Dagblaðið Vísir - DV - 24.04.2008, Qupperneq 12

12 FIMMTUDAGUR 24. APRlL 2008
Helgarblað DV
KJARTAN GUNNAR KJARTANSSON
bladamadur skrifar: krjkmlv.is
Gúttósalurinn eftir slaginn
Ástandið í salnum í Góðtempl-
arahúsinu gefur vel til kynna
hvað þar hafði gengið á eftir
Gúttóslaginn svonefnda.

Þorlaksmessuslagurinn 1968Gongu-
mönnum og lögregluliði laust saman á
Lækjartorgi á Þorláksmessu er lögreglan
stöðvaöi gönguna sem ætlaði upp Banka-
strætið. Sumir forsprakkar göngunnar höfðu
hótað því að brjóta lögregluliðið á bak aftur
en göngumenn létu fljótlega undan síga.
Slagsmál milli mótmælenda og lögreglu hafa veriö fátíö í seinni tíö en voru nokkuð algengari framan af
síðustu öld. Hæst ber Gúttóslaginn og óeirðirnar á Austurvelli við inngöngu íslands í Atlantshafsbanda-
lagið en átökin hafa þó verið fleiri.
Fyrstu sögulegu uppþotin sem hér
eru rifjuð upp urðu í Suðurgötu
vegna rússneska drengsins 1921.
Forsögu þessa uppþots ber að
rekja til þess að Ólaftir Friðriksson,
ritstjóri Alþýðublaðsins, kom heim
af 3. þingi Komintern, Alþjóðasam-
bands kommúnista, í Rússlandi,
haustið 1921, og hafði þá með sér
munaðarlausan rússneskan dreng,
Nathan Friedmann.
Ólafur hugðist taka drenginn að
sér en eftir að í ljós kom að dreng-
urinn gekk með tiltekinn augnsjúk-
dóm ákváðu heilbrigðisyfirvöld að
vísa honum úr landi. Ólafur og
stuðningsmenn hann litu hins veg-
ar á þessa ákvörðun sem pólitísk-
ar ofsóknir og neituðu að afhenda
drenginn.
Drengurinn hélt til á heimili
Ólafs í Suðurgötunni, og þangað
söfnuðust saman róttækir jafnað-
armenn með Hendrik Ottósson
í broddi fyllkingar, ásamt hópi
verkamanna sem voru hliðholl-
ir Ólafi. Komu nú vomur á fáliðað
lögreglulið bæjarins enda vöktuðu
stuðningsmennirnir heimili Ólafs,
voru töluvert fjölmennir og til alls
líklegir.
Forysta Alþýðuflokksins leit
hins vegar svo á að Ólafi og stuðn-
ingsmönnum hans bæri að fara að
lögum og hlýða yfirvöldum. Var
Ólafi vikið úr starfi sem ritstjóri
Alþýðublaðsins og Alþýðuflokkur-
inn lýsti því yfir að framkoma Ól-
afs væri Alþýðusambandi íslands
óviðkomandi.
Dómsmálaráðherra lét safna
í varalögreglulið, gerði atlögu að
heimili Olafs og eftir snörp handa-
lögmál hafði lögreglan betur, hafði
drenginn á brott með sér og hand-
tók Ólaf og helstu forsprakka hans.
Margir litu svo á að framganga
Ólafs og félaga hefði verið alvar-
leg byltingartilraun og segja má
að Drengsmálið hafi verið upp-
hafið að stofnun skipulegs hóps ís-
lenskra kommúnista.
Gúttóslagurinn
Gúttóslagurinn dregur nafn
sitt- af Gúttó, félagsheimili Góð-
templarareglunnar, sem stóð við
Vonarstrætið þar sem nú er bfla-
stæðið fyrir sunnan Alþingis-
garðinn. Gúttó var um áratuga-
skeið einn helsti samkomustaður
og skemmtistaður Reykvfldnga. f
upphafi kreppunnar má segja að
Gúttó hafi verið ráðhús Reykjavík-
ur en þar fóru þá fram bæjarstjórn-
arfundir.
Haustið 1932 var skelfilegt
atvinnuleysi í Reykjavík og víðar.
Bæjarstjórn hafði staðið fýrir
atvinnubótavinnu sem ekki var
hátt launuð og fólst einkum í því
að höggva til grjót í grjótnámu
bæjarins. Þegar ríkisstjórnin
ákvað að lækka skerf sinn til
atvinnubótavinnunnar taldi
bæjarstjórn sér ekki annað fært en
að lækka launin um þriðjung. Þetta
stóð til að gera ábæjarstjórnarfundi
9. nóvember 1932.
Vinstri menn í bæjarstjórn og
verkalýðshreyfingin brugðust hins
vegar hart við og fengu verkamenn
og atvinnuleysingja til að fjöl-
menna við Gúttó þennan dag. Mik-
ið fjölmenni streymdi inn í hús-
ið, fundurinn leystist upp og inni í
húsinu og fýrir utan það upphófst
mikill slagur milli verkamanna og
lögreglumenn og unglingur sem
varð fyrir táragassprengju.
Þorláksmessuslagurinn 1968
ÞorláksmessuslagurinníMiðbæ
Reykjavíkur á Þorláksmessu 1968
er þekkasta mótmælaganga 68-
kynslóðarinnar. Forsaga slagsins
var annar fundur, sem haldinn var
um Víetnamstríðið í Tjarnarbúð að
tilhlutan Æskulýðsfylkingarinnar
og Félags róttækra stúdenta,
laugardaginn 21.desember 1968.
Tjarnarbúð var á þessum árum
einn vinsælasti skemmtistaður
róttækra stúdenta, á neðstu hæð
Oddfellowhússins í Vonarstræti.
Áædað var að fundarmenn
gengju síðan eftir fundinn um
Miðbæ Reykjavíkur um Kirkju-
stræti, Aðalstræti, Austurstræti,
Bankastræti, Laugaveg, Klappar-
stíg, Hverfisgötu, Lækjargötu, Bók-
hlöðustíg og suður Laufásveg að
sendiráði Bandaríkjanna.
Þegar lögreglan ffétti af fund-
inum hafði hún samband við for-
ráðamenn fúndarins og tjáði þeim
að ekki yrði hægt að leyfa gönguna
um Miðbæinn gegn umferðinni
um allar þessar einstefnugötur á
einum mesta verslunardegi árs-
ins. Ýmsir forsvarsmenn göngunn-
ar ætluðu að hundsa tilmæli lög-
reglunnar en á endanum var hætt
við þessa löngu gönguleið enda
hafði lögreglan gert ráðstafanir til
að loka henni fyrir göngumönn-
um. Þó kom til ryskinga á Austur-
velli þar sem Birna Þórðardóttir og
Ragnar Stefánsson komu nokkuð
við sögu.
Á Þorláksmessu héldu síðan
sömu aðilar annan í Sigtúni (nú
NASA). Þeim fundi var ædað að
fjalla um verkalýðsmál, rétdndi
borgara og „lögregluárásina við
Tjarnarbúð". Eftir þann fund stóð
til að ganga Austurstrætí, Banka-
strætí, Skólavörðustíg, Frakkastíg,
Laugaveg og Bankastræti og slíta
fúndinum fýrir ffaman Stjórn-
arráðið. Þessi fundur varð tölu-
vert sögulegri því nú sló alvarlega
í brýnu milli lögreglu og fundar-
manna og það á sjálfa Þorláks-
messu í Miðbænum.
Bjarki Elíasson yfirlögreglu-
þjónn stóð í samningaviðræðum
við forsvarsmenn fundarins, benti
þeim á að þeir hefðu valið mesta
verslunardag ársins til að ganga á
móti umferð bfla og gangandi veg-
farenda í sjálfum Miðbænum og
kom með einhverjar málamiðlun-
artillögur um göngu fundarmanna.
Því var hins vegar öllu hafnað af
hálfu fundarmanna.
Þegar fundarmenn komu af
fundinum kl. 22.10 á Þorláks-
messukvöld hafði lögreglan
lokað Austurstrætinu fyrir göngu-
mönnum og sló þar í brýnu um
stund. Þá sáu ýmsir vegfarendur
ástæðu til að ganga í lið með
lögreglunni. Eftir skamma hríð
voru göngumenn hraktir til baka
vestur Austurstrætið og Þorláks-
messuslagnum lauk nokkurn
veginn stórslysalaust en nokkrir
voru handteknir. Slagurinn varð
hins vegar kveikja að miklum
blaðaskrifum um mótmælagöngur
og framgöngu lögreglunnar.
lögreglu - svo kallaður Gúttóslagur.
Rúður voru brotnar og stólar mölv-
aðir og notaðir sem barefli. Meðal
þeirra sem gengu hart ffam í þess-
um slag var Héðinn Valdimarsson
sem varð formaður Dagsbrúnar
og forstjóri BR Urðu ýmsir sárir í
þessum slag og margir handteknir
en bæjarfulltrúar áttu fótum fjör að
launa. Bæjarstjórn hætti svo við að
lækka launin og var síðan fjölgað í
atvinnubótavinnunni.
Alvarlegustu óeirðirnar
Óeirðirnar á Austurvelli er Al-
þingi samþykkti aðild íslands að
NATÓ þann 30. mars 1949, eru al-
varlegustu óeirðir sem orðið hafa
hér á landi frá upphafi heima-
stjórnar. Upphaflega var ætíun-
in að fjalla um aðildarfrumvarpið
þann 29. mars en því var frestað
er umtalsverður mannfjöldi hafði
safnast saman á Austurvelli og
slegið hafði í brýnu milli unglinga
og lögreglu.
Daginn eftir tók Alþingi frum-
varpið fyrir og samþykkti að ís-
land gerðist stofnaðili að NATÓ.
Frumvarpið var samþykkt með 37
atkvæðum gegn 13 en 2 sátu hjá.
Þeir sem greiddu atkvæði með
frumvarpinu voru allir 20 þing-
menn Sjálfstæðisflokksins, 11
þingmenn Framsóknarflokksins
og 6 þingmenn Alþýðuflokksins.
Þeir sem greiddu atkvæði gegn
aðildinni voru allir 10 þingmenn
Sósíalistaflokksins, 2 þingmenn
Alþýðuflokksins og 1 þingmaður
Framsóknarflokksins. Tveir fram-
sóknarmenn sátu hjá.
30. mars var mikill viðbúnaður
við Alþingishúsið. Lögreglumenn,
vopnaðir kylfum og táragasi voru
viðbúnir inni í Alþingishúsinu
sem og nokkurra tuga manna
varalögreglulið sem flestir voru
félagar í Heimdalli. Þá höfðu
formennlýðræðisflokkanna, Sjálfs-
tæðisflokksins, Alþýðuflokksins
ogFramsóknarflokksins,hvattfrið-
sama borgara til að safnast saman
við Alþingishúsið.
Verkamannafélagið Dagsbrún
og Fulltrúaráð verkalýðsfélaganna
hafði hins vegar blásið til almenns
útifundar við Miðbæjarskólann til
að mótmæla aðildinni. Að þeim
fundi loknum héldu fundarmenn
fylktu liði út á Austurvöll. Þar
mættu þeir lögreglu og stuðnings-
mönnum lýðræðisflokkanna. Tal-
ið er að þá hafi verið á milli 8 og 10
þúsund manns á Austurvelli.
Þegar fréttist að Alþingi hefði
samþykkt aðildina að NATÓ og
lögregla og varalögreglulið gerðu
útrás úr Alþingishúsinu sló fljótt
í brýnu og átökin mögnuðust
með grjótkasti, kylfubardögum
og táragasi. Flestar rúður voru
brotnar í Alþingishúsinu og við
lá að þingmenn stórslösuðust
vegna grjóthnullunga sem flugu
inn í húsið. Við útrásina fór
varalögregluliðið á undan með
kylfur á lofti en þeim fylgdi síðan
lögreglusveit með táragas. Við
táragasið tæmdist Austurvöllurinn
á skömmum tíma. Tólf manns
þurftu að leita á Landspítalann
vegna meiðsla og einhverjir
slösuðust alvarlega, þar á meðal 5
Lognið á undan storminum
Lögreglulið og lið varalögreglu standa
vörð um Alþingishúsið skömmu áður
en gerð var útrás á Austurvöllinn með
kylfubarsmíðum og táragasi.
ÍSLENSKAR ÓEIRÐIR