Gripla - 01.01.2002, Side 252

250
GRIPLA
og Jón Karl Helgason hafa fengist við þetta mjög svo áhugaverða fyrirbæri
nýsköpunar á síðustu árum. Þrátt fyrir að það komi efninu ekki beint við er
leitt að doktorsefni skuli hvorki nefna rit Huberts Seelow um íslenskar al-
múgabækur né rannsóknir Jóns Karls Helgasonar á Njáls sögu í þessu sam-
hengi (Seelow 1989, Jón Karl Helgason 1999).
Það kemur vel fram í kafla 5.1.-2. ‘Um frásagnargerð og byggingu’ að
doktorsefnið er vel heima í hefðbundinni frásagnarfræði sagna og munnlegs
kveðskapar. Hún nefnir t.d. þekkta framsetningu rússneskra undraævintýra
Vladimirs Propp frá þriðja áratug síðustu aldar. Hér hefði hún mátt fara meira
inn á nútímalegri aðferðir frásagnarrannsókna. Bengt Holbek gefur nokkur
góð dæmi um það (Holbek 1987).
Aðalheiður Guðmundsdóttir segir á bls. xx o.áfr. að sögur sem hafa geng-
ið í munnmælum séu yfírleitt þáttakenndari en ritaðar sögur og síbreytileiki sé
eitt helsta einkenni munnmælasögunnar. Hún notar þetta til að sýna fram á að
rímur 14. aldar séu byggðar á bóksögu en ekki munnlegum flutningi. Það
verður þó að taka fram að ævintýri geta einnig haft mjög flóknar formgerðir
með flóknu táknakerfi og að ritaðir textar geta verið mjög staðlaðir. Doktors-
efnið reynir í nokkrum samböndum að tengja formúlur ritarans í upphafi og
lok frásagnar við áheyrendur (t.d. bls. xxiii: karlmenn sem aðalviðtakendur,
þ.e. karlkyns áheyrendur í verbúðum; bls. cxv: textabreytingar gerðar af
konu). Hér er hætta á því að venjubundin klif séu tekin of bókstaflega. Þess
háttar formúlur eru algengar og koma fyrir í ýmsum myndum, og það er ekki
svo einfalt að nota þær sem dæmi um félagslega merkingu textans og stöðu
hans í samfélaginu. En það er mikilvægt að athygli er vakin á þessu efni.
Það er rétt að bæta við enn einu atriði í þessu samhengi. Höfundur skoðar
samskipti milli ritaðra og munnlegra frásagna, milli afritunar og nýsköpunar
prósatexta, rímna, nýrra lausamálstexta, stundum jafnvel danskvæða mjög
ítarlega og á skemmtilegan hátt. Það væri þó hægt að ætlast til að hún tæki
nánara mið af nýjustu alþjóðlegu rannsóknum sem ekki fjalla sérstaklega um
íslenskar bókmenntir (sjá t.d. Pastemack 1995).
Doktorsefnið hefur unnið mikið verk og safnað saman mjög áhugaverðu
efni í sambandi við einstök mótíf eins og kemur fram í kafla 5.1.3. Þess vegna
þykir kannski óréttlátt að benda á nokkra veika hlekki og sakna eftirheimilda.
Það verður að segja að Aðalheiður Guðmundsdóttir hafi unnið þjóðsagna-
fræðilega efnið yfirleitt mjög vel.3 Hið sama gildir þó ekki um gelískar heim-
3 Athuganir þessar um þjóðsagnaefni eru komnar frá einum dómnefndarmanni um hæfi ritsmíð-
arinnar sem doktorsrits, Terry Gunnell.