Peningamál - 01.05.2000, Blaðsíða 15

14 PENINGAMÁL 2000/2
væga vaxtarsprota efnahagslífsins í fæðingu. Því
væri tvímælalaust æskilegra að ráðast til atlögu við
þann vanda sem langtímaspá Þjóðhagsstofnunar
afhjúpar með meira aðhaldi í fjármálum ríkisins (sjá
ramma).
Í rammagrein hér að neðan er bent á að hefð-
bundnar aðhaldsaðgerðir í ríkisfjármálum með niður-
skurði útgjalda eða hækkun skatta hafi mun öruggari
áhrif á þjóðhagslegan sparnað en óbeinar aðgerðir í
gegnum skattalega hvata og að einkavæðing þurfi
alls ekki að auka þjóðhagslegan sparnað. Almennt
séð er niðurskurður útgjalda virkari í þessu sambandi
en skattahækkanir og þær síðarnefndu virka lítið ef
talið er að þær séu tímabundnar t.d. vegna þess að
ástand ríkisfjármála er til lengdar talið gott. Ekki er
alveg ljóst í hvaða stöðu Ísland er nú í þessum efnum
og hugsanlegt að margir telji gott ástand ríkisfjár-
mála nú tímabundið og því geti skattahækkun verið
talin vera varanleg auk þess sem hún myndi líklega
draga úr almennri bjartsýni. Báðir þessir þættir
myndu stuðla að auknum þjóðhagslegum sparnaði.
Að því er niðurskurð útgjalda varðar virðist vænlegt
að líta til vinnuaflsfrekra fjárfestingarútgjalda í því
spennuástandi á vinnumarkaði sem nú ríkir. Að lok-
um er brýnt að huga að því að draga úr þeim sérstöku
skuldahvötum sem nú eru í íslenska skattakerfinu,
svo sem í vaxtabótakerfinu.
Ofþenslan sem nú ríkir í þjóðarbúskapnum kallar á að-
haldssemi á sviði opinberra fjármála. Því vaknar sú
spurning hvaða aðgerðir á sviði opinberra fjármála séu
líklegastar til að hemja eftirspurn og örva þjóðhagslegan
sparnað. Bryddað hefur verið upp á ýmsum nýjungum í
þeim efnum undanfarin ár. T.d. hefur ríkisvaldið gert til-
raunir með ýmsa sparnaðarhvata. Hæst ber sérstakan
skattafslátt til hlutabréfakaupa og heimild til aukafram-
lags í lífeyrissjóð sem nemur 2% af tekjum með mót-
framlagi ríkisins sem nemur 0,2% af tekjum. Tillögur um
enn frekari rýmkun heimilda til að greiða í lífeyrissjóði
liggja fyrir Alþingi. Almennt séð er það galli við sérstaka
sparnaðarhvata að líklegt er að skattgreiðandinn dragi úr
öðrum sparnaði eða taki lán til að nýta sér sparnaðar-
tilboð ríkisvaldsins. Sérstakar skattaívilnanir eru því lík-
legri til að hafa áhrif á samsetningu sparnaðar en umfang.
Niðurgreiðsla hins opinbera á sparnaði getur jafnvel
dregið úr heildarsparnaði ef einkasparnaður eykst minna
en nemur kostnaði hins opinbera. Sparnaðarhvatar af
þessu tagi kunna þó að hafa áhrif ef almenningur er ekki
fyllilega upplýstur um stöðu sína.9
Því hefur einnig verið haldið fram að einkavæðing
auki þjóðhagslegan sparnað. Það er þó hæpin fullyrðing.
Kaup einkaaðila á eignum ríkisins eru ekki útgjöld þeirra
í venjulegum skilningi, heldur skiptast þeir á eignum við
ríkið. Ef hinar einkavæddu eignir verða verðmætari við
einkavæðinguna og kaupendur fá hlut í ábatanum eru
þeir betur settir eftir en áður og má þá ætla að neysla
þeirra aukist, geti þeir fjármagnað kaupin með lánsfé eða
sölu annarra eigna. Þessi skoðun er nokkuð útbreidd og
má t.d. nefna að Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur breytt
framsetningu á fjárstreymi vegna einkavæðingar þannig
að það færist sem breyting á formi eignar fremur en sem
tekjur. Ef erlendir aðilar kaupa eigur hins opinbera eða
kaupin eru fjármögnuð með erlendri lántöku getur sala
eigna hins opinbera verið beinlínis þensluhvetjandi,
nema andvirði kaupanna sé algerlega varið til greiðslu
erlendra skulda. Ýmsar aðrar óhefðbundnar aðferðir
koma til greina. T.d. mætti stuðla að auknum einkasparn-
aði með því draga úr notkun sérstakra skuldahvata.
Helstu stuðningskerfi hins opinbera við fjárfestingu,
vaxtabótakerfið og námslánakerfið, setja fjármögnun
með löngum lántökum beinlínis sem skilyrði fyrir-
greiðslu. Eignatenging vaxtabóta hvetur einnig til láns-
fjármögnunar íbúðarkaupa. Einnig hefur verið bent á að
skattlagning eyðslu fremur en tekna og eigna hvetji skatt-
greiðendur til að eiga meiri varasjóði en ella. Fyrirkomu-
lag slíkrar skattlagningar er þó vandasamt.
Þótt viðurkennt sé að sum þeirra úrræða sem gripið
hefur verið til í því skyni að örva sparnað geti haft já-
kvæð langtímaáhrif er ólíklegt að þau hafi nægilega skjót
eða mikil áhrif gagnvart þeim vanda sem nú er við að etja
Rammi 3 Hvernig má beita ríkisfjármálum til þess að draga úr eftirspurn og örva
þjóðhagslegan sparnað?
9. Aðrar ástæður kunna einnig að vera fyrir hendi. Yfirlýstur tilgangur
hlutabréfafrádráttarins í skattalögum var t.d. að efla íslenskan hluta-
fjármarkað og virðist það hafa tekist bærilega.