Gripla - 01.01.2002, Side 192

190
GRIPLA
Meginþróunin virðist vera sú að á fjórtándu öld taka fleiri þjóðfélagshóp-
ar að fást við bókagerð. Gerð bóka til útflutnings hefur smám saman fjarað út
á síðari hluta aldarinnar og lagst alveg af um aldamótin 1400, ef marka má
varðveitt íslensk handrit í Noregi og vitnisburð „norvagisma" í íslenskri staf-
setningu, en þeir sjást vart í íslenskum handritum eftir 1400.19 Um leið og
dregur úr glæsileika bókanna sjáum við að efnisflokkum fjölgar og breiðara
úrval handrita hefur varðveist; lfklegt verður að teljast að það gerist samfara
því að fleiri halda á penna en áður og Akrafeðgar bera vitni vaxandi bókagerð
í bændastétt á fjórtándu öld.
7.2 Fjölbreyttara mál en áður
Fjölbreyttari handritaforði frá fjórtándu öld gefur fjölbreyttari mynd af málinu
en handrit tólftu og þrettándu aldar. Hér eru fleiri málsnið en áður og því fáum
við breiðari þverskurð af málinu og fleiri málbrigði birtast. Ólíkir textar gætu
því virst misgamlir ef ekki kæmu til önnur aldursgreiningarrök en tungumál-
ið: prestur sem skrifar hátíðlega stólræðu á „viðurkenndu“ og „vönduðu" máli
er líklegur til að skrifa fomlegri texta en lítið skólagenginn jafnaldri hans úr
bændastétt er á sama tíma skrifar upp Örvar-Odds sögu handa sjálfum sér og
sínu fólki, jafnvel svo að út frá málinu gætum við hæglega ályktað að áratug-
ir greindu þessi handrit að.20
Ekki er ósennilegt að ríkulegri handritaforði fjórtándu aldar feli í sér texta
frá fleiri mállýskusvæðum en áður var; aukin handritaframleiðsla skýrist auð-
19 Mikil umskipti verða í íslenskri bókagerð í kringum 1400 og kann plágan mikla 1402-4 að eiga
einhvem þátt í þeim. Norsk áhrif hverfa snögglega úr íslenskri stafsetningu og bókagerð fær
annað yfirbragð. Stefán Karlsson hefur rannsakað þetta manna best:
Norvagismeme i islandsk ortografi forsvinder næsten som ved et trylleslag omkring 1400.
Islandsk bogproduktion fortsætter pá traditionel vis helt op til reformationen. Den er stor,
men den elegance over hándværket som er sá karakteristisk for det 14. árhundredes bog-
produktion er forsvundet. Nu skrev man kun til hjemmebrug og ikke længere for et helt
kongerige (Stefán Karlsson 1979:13).
20 Til að mynda er ívið fomlegra mál á AM 54 fol þar sem æfð og atvinnumannsleg hönd skrif-
ar Ólafs sögu Tryggvasonar í tveggja dálka fólíóhandrit (Ólafur Halldórsson 2000:lxix-
lxxxvi) en á AM 575 a 4to með Dínus sögu drambláta og Flóres sögu og Blankiflúr (Jónas
Kristjánsson 1960:vii-xvi); enda þótt þau séu bæði tvö talin frá síðasta fjórðungi fjórtándu
aldar (cl375-1400, ONP Registre). Þannig sjást til dæmis hvergi dæmi um stoðhljóð í 54 en
þau em nokkur í 575, í 54 er langoftast ritað ‘ua’ fyrir eldra vá en í 575 er alls staðar ritað ‘uo’
nema í smáorðinu svá; í 575 hefur langt -r styst í bakstöðu en ekki munu vera dæmi um slíkt
í 54. Varasamt er þó að draga of miklar ályktanir af dæmi sem þessu þar sem óvissa ríkir um
upprunaslóðir handrita og skekkjumörk við aldursgreiningu em einhverjir áratugir.