Gripla - 01.01.2002, Qupperneq 220

218
GRIPLA
hugað að láréttum strikum sem mörkuðu fyrir línum: rettrici í fleirtölu en ret-
trice í eintölu (Maniaci 1998:147-155). Að þessum verkþætti loknum gat
skrifari tekið til við að skrifa á blaðsíðumar, en hvar nákvæmlega setti hann
fyrsta bókstafinn, fyrsta orðið, fyrstu línuna?
2. Hugmyndin
Fyrir fjómm áratugum vakti enski handritafræðingurinn Neil R. Ker máls á
því að á 13. öld hefði formskynjun skrifara í Englandi breyst í veigamiklu at-
riði. Aður nýttu þeir efsta strik sem undirstöðu fyrir fyrstu línu skriftar, en
smám saman varð línustrikunin í heild að ramma sem skriftinni var komið fyr-
ir í. Það þýddi að fyrsta lína skriftar var sett undir efsta strik. Hugtökin sem
Ker notar eru „above top line“ um eldra fyrirkomulagið en „below top line“
um hið yngra. I örstuttri grein getur hann sér til að hugmyndin um línustrikun
sem ramma utan um skrift sé komin frá skrifurum sem unnu að Biblíuhandrit-
um með skýringum (glósum), en þær umluktu textann og voru með smærra
letri. Aðeins í slíkum handritum gætir þess að skrifað sé neðan við efsta strik
fyrir lok 12. aldar, en var fátítt. Ker lýsir síðan tíu enskum handritum frá 13.
öld og dregur þá ályktun af athugun sinni að atvinnuskrifarar hafi snemma á
13. öld tekið upp þann sið að skrifa fyrir neðan efsta strik, en áhugaskrifarar í
vaxandi mæli fyrst eftir miðja öldina. Hann lýkur greininni á því að segja að
nokkuð sé um handrit frá 15. öld þar sem skrifað er fyrir ofan efsta strik en tel-
ur það vera meðvitaða ákvörðun manna sem hermdu eftir mun eldri handritum
(Ker 1960:16).
Mikið hefur verið vitnað til greinar Kers síðan hún birtist en minna gert af
því að kanna hvort hann hafí haft á réttu að standa. Sjálfur tók hann fram neð-
anmáls að hann liti svo á að breytingin hefði orðið í allri Evrópu en að munur
væri á löndum, án þess að lýsa því nánar. Belgíski handritafræðingurinn
Jacques Lemaire hefur mótmælt þeirri fullyrðingu, sem hann segir að fái ekki
staðist þótt hún sé áhugaverð sem slfk: „Pour intéressante qu’elle soit, cette
théorie ne résiste pas au contröle de l’expérience". Máli sínu til stuðnings vís-
ar hann til þriggja handrita frá lokum 9. aldar til 12. aldar þar sem skrifað er
undir efsta strik og annarra frá 14. og 15. öld þar sem þessu er öfugt farið
(Lemaire 1989:163-164). Hollendingurinn J. P. Gumbert (2002) segir hins
vegar í tölvuskeyti á Apilist að þetta sé einfaldlega rangt: „Mais c’est du non-
sens. ... Les remarques de Lemaire sont simplement erronées." Gumbert
kveðst þekkja handritin þrjú og staðhæfir að í tveimur þeirra sé yfirleitt skrifað