 1994a:919). Þá væri nær lagi að álykta svo að sagan hafi
strax orðið vinsæl þegar hún var samin og að vinsældir hennar og söguhetj-
unnar, sem var eflaust kunn í munnmælum, hafi haldist fram eftir 16. öld og
lengur. Hastrup (1986:296) segir að nafnið Grettir komi fyrir á 17. öld og í
manntalinu 1703 beri 7 Islendingar það, auk nokkurra sem voru Grettisson
eða -dóttir. Hastrup telur nafnið hverfa úr notkun á 18. öld og segir að það
skjóti ekki aftur upp kollinum fyrr en á 20. öld. Hvort tveggja tengir hún við
sérstakar vinsældir Grettis á 17. og 20. öld.
Guðrún Kvaran og Sigurður Jónsson (1991:252) staðfesta að nafnið hafi
verið borið af 7 mönnum 1703, þar af fjómm í Skagafirði, en síðan komi það
ekki fyrir fyrr en 1919 er skírður var Grettir Asmundsson.
E. H. Lind rekur dæmi um nafnið Grettir sem skímamafn og viðumefni.
15
Hastrup (1986:295) talar um Ófeig gretti Önundarson sem forföður Grettis en ekki afabróður
(sbr. ÍF VII:375).