Peningamál - 01.05.2000, Side 13

hagsörðugleikum sem meðal annars birtist í miklum
halla á viðskiptajöfnuði. Þróunarríki í örum vexti og
með mjög hátt hlutfall fjármunamyndunar hafa
stundum búið við jafnmikinn eða meiri viðskipta-
halla en Ísland nú án þess að kæmi til alvarlegrar
gjaldeyriskreppu. Möguleikar þróaðs velferðarríkis á
borð við Ísland til að vaxa út úr slíkum vanda eru
hins vegar mun takmarkaðri. Það sem greinir
hagþróun á Íslandi frá hagþróun á Nýja-Sjálandi fyrir
nokkrum árum er einkum að mikil hallamyndun
hefur átt sér stað við mun minni hækkun raungengis.
Einnig jókst verðbólga verulega hérlendis á síðasta
ári en verðbólga á Nýja-Sjálandi hélst lág, enda
hækkun gengis þar mun meiri.8 Því má draga þá
ályktun að ástand efnahagsmála sé að því leyti lakara
á Íslandi að verðlagsþróunin gefur ekki færi á neinni
slökun á peningalegu aðhaldi í náinni framtíð.
Rétt er að gera nokkurn fyrirvara við framreikn-
ing af því tagi sem Þjóðhagsstofnun hefur nýlega birt
og varast ber að líta á slíkan framreikning sem eigin-
lega spá, enda ógerlegt að sjá fyrir um þróun margra
mikilvægra efnahagsstærða svo langt fram í tímann.
Fremur ber að líta á framreikning af þessu tagi sem
nokkurs konar tæki til þess að afhjúpa veikleika í
stöðu efnahagsmála. Miðað við forsendur Þjóðhags-
stofnunar myndi viðvarandi halli á viðskiptajöfnuði
leiða til þess að erlendar skuldir þjóðarbúsins yrðu
komnar í 85% af landsframleiðslu árið 2004, en í
árslok 1999 námu þær 64½% af landsframleiðslu.
Hrein erlend staða þjóðarbúsins mun þó versna held-
ur minna þar sem gert er ráð fyrir áframhaldandi fjár-
festingu í erlendum verðbréfum.
Hverfandi líkur eru á að þessi þróun gangi í reynd
eftir með þessum hætti. Þótt haglíkön sem notuð eru
við framreikninga af þessu tagi geti í besta falli gefið
þokkalega vísbendingu um hagvöxt til skamms tíma,
margfaldast óvissan við hvert ár sem horft er lengra
fram í tímann. Eitt af því sem erfitt er að sjá fyrir er
samband einkaneyslu og skuldasöfnunar heimilanna.
Sem fyrr segir hafa heimilin aukið skuldir sínar jafnt
og þétt um u.þ.b. 20 ára skeið, en munu augljóslega
ekki gera það um alla framtíð. Undanfarinn áratug
hafa heimilin getað vikist undan greiðslubyrði með
því að lengja verulega lánstímann, auk þess sem
vextir lækkuðu. Ekki er líklegt að þau muni eiga jafn-
auðvelt með að lengja lán enn frekar. Heimilin munu
því ekki eiga annarra kosta völ, komi umtalsvert bak-
slag í þjóðarbúskapinn, en að draga úr neyslu eða
selja eignir, með þeirri áhættu sem því fylgir fyrir
fjármálakerfið. Núverandi staða er því augljóslega
afar viðkvæm. Þótt einkaneysla geti haldið áfram að
vaxa enn um sinn með áframhaldandi skuldasöfnun
og ógerlegt sé að fullyrða hve lengi, er vaxandi hætta
á að umskiptin geti orðið mjög skyndileg þegar til
þeirra kemur. Til þess að komist verði hjá því að
einkaneysla dragist saman vegna aukinnar greiðslu-
byrði þarf kaupmáttur ráðstöfunartekna að halda
áfram að vaxa. Bregðist það og eignir heimilanna
lækki samtímis verulega í verði gæti snarpur sam-
dráttur einkaneyslu fylgt í kjölfarið.
Hvað sem líður samhengi innlendrar skuldasöfn-
unar og einkaneyslu er næsta ljóst að erlend skulda-
söfnun þjóðarbúsins stenst ekki til lengdar. Það er að
vísu jafn torvelt að spá fyrir um umskipti á þessu
sviði og hinu fyrrnefnda. Tæknilega séð getur
þjóðarbúið haldið áfram að safna skuldum svo lengi
sem lánstraust erlendra lánastofnana er fyrir hendi.
Hins vegar er hætt við að töluverðu áður er lánstraust
erlendra lánardrottna þverr muni traust markaðsaðila
á stöðugleika krónunnar hverfa. Miðað við þær for-
sendur sem gefnar eru í framreikningi Þjóðhagsstofn-
unar er ljóst að ekki mun draga úr skuldasöfnuninni
sjálfkrafa. Verði ekkert að gert er því líklegt að smám
saman muni draga úr trausti markaðsaðila á stöðug-
leika gengis krónunnar. Vert er að velta fyrir sér
mögulegum aðlögunarferlum, því að ljóst er að dæmi
Þjóðhagsstofnunar fær vart staðist:
12 PENINGAMÁL 2000/2
8. Á Nýja-Sjálandi miðast stjórn peningamála við verðbólgumarkmið og
sjálfstæði nýsjálenska seðlabankans er mjög mikið.
Viðskiptahalli og hreinar skuldir þjóðarbúsins 1980-2000
Mynd 6
1980 82 84 86 88 90 92 94 96 98 2000
0
2
4
-2
-4
-6
-8
%
20
30
40
50
60
70
80
%
Spá
Viðskiptajöfnuður, % af VLF (vinstri ás)
Hreinar erlendar skuldir, % af VLF (hægri ás)