Peningamál - 01.05.2000, Page 14

1. Hugsanlegt er að umskiptin verði hægfara þannig
að Seðlabankinn þurfi á næstu árum að halda
uppi stöðugt hærri vöxtum til að halda gengi
krónunnar sterku. Hátt vaxtastig mun þá að lok-
um kæfa þann hagvöxt sem nú er til staðar, en
stjórnvöldum gæfist kostur á að grípa til annarra
ráðstafana til þess að draga úr eftirspurn og við-
skiptahallanum á sársaukaminni hátt.
2. Reynslan sýnir hins vegar að umskipti verða ein-
att mjög skyndileg. Þegar flótti fjármagns úr til-
teknum gjaldmiðli brestur á er því oft fátt um
varnir. Ef svo færi yrði óhjákvæmilegt að gengi
krónunnar lækkaði verulega um tíma. Reynslan
sýnir að jafnvægi kemst einatt ekki á að nýju fyrr
en eftir tímabil þar sem gengið lækkar mun meira
en samrýmist langtímajafnvægi. Í kjölfarið fylgdi
snarpur samdráttur í einkaneyslu og fjármuna-
myndun og óhjákvæmilegt er að fjármála-
stofnanir verði fyrir verulegum áföllum við þess-
ar aðstæður.
3. Ákjósanlegast væri að stjórnvöld gripu til fram-
sýnna aðhaldsaðgerða til að hemja innlenda eftir-
spurn. Með þeim hætti myndu innlendir vextir
ekki þurfa að hækka eins mikið og ella. Aðgerðir
á sviði ríkisfjármála myndu hafa bein áhrif á
eftirspurn, einkum á því sviði þar sem mest er um
vert að hemja hana, þ.e.a.s. einkaneyslu (sjá
ramma um aðgerðir í ríkisfjármálum).
4. Þótt illa horfi um langtímastöðugleika í þjóðarbú-
skapnum er ekki loku fyrir það skotið að þróunin
á næstu árum gæti orðið með þeim hætti að ekki
þurfi að koma til alvarlegs samdráttar. Tvennt
kemur helst til greina í því sambandi. Í fyrsta lagi
er í forsendum Þjóðhagsstofnunar gert ráð fyrir
heldur dræmum vexti útflutnings á tímabilinu eða
2½% á ári. Þetta væri vissulega afar slælegur
árangur ef rétt reyndist í ljósi þess að heimsversl-
unin hefur að jafnaði vaxið um rúm 6% á ári
undanfarinn áratug. Það er hins vegar ekki á vísan
að róa að því er áhrærir vöxt útflutnings. Verð-
sveiflur geta verið miklar. Vaxtarmöguleikar á
sviði sjávarútvegs eru ekki eins miklir og áður
var. Vöxtur verður því í auknum mæli að byggjast
á öðrum greinum. Burtséð frá stækkun verk-
smiðju Norðuráls á Grundartanga eru horfur á
nokkru vaxtarhléi í útflutningi stóriðjuafurða og
útflutningur annarrar iðnaðarvöru vegur enn sem
komið er ekki nægilega þungt í heildarútflutningi
til þess að góður vöxtur á því sviði skipti sköpum
um þróun útflutnings í heild. Vaxtarskilyrði
útflutnings á ýmsum sviðum virðast þó vera
þokkaleg um þessar mundir og því má binda
vonir við að nýjar útflutningsgreinar eigi eftir að
hafa marktæk áhrif þegar fram líða stundir. Til
þess að dragi að ráði úr viðskiptahallanum þyrfti
útflutningur að vaxa umtalsvert hraðar en innflut-
ningur. Í öðru lagi er mögulegt að heimilin auki
sparnað sinn á næstu árum, en í spá
Þjóðhagsstofnunar er gert ráð fyrir að sparnaður
einkageirans haldist á næstu árum á því sögulega
lága stigi sem hann er nú á. Það er reyndar fremur
ólíklegt því að ljóst er að heimilin munu ekki
auka skuldir sínar í hlutfalli við ráðstöfunartekjur
til eilífðarnóns. Engin leið er hins vegar að spá
fyrir um nú hvenær og hvernig umskipti verða í
þessu efni.
Þótt ráð sé gert fyrir álitlegum afgangi á rekstri
ríkissjóðs á fjárlögum fyrir árið 2000, er að áliti
Seðlabankans ekki nóg að gert þegar tekið er tillit til
þess hve vöxtur innlendrar eftirspurnar hefur aflað
ríkissjóði mikilla tekna. Að auki hafa ýmsar aðgerðir
ríkisstjórnarinnar nýlega grafið nokkuð undan því
aðhaldi sem í fjárlögum fólst. Auk tilslakana í tengsl-
um við kjarasamninga, sem fyrr var getið, var gerð
breyting á lögum um vörugjald sem fól í sér u.þ.b.
300-350 ma.kr. tekjutap fyrir ríkissjóð auk þess sem
hún örvar innflutning og útlán. Þó svo að ýmis rök
megi færa fyrir einföldun á reglum um vörugjald,
telur Seðlabankinn að þær breytingar hefði þurft að
útfæra þannig að aðhald stefnunnar í ríkisfjármálum
minnkaði ekki og áhrif á innflutning yrðu sem
minnst.
Þjóðhagsspáin sem birt var í mars felur í sér að
ekki mun skapast svigrúm til að slaka á aðhaldi
peningastefnunnar í næstu framtíð. Þótt hægt hafi á
vexti þjóðarútgjalda og líklegt sé að áfram muni
hægja á honum á næstu misserum dugir það ekki til
þess að stemma stigu við ofþenslunni í þeim mæli að
verðbólga hjaðni og viðskiptajöfnuður verði sjálfbær
nema til komi frekari efnahagsaðgerðir. Verði ekki
gripið til frekara aðhalds í ríkisfjármálum er líklegt
að herða þurfi peningalegt aðhald enn meira. Jafn-
framt er ljóst að mjög aðhaldssöm peningastefna
mun hafa ýmsar neikvæðar hliðarverkanir í för með
sér. Háir vextir eða hátt raungengi geta kæft mikil-
PENINGAMÁL 2000/2 13