Peningamál - 01.05.2000, Blaðsíða 11

verið neikvæður um 43 ma.kr. í fyrra, sem samsvarar
6,7% af landsframleiðslu og er 2,1% hærra hlutfall
en gert var ráð fyrir í október og 0,7% hærra en í
desember. Meginhluta fráviksins frá desemberáætlun
má rekja til breyttra aðferða við uppgjör viðskipta-
jafnaðar sem miðuðu að því að færa það til samræmis
við alþjóðlega staðla. Þetta leiddi til þess að við-
skiptajöfnuður ársins varð 14-15 ma.kr. lakari en ella
hefði orðið.6
Þótt versnun viðskiptajafnaðar frá því í desember
megi að drjúgum hluta rekja til breyttra uppgjörs-
aðferða verður ekki fram hjá því horft að staðan er nú
umtalsvert verri en áður var búist við. Verri útkomu
en gert var ráð fyrir í október má að nokkuð jöfnum
hluta rekja til vöru- og þjónustuviðskipta og þátta-
tekna. Til viðbótar er samsetning þjóðarútgjalda nú
óhagstæðari frá sjónarhóli stöðugleika, því að fjár-
festing virðist hafa verið minni og einka- og sam-
neysla meiri en áður var talið. Hallinn sem mælst
hefur á viðskiptum við útlönd undanfarin tvö ár er
einn hinn mesti sem á nýliðnum árum hefur mælst í
OECD-ríki. Einungis Nýja-Sjáland hefur búið við
álíka halla á síðustu árum.
Þjóðhagsstofnun áætlar að kaupmáttur ráðstöfun-
artekna á mann hafi aukist um 5% á árinu 1999, en
einkaneysla um 7,2%. Hluti einkaneyslunnar hefur
því að líkindum verið fjármagnaður með lántöku
heimilanna. Upplýsingar frá lánakerfinu um útlán til
heimilanna staðfesta að svo sé, því að útlán til þeirra
jukust um 16% á síðasta ári (frá upphafi til loka árs)
og 15% árið 1998, þ.e.a.s. umtalsvert hraðar en
ráðstöfunartekjur. Skuldir heimilanna hafa því farið
ört vaxandi í hlutfalli við ráðstöfunartekjur. Hlutfall
skulda af ráðstöfunartekjum hefur hækkað stöðugt
undanfarin 20 ár, en aukningin árið 1999 var óvenju
ör. Í árslok er talið að skuldir heimilanna hafi numið
147% af ráðstöfunartekjum þeirra, og er það tæplega
9% hærra hlutfall en árið áður. Spyrja má hverju
þessi mikla aukning sætir. Ætla mætti að skynsam-
legt væri fyrir heimilin að draga úr skuldasöfnun í
góðæri í því skyni að jafna út neyslu í góðum og
slæmum árum. Á síðustu árum hafa heimilin hins
vegar verið að auka skuldir sínar í góðærinu.
Tvær skýringar á þessari hegðun heimilanna
koma til greina. Hin fyrri er að þau vænti verulegrar
raunaukningar tekna á næstu árum sem geri þeim
kleift að standa undir skuldabyrðinni. Hækkun á
hlutfalli skulda af samtímaráðstöfunartekjum megi
því rekja til þess að heimilin séu bjartsýn á að ráð-
stöfunartekjur þeirra muni vaxa ört á næstu árum.
Síðari skýringin er að heimilin meti verðmæti eigna
sinna mun hærra nú en áður og séu því reiðubúin að
skuldsetja sig meira en áður. Hærra verð eigna heim-
ilanna gerir þeim að auki kleift að veðsetja þær meira
en áður. Líklegt er að báðar skýringarnar eigi hlut að
máli. Í þessu er þó fólgin veruleg áhætta, bæði fyrir
heimilin og lánastofnanir sem hafa lánað þeim.
Væntingar um áframhaldandi vöxt ráðstöfunartekna
kunna að vera óraunsæjar og eignaverð hærra en
stenst til lengdar.
10 PENINGAMÁL 2000/2
Tafla III Samanburður á spám ÞHS
í mars 2000 og október 1999
Frávik frá
Spá ÞHS spá ÞHS í
í mars 2000 október 1999
Árlegar magnbreytingar í % Áætlun Spá
nema annað sé tekið fram 1999 2000 1999 2000
Einkaneysla ................................ 7,2 4,0 1,2 1,5
Samneysla .................................. 4,7 3,5 1,3 1,0
Fjármunamyndun ....................... -2,0 8,4 -1,9 6,3
Þjóðarútgjöld.............................. 4,7 4,7 0,7 2,3
Útflutningur vöru og þjónustu ... 5,8 1,8 -2,5 -0,8
Innflutningur vöru og þjónustu.. 6,3 4,1 2,9 2,1
Verg landsframleiðsla ................ 4,4 3,9 -1,4 1,2
Þjóðartekjur................................ 4,1 4,0 -0,7 1,3
Viðskiptajöfnuður, % af VLF .... -6,7 -7,2 -2,1 -3
Utanríkisviðskipti
Vöruútflutningur ........................ 7,4 1,5 -2,3 -0,7
útflutningsframleiðsla ............ 5,3 4,2 -2,7 0,1
Vöruinnflutningur ...................... 5,0 3,8 2,9 2,9
almennur vöruinnflutningur... 3,6 2,3 2,9 3,5
Þjónustutekjur ............................ 2,6 2,4 -2,9 -1,1
Þjónustugjöld ............................. 9,5 4,7 2,8 0,2
Vöruskiptajöfnuður .................... -22,4 -27,0 -4,4 -11,9
Þjónustujöfnuður........................ -5,5 -5,5 -4,5 -4,5
Jöfnuður þáttatekna.................... -14,2 -17,1 -4,3 -4,9
Viðskiptajöfnuður ...................... -42,8 -50,5 -13,5 -21,5
Heimild: Þjóðhagsstofnun.
6. Jafnframt fór fram endurmat á viðskiptajöfnuði fyrri ára. Viðskipta-
jöfnuður ársins 1998 mælist nú neikvæður um rúma 40 ma.kr. í stað
33½ ma. kr. og hlutfall af landsframleiðslu hækkar um rúmlega 1%.
Minni munur er á milli uppgjörsaðferða árin á undan.