Gripla - 01.01.2002, Side 188

186
GRIPLA
a 14to og AM 673 a II1 4to; brot úr Heims ósómum og Spakmælum Prospers
á AM 677 4to A og prédikanir og viðræður Gregors páfa er að finna á AM 677
4to B. Þá höfum við tímatalsfræði í Rímbeglu á GKS 1812 IV 4to. Veraldar-
saga er á AM 655 VII 4to og AM 655 VIII 4to og brot úr Grágás hafa varð-
veist í AM 315 d og c fol. Frá þessu tímabili eru enn fremur elstu greinar
Reykjaholtsmáldaga.
Þetta er nokkurt textamagn, ekki færri en 230 blöð, og á þeim eru hendur
yfir þrjátíu skrifara. En skyldi málið á þessum elstu textum vera háð þeim efn-
islegu og þjóðfélagslegu takmörkunum sem ræddar voru hér að framan? Ekki
verður komist hjá að svara því játandi. Þetta eru skrif lærðrar yfirstéttar og
drjúgur hluti er þýddur úr latínu eða að minnsta kosti ritaður að erlendri fyrir-
mynd. Þekkt eru þau ummæli Jóns Helgasonar (1958:16) um málfar prédikan-
anna á hómilíubókinni að óvíða flói lindir íslensks máls tærari en á þeirri
gömlu bók. Því verður ekki andæft hér, en hinu er vert að velta fyrir sér hve
vel mál hómilíubókarinnar endurspegli mál íslenskrar alþýðu á áratugunum í
kringum 1200. Nokkrar líkur eru á að í máli leikra áheyrenda hafi mátt finna
sitthvað það í hljóðafari og beygingum er ræðumanni þótti ekki boðlegt og
ekki rataði á bækur fyrr en löngu síðar.14
Frá upphafi þrettándu aldar og fram á miðja þá öld er varðveitt meira af
sams konar efni: brot úr prédikunum á AM 655 I 4to og AM 655 XXIII 4to,
heilagra manna sögur á AM 645 4to B, brot úr Maríu sögu á AM 655 XIX 4to,
tímatalsfræði á GKS 1812 III 4to og postulasögur á AM 645 4to A og B og
AM 655 XII-XIII 4to. Þá höfum við einnig Jarteinabók Þorláks helga á AM
645 4to A og svo koma hér á þessu tímabili elstu varðveittu brot konunga-
sagna með Ágripi á AM 325 II 4to og Elstu sögu Ólafs helga Haraldssonar á
NRA 52. Frá þessum tíma er einnig bréfið AM dipl isl fasc LXV 1, skipan Sæ-
mundar Ormssonar, sem er háð sömu takmörkunum sem málheimild og aðrir
efnisflokkar hér.
14 Ræður þær sem finnast á þessum elstu handritum hafa ugglaust verið lesnar yfir alþýðu manna
en málsniðið hefur verið hátíðlegt og skort ýmis einkenni alþýðumáls. Til samanburðar má
leiða hugann að ólíkum málsniðum í nútímanum: drjúgur hluti íslensku þjóðarinnar notar
þágufall fremur en þolfall í frumlagssæti sagna á borð við langa og vanta en samt heyrum við
slfka notkun ekki í hátíðarræðum fyrirmanna þjóðarinnar; þessi þágufallsnotkun hefur verið
nefnd „þágufallssýki" og þykir ekki til fyrirmyndar. Ekki hefur heldur borið á því að neinu
marki að embættismenn í æðstu stöðum hafi verið „flámæltir" eða „hijóðvil ltir“ eins og það
var líka kallað. Við sjáum ritað „gleðilegt sömar“ á póstkorti til gamals vinar eða f sendibréfi
en harla ósennilegt er að þessa gæti að ráði í rituðum stólræðum presta á Austurlandi þar sem
mest kvað að þessu máleinkenni.